Nedendir bilinmez Türkiye’de insanların pek kitap okumadığına dair bir kanı var. Sohbetlerde “Okuyan bir toplum değiliz” diye kurulan cümleler havada uçuşur. Lakin bu genel kanının aksine araştırmalar Türkiye’de kitap okuma kültürünün yıldan yıla arttığını gösteriyor.
Mesela Türkiye Yayıncılar Birliği’nin okuma kültürünü yaygınlaştırmak için kurduğu Okuyay Platformu’nun Okuma Kültürünü Yaygınlaştırma Kılavuzu’nda yer alan araştırmaya göre, Türkiye’nin yüzde 42.4’ü net kitap okuyor. Yüzde 18.8’i de potansiyel okur olarak kabul ediliyor. 2010’lardan bugünlere ev kadınından işçiye, gençlerden kırsalda yaşayanlara kadar her kesimde okuma oranları yükselmiş durumda.
Çarpıcı sonuçlar ortaya çıktı
Bu araştırma yetişkinleri kapsıyordu. Sabri Ülker Vakfı da çocukların kitap okuma alışkanlığı üzerine bir araştırma yaptırdı. Araştırmanın sonuçları yeni açıklandı. Tabii ki çarpıcı ve ezber bozan sonuçlar çıktı ortaya.
Genel kanı özellikle dijital dünyanın içine doğan çocukların okuma eylemine karşı mesafeli olduğu yönünde. Ama araştırma sonuçları bu kanının doğru olmadığını gösteriyor. Araştırmaya göre çocukların yüzde 80’i kitap okumayı seviyor.
Bu umutlu veri sanırım derin bir nefes almanıza, geleceğimizi teslim edeceğimiz çocuklarla ilgili kaygılarımızı bir kenara bırakmamıza vesile olur.
13 ilde ebeveynlerle görüşüldü
Sabri Ülker Vakfı, 2019 yılında sağlık, beslenme konusunda toplumu doğru bilgilendirme hedefiyle Sabri Ülker Vakfı Yayınları’nı kurdu. Dört yıldır da çocuk kitapları, akademik ve popüler bilim kategorilerinde yurtiçi ve yurtdışından referans çalışmaları okuyucularıyla buluşturuyor. Özellikle de çocuk gelişimine katkı sağlayan referans yayınlara odaklanıyor. Şimdiye kadar 10 milyon okuyucuya da ulaşıldı. Yani çocuklar vakıf için önemli.
Bu araştırma da çocukların dünyasını daha iyi anlamak ve onların okuma kültürünün nasıl şekillendiğini kavramak için hayata geçirildi. Vakfı adına Fram araştırma şirketinin yaptığı araştırma için, Türkiye temsili 13 ilde 3-10 yaş arası grubu arasında çocuğu olan ve kitap okuma alışkanlığına sahip ya da çocuğuna kitap okuyan 20-55 yaş arasındaki 309 anne ile görüşüldü.
Çocukların yüzde 80’i kitabı seviyor
Araştırmanın en çarpıcı kısmı yukarıda belirttiğimiz gibi çocukların yüzde 80’inin kitap okumaktan keyif aldığı sonucunun ortaya çıkması. Bunun nedeni ebeveynlerin çocuklarına daha küçükken kitap okuyarak kitap sevgisini ve okuma alışkanlığını geliştirme çabası. Araştırmaya katılan annelerin yüzde 73’ü haftada en az üç gün çocuklarına kitap okuduklarını belirtiyor.
Ebeveyn kitap okuyorsa çocuk da kitabı seviyor
Tabii bu ebeveynler çoğu kitap okuma alışkanlığına sahip insanlar. Annelerin yüzde 92’si genel olarak kitap okuduğunu belirtiyor, yüzde 63’ü haftanın en az üç günü kitap okuduğunu söylüyor. 3-5 yaş arası çocuğu olan annelerin yüzde 58’i, 6-10 yaş arası çocuğu olanların ise yüzde 67’si haftada en az üç gün çocuklarına kitap okuyor. Yani kitap okuyan ebeveynlerin çocuklarının kitaba ve okuma kültürüne yatkınlığı daha fazla.
Hikaye kitapları ve çizgi romanlar gözde
Peki çocuklar ne tür kitapları seviyor? Çocukların hayal gücünü geliştiren, görselleri bol ve yeni şeyler öğrendikleri kitaplar en çok tercih edilenler. 3-5 yaş arası çocukların favorisi masal, hikâye ve resimli kitaplar, 6-10 yaş arasındanki çocuklar ise hikaye ve çizgi romanları çok seviyor.
Tabii bu çocuklar dijital dünyanın içine doğdular. Doğal olarak dijital ekranlara fena halde aşinalar. Ama kaygılanacak bir durum yok. Tablet ya da akıllı telefonlar üzerinden de onlara kitap okumak ya da çocukların bu teknolojik aparatlar üzerinden kitap okuması mümkün.
E-kitap ve sesli kitaba aşinalar
Çocukların yüzde 37’si telefon ve tablet üzerinden e-kitap okuyor. Ayrıca annelerin yüzde 45’i çocuklarına sesli kitap dinletiyor. 3-5 yaş arası çocukların yüzde 70’i, 6-10 yaş arası çocukların ise yüzde 44’ü sesli kitap dinliyor. Çocuklar en çok sesli kitapları YouTube (yüzde 81) üzerinden dinliyor.
Kitap seçiminde öğretmen, arkadaş tavsiyesi önemli
Okul öncesi kitap seçiminde sosyal medya önemli bir kaynak. Araştırmada çocuklarına kitap alırken öğretmenlerin (yüzde 61) ve çevrenin tavsiyeleri (yüzde 51) aileler için genel olarak en etkili kaynaklar. Kitap alırken sosyal medya ve internet kaynaklarından en az birisini kullanarak araştırma yapanların oranı ise yüzde 75. 3-5 yaş çocuklarda ise anneler kitap edinirken en etkili kaynaklarının internetteki kitap siteleri (yüzde 24), arkadaş tavsiyeleri ve sosyal medyada takip edilen kişiler olduğunu belirtiyor.
Aileler kitaba ayda 180 TL bütçe ayırabiliyorlar
Araştırmanın çarpıcı ve en acı tarafı ailelerin çocukları için kitaba ayırabildiği bütçeyle ilgili. Ebeveynler kitaba ancak ayda 180 TL ayırabiliyor. Ebeveynlerin yarıya yakını çocuk kitaplarının fiyatını yüksek buluyor ve çocuklarına yeterince kitap alamamaktan şikayet ediyor. Tabii bu bütçe ile ayda bir ya da iki kitap satın almak mümkün. Bu durum da aileri farklı çözüm yolları aramaya yönlendirmiş. Anneler indirim ve kampanyalardan faydalanmak için online alışverişe yönleniyor. Bu yönelim satışlarda da ortaya çıkıyor. Kitap satın alım detaylarına bakıldığında kitapların yarısının fiziksel olarak mağazadan satın alındığı, yarısının ise online olarak alındığı belirtiliyor. Bir başka kitap edinme yöntemi ise kitapları satın almak yerine değiş tokuş etmek ya da ödünç yoluyla kitap edinmek.
Çocuklar kitap okumayı seviyor, aileler bilinçli ve çocuklarına kitap okuma alışkanlığı kazandırmaya çalışıyor, her türlü dijital aparat okuma kültürüne uygun şekilde kullanılabiliyor. Lakin kitaba erişme konusunda ekonomik sıkıntılar var. İşte araştırmanın genel tablosu bu.
‘Kitaba erişimi sağlamayı hedefliyoruz’
Bu tabloyu araştırmayı yaptıran Sabri Ülker Vakfı da görmüş. Vakfın Genel Sekreteri Selen Tokcan çocuklara ücretsiz kitap temin eden okul kütüphanelerinin büyük önem taşıdığını söylüyor: “Vakfımız, Şubat 2022’de bir ilki gerçekleştirerek Adana Mimar Kemal İlkokulu’nda Sabri Ülker Vakfı Yayınları Kütüphanesini açarak bu konuda öngörülü yaklaşımıyla ne kadar doğru adımlarla ilerlediğini göstermiş oldu. Önümüzdeki dönemde farklı okullarda kütüphaneler açarak daha çok çocuğun kitapla tanışmasını, kitap ödünç alma alışkanlığı kazanmasını ve maddi durumu yeterli olmayan çocukların da zengin bir kitap içeriğine erişim sağlamasını hedefliyoruz” diyor.
Araştırma sonuçlarını değerlendiren Sabri Ülker Vakfı Yayınları Yayın Danışmanı Prof. Ali Atıf Bir, “Burada önemli olan çocukların hem sevdiği hem de onlara değer katacak kitapları bulmak. Anneler bu kitapları ellerine alıp karıştırdıklarında çocuklarının o kitaba ihtiyacı olup olmadığını, sevip sevmediğini biliyorlar. Çocuk yayıncılığında bu duyarlılığı yakalamak çok önemli” diyor.
