Meteoroloji verilerine göre Türkiye’de sıcaklıklar mevsim normallerinin üzerinde seyrediyor. Peki kavurucu yaz günlerinde sağlığımızı nasıl koruyabiliriz? Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden kardiyoloji ve iç hastalıkları uzmanı Prof. Dr. Ali Serdar Fak ile sıcak havanın sağlık üzerindeki etkilerini ve alınması gereken önlemleri detaylarıyla konuştuk.
Prof. Dr. Ali Serdar Fak
Sıcak havanın ciddi sağlık sorunları yaratma ihtimali kimlerde daha yüksek?
Sıcak hava herkesi olumsuz etkileyebilir. Fakat bebeklerde, 65 yaş üstü kişilerde ve kalp, akciğer gibi kronik hastalığı olanlarda ölümcül olabilir. Çünkü bu kişiler kendi ihtiyaçlarını karşılamakta ve çevre şartlarına uyum sağlamakta daha fazla zorluk çeker.
Sıcak hava hangi mekanizmayla vücudumuzu olumsuz etkiler?
Öncelikle dehidratasyona yani vücudun sıvı kaybetmesine ve kurumasına sebep olur. Dehidratasyonun en önemli sebebi terlemedir. Vücudumuz terleme yoluyla ısı kaybetmeye çalışır. Bu sırada vücuttan sodyum, potasyum, magnezyum gibi tuzlar da kaybedilir. Sıvı ve tuz kaybı ise tansiyon dalgalanmalarına yol açar. Tansiyon genellikle düşer ama sıcak çarpmasında bazen yükselebilir.
Ayrıca sıcak hava metabolizmayı hızlandırdığı için sıvı ihtiyacı daha da artar. Bütün bunlar çarpıntı, kas krampları, hatta beyin ödemine kadar gidebilen bilinç durumu değişikliği gibi ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.
Sıcak hava, kalp krizi ve inmeyi tetikleyebilir mi?
Evet, tetikleyebilir. Her yıl sıcak hava dalgalarında kitlesel ölümler gerçekleştiği uzun süreden beri biliniyor. Hepimiz “Sıcak nedeniyle şu Avrupa ülkesinde şu kadar yaşlı öldü” haberlerini duyuyoruz. İşte bu ölümlerin çoğu kalp hastalığı ve inme sonucu meydana geliyor.
Ne yazık ki küresel ısınmayla birlikte aşırı sıcak hava dalgaları önümüzdeki yıllarda hepimizi daha fazla etkileyecek. Dünya Sağlık Örgütü küresel ısınma, iklim değişikliği ve çevre kirliliğini dünya genelindeki en yaygın kalp hastalığı risk faktörü belirledi. Bu durumu önlemek için tüm dünyanın çevre dostu politikalar benimsemesi ve sürdürülebilir yaşam tarzlarına geçiş yapması çok önemli.
Peki yazın kalp veya tansiyon ilaçlarında doz ayarlaması yapmak gerekir mi?
Evet, doz ayarlaması özellikle kalp yetersizliği hastalarında çok önemli. Kalp yetersizliğini tedavi ederken vücutta birikmiş su ve sodyumu atabilmek için idrar söktürücüler kullanırız. Ayrıca kalbin yükünü azaltmak için damar genişletici ilaçlar reçete ederiz. Bu ilaçlar çok faydalıdır, kalp hastalığından ölüm riskini azaltırlar. Bununla birlikte sıcak havalarda bu ilaçlar daha fazla sıvı kaybı ve tansiyon düşmesine neden olabilirler. Bu nedenle ilaç sayısında ve dozunda geçici olarak azaltamaya gitmemiz gerekebilir.
Tabii söylediklerimden ezbere “Sıcaklar geldi, ilaçlarımın dozunu azaltayım” mesajı çıkmasın. İlaç dozlarının ayarlanması, yalnızca doktorunuzun sizinle birebir görüşerek yapabileceği bir işlemdir. Her bünyenin ihtiyacı farklıdır.
Sıcak havada egzersiz yapmak sakıncalı mı?
Hayatı uzatan bir aktivite olduğu için herkese egzersiz yapmayı öneririz. Fakat özellikle ileri yaş grubundaki kişiler, sıcak havalarda direkt güneş altında egzersizden uzak durmalı. Egzersiz zamanı ya sabah erkene çekilmeli veya akşam saatlerine ertelenmeli. Ayrıca vücudun sıvı ihtiyacını artırdığı ve sıcak çarpmasını kolaylaştırdığı için aşırı efordan uzak durmak lazım. Egzersiz sırasında veya sonrasında yeterli sıvı veya doğal maden suyu almayı da unutmamalıyız.
Peki sıcak çarpması nedir ve böyle bir tabloda ilk yardım nasıl uygulanmalı?
Sıcak çarpması, aşırı sıcak hava koşulları nedeniyle vücut ısısının tehlikeli seviyelere (40 derece ve üzeri) yükselmesiyle ortaya çıkan ciddi bir sağlık sorunudur. Vücut, terleme yoluyla ısıyı yeterince atamadığında iç sıcaklık hızla artar ve bu durum sıcak çarpmasına yol açar.
Sıcak çarpmasında vücutta sıvı-tuz kaybı meydana gelir ve tansiyon düşer. Buna bağlı olarak ayakta durma zorlukları ortaya çıkabilir. Ani baş ağrısı, kas ağrıları ve kramplar başlayabilir.
Ayrıca kalp hızında artış, hızlı nabız, bulantı-kusma, konuşma bozukluğu ve bilinç kaybı görülebilir. Sıcak çarpması acil müdahale gerektiren bir durumdur. Tedavi edilmediğinde beyin, böbrek, karaciğer gibi hayati organların hasar görmesine, hatta kişinin ölümüne bile neden olabilir.
Sıcak çarpmasında profesyonel tıbbi yardım alana kadar uygulanacak ilk yardım adımları ise şunlar:
📍Öncelikle kişiyi serin-gölge bir yere götürün ve hava akımında tutun.
📍 Konuşabiliyorsa kişiye su içirin. Ayrıca tuz kaybını gidermek için tuzlu ayran verebilirsiniz. Ancak konuşmakta güçlük çeken veya iletişime kapalı bir kişiye sıvı içirmeye çalışmak çok tehlikeli. Çünkü sıvı, hava yoluna kaçabilir ve aspirasyon dediğimiz ciddi problemlere yol açabilir.
📍 Kişinin fazla giysilerini çıkarın. Soğuk suyla ıslatılmış bezleri veya buz torbalarını hastanın koltuk altlarına, kasıklarına, diz arkalarına, boyun ve ensesine uygulayarak vücut sıcaklığını azaltmaya çalışın.
📍 Bilinç bulanıklığı varsa kişiyi yan yatırın. Bu sayede olası bir kusma durumunda kişinin hava yolları açık kalır ve boğulması önlenir.
Sıcak havanın olumsuz sağlık etkilerinden korunmak için hangi önlemleri almalıyız?
İlk kural sıcak havada direkt güneş ışığından uzak durmaya özen göstermek. Artık herkes sabah 11.00 ile 16.00 arası sıcağın etkisinin daha fazla olduğunu biliyor. Bu saatlerde dışarıda olmamak, direkt güneş ışığına maruz kalmamak lazım. Eğer dışarıda olunacaksa hava akımının olduğu veya gölge yerleri seçmek önemli. Ayrıca güneş ışığını yansıtacak açık renkli giysiler ve mutlaka şapka kullanmak gerekir.
İkinci kural ise fazladan terleyerek kaybettiğimiz sıvıyı geri kazanmak. Bunun için en iyi yol günde mutlaka 2-2,5 litre su içmek. Yanı sıra ayran, doğal maden suyu içilebilir. Çay, kahve, kola gibi içecekler ve alkol vücudumuzu daha fazla kurutur. Bu tür içecekler tükettiğimizde ilave su içmeyi unutmamalıyız.
Diğer önlemler şunlar olabilir:
📍Mümkünse klimalı yerlerde vakit geçirin.
📍Hafif ve pamuklu giysiler giyin.
📍Güneş ışığının içeri girmesini önlemek için perdelerinizi kapalı tutun. Böylece evinizin daha serin kalmasını sağlayabilirsiniz.
📍Ilık duş alın veya cildinizi sık sık nemli bir bezle serinletin.
📍Ağır ve yağlı yiyeceklerden uzak durun. Su içeriği yüksek meyve-sebzeler tüketin, bitkisel gıdalarda potasyum ve magnezyum gibi yararlı tuzlar da bol bulunur.
📍Çocuklarınızı veya hayvanlarınızı park edilmiş otomobilinizde kısa süreliğine de olsa bırakmayın. Araç içinde ani sıcaklık yüksekliği ölüme yol açabilir.
