Orhun Abideleri’nde adı geçen bir kent Togu Balık. Ama nerede? Arkeoloji dünyası yıllardır bu kenti arıyor ama bulamıyordu. Moğolistan’ın Tuul Vadisi’ndeki yerleşim yeri kalıntılarında İzmir Katip Çelebi Üniversitesi ile Moğolistan Bilimler Akademisi Arkeoloji Enstitüsü’nün ortaklaşa düzenledikleri kazılarda bir kent bulundu. İşte bu kentin Orhun Abideleri’nde bahsedilen Togu Balık şehri olduğu açıklandı.
İzmir Katip Çelebi Üniversitesi (İKÇÜ) ile Moğolistan Bilimler Akademisi Arkeoloji Enstitüsü, Moğolistan’ın Tuul Vadisi’nde yürüttükleri kazı çalışmalarındaki alanın Dokuz Oğuzlar’ın yaşadığı ve Göktürkler ile savaştığı “Togu Balık” kenti olduğunu kanıtladı. Bilge Kağan ve Kül Tigin yazıtlarında da adı geçen Dokuz Oğuzlara (Uygurlar’ı kuran boylar) ait Togu Balık kenti olduğu düşünülen, Moğolistan’ın Tuul Vadisi’ndeki yerleşim yeri kalıntılarında gerçekleştirilen ortak kazı çalışmalarında 30 kişilik ekip görev alıyor. ( İzmir Katip Çelebi Üniversitesi – Anadolu Ajansı )
‘Artık burası Togu Balık diyebiliyoruz’
Kazı projesinin sorumlusu Prof. Dr. Şaban Doğan “Tarihi kaynaklarda adı geçen ancak neresi olduğu bugüne kadar tam olarak tespit edilemeyen Togu Balık, bilinen Uygur şehirlerinden çok daha eski. Bu şehrin gün yüzüne çıkarılıp kazılması Uygurlar’ın yerleşik yaşamına dair bulgularımızı en az 100 yıl geriye götürecek. Çalıştığımız alanla ilgili uzun zaman yüzey araştırmaları ve literatür taraması yaptık. Bazı çalışmalarda bölgede Uygur dönemiyle ilişkilendirilebilecek buluntulardan bahsedilmiş, ancak detaylandırılamamıştı. Biz bu bölgenin Togu Balık olduğunu ispat edecek buluntulara ulaşmayı başardık. Kazı çalışması yaptığımız bir bina kalıntısında binaya ait olduğu kesinleşen Uygur seramiklerine ulaştık. Ekibimizdeki Türk ve Moğol arkeologlar bu konuda hemfikir. Biz artık net olarak burası Dokuz Oğuzlar’ın Togu Balık şehri diyebiliyoruz. Bize göre çok önemli bir keşif. Bu, Türklerin yerleşik hayata geçişine dair yeni bilgilere ulaşılmasını sağlayacak” diyor.
Prof. Doğan pek çok Türk devlet ve topluluğuna ev sahipliği yapan, Türkler için kutsal kabul edilen Ötüken’in de bulunduğu Moğolistan topraklarında eski Türklerden kalma şehir harabeleri, anıt mezar kompleksleri, kurganlar ve petroglifler başta olmak üzere sayısız kültür varlığı olduğunu anlatıyor. Arkeoloji dünyasının da bu bölgeye 1800’lü yılların sonundan itibaren bir ilgisi olduğunu söylüyor.
Moğolistan’daki kazıları İzmir Katip Çelebi Üniversitesi de deste veriyor.
‘Biz çok geç kaldık çalışmalara başlamak için’
Lakin Türkiye bu topraklar pek de ilgilenmemiş. Kazı sorumlusu Prof. Doğan Moğolistan’da her yıl 60 ila 90 arasında uluslararası bilim heyetlerinin dahil olduğu arkeolojik çalışmalar yapıldığını anlatıyor “Almanya, Rusya, Çin, Japonya başta olmak üzere pek çok ülke yaklaşık 200 yıldır bu topraklarda arkeolojik çalışmalar yapmaktadır. Maalesef Türkiye bu alanda geride kaldı, arzuladığımız noktadan çok uzağız. Burada Türkiye merkezli kazı çalışmaları yok denecek kadar az. TİKA tarafından oluşturulan ekiplerle yapılan Bilge Kağan ve Tonyukuk anıt külliyelerindeki kazılar dışında 2019’a kadar bu ülkede kurumsal olarak Türkiye merkezli kazı çalışması yapılmadı” diyor.
Kazı çalışmaları epey meşakatli. Tuul Nehri’nin iki yakasındaki şehir kalıntıları ve buraları çevreleyen Mayhan, Tömst ve Agit dağlarını kapsayan 100 kilometrekarelik alanda araştırma gerçekleşiyor. Yapılan çalışmalarla Türklerin inanç, ölü kültü, şehircilik gibi konularda geliştirdikleri yaşam şekilleriyle ilgili detaylı bilgilere ulaşılması hedefleniyor.
