Marjane 14 yaşında İranlı küçük bir kız. İran Devrimi sonrasında yaşananları, insanların değişen hayatlarını gözlemliyor; tutuklamaları, işkenceyi ve ahlak polisinin yaptıklarını anlamaya çalışıyor. Ve tüm bunlar Marjane Satrapi’nın otobiyografik çizgi romanı ‘Persepolis’le okura anlatılıyor.
‘Persepolis’ dünya çapında milyonlarca basıldı, yazarı Satrapi’yi tüm zamanların en çok satan İranlı yazarlarından biri yaptı. Bu hikaye o kadar ilgi çekti ve okundu ki 2007 yılında siyah beyaz bir animasyon filmine dönüştü. Yönetmen koltuğunda Marjane Satrapi ve Vincent Paronnaud’un oturduğu film 2008’de En İyi Animasyon Film Oscar’ını aldı.
2007 tarihli ‘Persepolis’ filmi.
Marjane Satrapi kariyerine filmler çekerek ve roman yazarak devam etti. Çizmeyi bırakmıştı. Ama hep aynı soruyla karşılaşıyordu: “Küçük Marjane’yi çizmeye ne zaman döneceksin?” Onun yanıtı da hep aynıydı: “O küçük kız büyüdü.”
Ancak Satrapi sürpriz bir şekilde çizim yapmaya geri döndü. Elbette bu büyük bir geri dönüştü. Sanatçı İran halkıyla dayanışmak, kadın haklarını savunmak ve ülke tarihindeki kadınları ve ayaklanmaları anlatmak için 17 aktivist, sanatçı, gazeteci ve akademisyenin bir araya geldiği ‘Kadın, Yaşam, Özgürlük’ kitabı için yine kalemi eline aldı.
‘Kadın, Yaşam, Özgürlük’ kitabından bir sayfa ve Marjane Satrapi. Fotoğraf: The Guardian
Kitabın ismi 13 Eylül 2022’de İranlı genç kadın Mahsa Amini’nin Tahran’daki ahlak polisi tarafından tutuklandıktan sonra öldürülmesi ve ardından ülkede başlayan protestoların temel sloganından geliyor.
Mahsa Amini’nin tek ‘suçu’ İran İslam Cumhuriyeti’nin kadınlar için öngördüğü başörtüsünü düzgün takmamasıydı. Karakolda o kadar kötü dövüldü ki komaya girdi. Üç gün sonra kaldırıldığı hastanede hayatını kaybetti. Ölümüyle birlikte tüm ülkeye protesto dalgası yayıldı ve dayanışma mitingleri sırasında dünya çapında söylenen ‘Kadın, Yaşam, Özgürlük’ sloganı her yerde yankılandı.
‘Kadın, Yaşam, Özgürlük’ kitabından Mahsa Amini’nin anlatıldığı bir sayfa.
Marjane Satrapi ülkesindeki bu büyük olayın hikayesini anlatmak için dünyanın dört bir yanından bir gazeteci, aktivist, akademisyen, sanatçı ve yazarı bir araya getirerek tanıklık eden bir çizgi roman serisi yarattı. Kitaptaki çizimlerde sanatçı “Kadın, yaşam, özgürlük” sloganını bağıran kalabalıklardan başörtülerini çıkaran kadınlara, rejimin acımasız baskısına ve protestolara katıldıktan sonra idam edilen genç İranlı erkeklere kadar baskıcı İran rejiminin tüm mağdurlarını anıyor; özgürlük mücadelesine saygı duruşunda bulunuyor.
Satrapi, Mahsa Amini protestolarını şöyle tanımlıyor: “Ben buna devrim diyorum. Bu bir isyan değil, bir hareket değil, bir devrim. Bunu birçok kez söyledim ve kimse tam tersini söylemiyor: Bence bu ilk feminist devrim ve erkekler tarafından da destekleniyor.”
‘Kadın, Yaşam, Özgürlük’, 2024.
54 yaşındaki Satrapi ‘Persepolis’in dünya genelindeki başarısından bu yana Paris’te yaşıyor. Hayatının sadece 18 yılını kendi ülkesinde yaşayarak geçiren sanatçı tekrar çizmeye başlamasıyla için de “Tekrar çizmeye başladığımda o kadar rahatsız oldum ki parmaklarıma kramplar girdi. Çünkü bir şeyleri hatırlamak zorundasın. Fiziksel olarak zor… Kelimenin tam anlamıyla acıtıyor” diyor.
Sanatçı çizgi romanın amacının İranlıları insanlaştırmak olduğunu düşünüyor. Ayrıca Amini’nin ölümüyle ilgili protestoların ve ‘Kadın, Yaşam, Özgürlük’ sloganının İran’da uzun vadeli değişimin yolunu açtığına inanıyor: “Bu rejimin bir yıl içinde düşeceğini hiç düşünmedim. Rejimin hareketi bir kez daha yok edecek araçlara ve kapasiteye sahip olacağını her zaman biliyordum. Ama bir dahaki sefere ya da sonraki, son olacak.”
Çizgi romana kısa süreli dönüşünün sadece bu proje ile sınırlı kalacağını söyleyen sanatçı “Bu gerçekten özel bir kitaptı, o kadar” diyor. Satrapi film çalışmalarına devam edeceğini anlatıyor.
Kitaba katkıda bulunan sanatçılar: Joann Sfar, Coco, Mana Neyastani, Catel, Pascal Rabate, Patricia Bolanos, Paco Roca, Bahareh Akrami, Hippolyte, Shabnam Adiban, Lewis Trondheim, Winshluss, Touka Neyastani, Bee, Deloupy, Nicolas Wild ve Marjane Satrapi.
