Demokrasinin beşiği Yunanistan’ın eski Finans Bakanı Yanis Varoufakis’e göre devir artık teknofeodalizm devri. Yeni kitabı ‘Technofeudalism: What Killed Capitalism’ (Teknofeodalizm: Kapitalizmi Ne Öldürdü) bu tezi savunuyor.
Varoufakis, aynı zamanda MeRA25 isimli sol partinin kurucusu ve genel sekreteri. MeRA25’in açılımı Avrupa Gerçekçi İtaatsizlik Cephesi. MeRA25 Democracy in Europe Movement 2025 (Avrupa’da Demokrasi Hareketi 2025), the European Spring (Avrupa Baharı) ve Progressive International’ın (Uluslararası İlericilik) parçası. Amaçları 2025’e dek yeni bir demokratik anayasa metni oluşturmak ve Avrupa’da yürürlükte olan antlaşmaların değişmesi. Varoufakis için ezber bozan (disruptive) düşünceler ortaya koyuyor demek yanlış olmaz.
Jeff Bezos’un kiracılarıyız!
Neden tekno-feodalizm? The Guardian’da 25 Eylül’de verdiği röportajda da anlatıyor: Varoufakis’e göre, Amazon gibi teknolojik devlerin kurduğu dijital platformlar esasında söylendiği gibi birer pazar yeri değil, dijital “toprak.” Bezos gibiler servet üretmiyor, kira alıyor. Dolayısıyla aynen derebeylerine benziyorlar. Bizler de Varoufakis’in tabiriyle “bulut serfleri”yiz. (‘Serf’ feodalizm döneminde toprak kölelerine verilen isim.) Yaptığımız her tür dijital faaliyet ve paylaşımla, Bezos gibilerin ekmeğine yağ sürüyoruz, üstelik sınıf bilincimiz de yok.
Varoufakis daha önce yazdığı kitabı ‘Kızımla Ekonomi Sohbetleri: Kapitalizmin Kısa Tarihi’nde basit bir şekilde günümüzdeki ekonomik düzeni ve bunun toplumda yarattığı sorunları anlatıyordu. Ama bugün artık “geçelim kapitalizmi” modunda.
Sosyal medyaların hepimizin üzerindeki etkisini anlatan ‘Gözetleme Kapitalizmi Çağı’ adlı kitabın yazarı Harvard Üniversitesinden Shoshana Zuboff da bu konuda şöyle diyor: “Bigtech (büyük teknoloji şirketleri) ile totaliter bir güçle karşı karşıyayız. Bu güç kapitalizmden birkaç bakımdan ayrılıyor. Daha çok çoğunluğun azınlık tarafından yönetildiği bir dünyaya işaret ediyor.”
Evet İsrailli antropolog ve gelecek bilimci Noah Yuval Harari de bunu söylemişti. 21. Yüzyıl İçin 21 Ders isimli kitabın ürpertici temel sonucu budur. CNN’den Anderson Cooper’a 2021’de verdiği röportajda Harari şöyle diyor: “Önümüzdeki on yıllarda göreceğimiz en önemli tehlikelerden biri tarihte daha önce olmamış bir ölçekte eşitsizlik; çünkü biyolojik eşitsizlikler geliyor. Yeni teknolojiler sadece zenginlere veya belli ülkelere açık olursa, Home Sapienler farklı biyolojik kastlara ayrılır, çünkü farklı bedenler ve yetenekler doğar.”
Vay halimize
Hızla anlamaktan uzaklaştığımız bir teknolojik dünyaya doğru doludizgin gidiyoruz. Bir yandan kapitalizmin getirdiği bencillikten ve sömürüden kurtulamıyoruz, üzerine bir de serfsek ve farkında değilsek vay halimize.
Günümüzün önemli filozoflarından Slavoj Zizek’in hakkında “Az sayıdaki kahramanımdan biri, Varoufakis gibi insanlar oldukça hala umut var” dediği biri Varoufakis. Ama bu, teknofeodalizm kavramının ürkütücü olduğu gerçeğini değiştirmiyor.
Dinin baskınlığından bilime geçişi simgeleyen Aydınlanma Çağı’nda, Jean Jacques Rousseau 1742’de yayınladığı ‘Toplum Sözleşmesi’ ile insanların özgür ve eşit yaşaması için neler gerektiğini tartışmaya açmıştı. Daha da gerilere gidecek olursak Thomas Hobbes, 1651’de ‘Leviathan’ isimli eserinde, bireyler arası hangi toplumsal sözleşmelerle devlet işlerinin yönetilmesi gerektiğini incelemişti. 17. ve 18. yüzyıllarda toplumsal ölçekte tartışılan konular, bugün ne ölçekte tartışılıyor, ne tip mutabakatlar oluşuyor, bunlar şeffafça mı oluşuyor, nasıl anlayacağız belli değil.
Bilgi hiç bu kadar çok, hakikate ulaşmak hiç bu kadar zor olmamıştı. Bigtech’in hayatımıza getirdiği en önemli tehlike bu olsa gerek.
Yazıda bahsi geçen yazarlar, kitaplar:
Yanis Varoufakis, Technofeudalism: What Killed Capitalism ve Kızımla Ekonomi Sohbetleri: Kapitalizmin Kısa Tarihi
Shoshana Zuboff , Gözetleme Kapitalizmi Çağı: Ürünün “Sen” Olduğu Çağda İnsanın Geleceği İçin Savaş
Yuval Harari, 21. Yüzyıl İçin 21 Ders
Jean Jacques Rousseau , Toplum Sözleşmesi
Thomas Hobbes , Leviathan