Birinci Dünya Savaşı’na neden olan kurşun 28 Haziran 1914’te Vjecnica Kütüphanesi önünde Sırp milliyetçisi Gavrilo Princip tarafından Avusturya-Macaristan veliaht prensi Franz Ferdinand’a sıkılmıştı. Bu olaydan tam 80 yıl sonra “Avrupa’da bir daha böylesi olmaz” denilen şey olmuş ve büyük katliamlara sahne olan bir savaş dünyanın dikkatini yeniden Saraybosna’ya çekmişti. Avusturyalıların Doğu mimarisinden esinlenerek inşa ettiği tarihi belediye binası Tito Yugoslavyası döneminde bir kütüphane olarak hizmet veriyordu. Ablukada bulunan kentteki her yer gibi burası da Sırpların saldırısına açıktı. Nitekim de öyle olmuştu.
Miljacka Nehri kıyısındaki Vijecnica Kütüphanesi savaş sonrası aslına uygun bir biçimde yenilendi ve asli işleviyle ziyaretçilerini ağırlamayı sürdürüyor.
Unutulmaz konser 30 yaşında
25 Ağustos 1992’de kuşatma altındaki Saraybosna’nın bu simge yapısı bombardımanda büyük zarar gördü. Birinci Dünya Savaşı’nın başlamasına tanıklık eden kütüphane artık yıkıntılar içerisindeydi. Savaşın yıkıcılığına tanıklık eden bu yapı 102. yaşını yıkıntı bir vaziyette geçiriyordu. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği’nin (UNHCR) girişimi sonucu 19 Haziran 1994’te “Uyan Avrupa” çağrısıyla Vijecnica Kütüphanesi’nde bir konser düzenlenecekti. Bu esnada Avrupa’nın ortasında yaşanan bu insanlık dramı ikinci yılında binlerce sivilin ölümüne neden olurken Saraybosna’nın ablukası da devam ediyordu.
Bosna’daki iç savaşın bittiği 1995’e kadar başkentte devam eden bu ablukayı 19 Haziran 1994’te dünyanın yaşayan en önemli orkestra şeflerinden biri delecekti. Şef Zubin Mehta yönetimindeki Saraybosna Filarmoni Orkestrası 20 Eylül’de İstanbul’da da konser verecek tenor Jose Carreras’ın yanı sıra mezzosoprano Ildiko Komlosi, bass Ruggero Raimondi ve soprano Cecilia Gasdia’ya eşlik etmişti. Yıkıntılar içerisindeki Vijecnica Kütüphanesi’nde Mozart’ın ‘Requiem’ini seslendiren sanatçılar bir bakıma da kendi değerlerine sahip çıkmayan Avrupa’nın ve insanlığın yasını tutuyordu. Bir sandığın üstüne çıkan Zubin Mehta, yıkıntıların arkasına dizilen Saraybosna Korosu ve Saraybosna Filarmoni Orkestrası olabilecek en iptidai şartlarda tarihin en unutulmaz konserlerinden birine hep birlikte imza attı.
Bu unutulmaz konserin üzerinden tam 30 yıl geçti. Bosna-Hersek acılarını unutmasa da yaralarını sarıyor. Gazze’de yaşanan soykırımı Saraybosna Film Festivali’nin düzenlendiği şu günlerde durmaksızın hatırlatan Saraybosnalılar 30 yıl önce yaşadıkları dramı da Vijecnica Kütüphanesi’nde açılan bir sergiyle dünyaya hatırlatmaya çalışıyor. Milomir Kovacevic’in fotoğraflarından oluşan sergide, kütüphanedeki yangın anlarına ilişkin çektiği fotoğraflar yer alıyor.
Vijecnica acılarını unutmuyor, sergiyle dünyaya da hatırlatıyor
Yıl boyunca açık kalacak sergi kapsamında, konser etkinlikleri de düzenlenecek. Hatta geçen ay şef Zubin Mehta da unutulmaz konserin yıldönümü şerefine yeniden Vijecnica Kütüphanesi’ni ziyaret etti sonrasında da bir konserde Saraybosna Filarmoni Orkestrası’nı yönetti. Ama bu kez yıkıntılar içerisinde değil, Saraybosna Ulusal Konser Salonu’nda.
Çellist Vedran Smajlovic, yıkık haldeki Vijecnica Kütüphanesi’nde solo bir resital sergilemişti.
Savaştan bir yıl sonra, 1996’da restorasyonuna başlanan Vijecnica Kütüphanesi 18 yıl süren zorlu çalışmaların ardından Saraybosnalılar ve kenti ziyaret edenlerin hizmetine açılmıştı. Zubin Mehta’nın şefliğinde gerçekleşen konserin yanı sıra Saraybosna Filarmoni Orkestrası’ndan çellist Vedran Smajlovic’in yıkıntılar içerisindeki kütüphanede verdiği konser de tarihteki yerini almıştı. Avrupa’nın ortasında yaşanan bu insanlık dramını protesto etmek ve kuşatma altındaki kentin sesini dünyaya duyurmak isteyen Vedran Smajlovic’in performansından kareler de kütüphanede açılan sergide yer alıyor.
