Rusya’nın bir özel ordusu olduğunu, bu ordunun da Wagner isimli eski bir suçlu tarafından yönetildiğini önceden biliyor muydunuz? Yoksa siz de benim gibi Twitter’da ‘Rusya’da darbe’ diye bir ‘trending topic’ görerek mi bu bilgiye haiz oldunuz? Daha bu bilgiyi sindiremeden, Wagner ‘Hop sorun yok, dağılabilirsiniz’ dedi. Tam olarak ne oldu da bu kalkışma son buldu, anlayabilen oldu mu? Artık yazılanlara, beyanatlara inanmak ne kadar imkansızlaştı. Hep bir entrika şüphesi, hep söylenene değil kimin söylediğine dikkat kesilme durumu. Hakikat-sonrası dünyada yaşamanın cilveleri.
Kahramanlığın ipliği pazara çıkarsa
Hakikat sonrası kavramı, toplumda oluşan kanıları nesnel gerçeklerden ziyade kişisel inançların veya duyguların belirlemesini tarif eden bir kavram. Nesnel gerçeklere dayalı olmayan söylemler günümüzde oldukça etkili biçimde dolaşımda. Dolayısıyla insanların kurumlara, politikacılara, haberlere, araştırma sonuçlarına yani kredi verdiğimiz, ağırlığına inandığımız pek çok toplumsal taşıyıcı kolona inançları da zedeleniyor. Üstelik artık ünlü kültürü öylesine baskın ki, mesela Ukrayna lideri Zelensky savaşın ortasında moda dergisi Vogue’a poz verebiliyor ya da ünlü oyuncu Sean Penn Oscar’ını gidip Zelensky’e hediye ediyor. Böyle medyatik bir takım hareketlerle bir anda bir ülke lideri, bir ‘influencer’ gibi dikkat ekonomisinin oyuncusu haline geliyor. İnsan ister istemez düşünüyor, artık epik kahramanlar üretebilir mi bu dünya? Kahramanlığın ipliği pazara mı çıktı?
Epik kahraman, edebiyatta kendi kültürünün en yüksek ideallerini temsil eden karakterleri tanımlar. Çoğunlukla insanüstü becerileri vardır, asil ama alçakgönüllüdür. Eski Yunan’ın en önemli eserlerinden ve bütün bir Batı edebiyatının kökü sayılabilecek İlyada ve Odysseia’da bu tip kahraman kol gezer. Bizim coğrafyamızın, Mezopotamya’nın, Gılgamış Destanı’nda da öyle.
Kötülüğe karşı iyilik namına savaşan epik kahraman, bir özgürlük savaşçısıdır. Adanmışlık, sadakat, adalet, cesaret sahibidir. Genelde bir zayıf noktası vardır, yakalanırsa oradan yakalanır. Tanrısal değil, insani olmasını bu kusuru sağlar. Epik kahramanlar çizgi romanların da kalbidir. Superman, Batman, Iron Man, Black Widow hepsi esasında epik kahraman sayılabilir. Kimilerine göre Harry Potter da bir epik kahramandır. Voldemort ile savaşı tipik bir iyilik kötülük çatışmasıdır.
Modern edebiyatta bende en iz bırakan epik kahraman Bülbülü Öldürmek’teki Atticus Finch’dir. Ne özeldir bu roman. Bir çocuğun bakış açısından, haksızca itham edilen bir zencinin çocuğun avukat babası tarafından savunuluşunun hikayesidir. Yazarı Harper Lee’nin kendi babası da avukattır ve romanın otobiyografik yönleri olduğu düşünülür. Lee 1960 yılında yayınlanan bu romanla 1961’de Pulitzer ödülünü kazanır ve 2015’e dek başka bir romanı yayınlanmaz. Nitekim bu ikinci roman, ilkinin bir tür devamıdır. Böyle canının istediği gibi yaşayan ve kendi hızında üreten insanlar ne hoş. Belki bir asker veya şövalye değil, ama Lee, kırk milyondan fazla satılmış, müfredatlara girmiş romanı üzerinden adalet için savaşmaya öldükten sonra da devam ediyor.
Bugünün kahramanları için yol haritası
Rusya ile başlayan bir yazıda Dostoyevski’nin Suç ve Ceza’sından bahsetmemek olmaz. Tefeci kadını öldürmekten beis duymayan, onu toplumun paraziti gibi gören, cinayetinden ötürü herhangi bir ahlaki yükümlülük hissetmeyen Raskolnikov epik bir kahramandansa, bir anti-kahramandır. Kendi de iflah olmaz bir kumarbaz olan ve hapis yatan Dostoyevski, Raskolnikov aracılığıyla “masum değiliz hiçbirimiz” der; herkesin içinde kendi ahlakını empoze etme eğilimi olduğunu gözler önüne serer. Raskolnikov, gerçek cezayı sistemin cezası olan hapiste değil, çektiği vicdan azabında bulur. Raskolnikov’un geçirdiği dönüşüm, ahlaka ve insan sevgisine doğrudur ve yazıldığı dönemde Rusya’da yaygın olan nihilizme de bir cevaptır. Ne diyelim, bir kumarbaza edebiyatın ahlaken en önemli eserlerinden birini yazdıran hayat, bizi de şaşırtmaya devam ediyor. Askerler asker değil, bilgi kaynakları müphem. Ortam karanlık, sular bulanık olsa da usanmadan, doğrunun, iyinin, güzelin peşinde olmak… Belki epik değil, ama 21. yüzyılın kahramanlığı da böyle.
Yazıda bahsi geçen yazarlar, kitaplar:
Homeros, İlyada ve Odysseia
Anonim, Gılgamış Destanı
J.K. Rowling, Harry Potter serisi
Harper Lee, Bülbülü Öldürmek
Dostoyevski, Suç ve Ceza
