Son yıllarda botoks hem estetik kaygılar hem de tıbbi tedaviler için sık tercih edilen bir uygulama haline geldi. Ancak bu işlemin bilinçsizce yapılmasının faturası çok ağır. Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Kayıhan Uluç, yanlış botoks uygulamaları nedeniyle çiğnemekte zorluk çeken, yutma sorunları yaşayan, kollarını hareket ettiremeyen, hatta yoğun bakıma düşen hastalarla karşılaştığını söylüyor. Dr. Uluç’a göre en tehlikelisi mide botoksu; çünkü etkinliği konusunda yeterli bilimsel kanıt bulunmuyor ve ölümcül sonuçlar doğurabiliyor. Prof. Dr. Uluç ile gerçekleştirdiğimiz söyleşide botoksun pek bilinmeyen tehlikelerini ve güvenli bir uygulama için nelere dikkat edilmesi gerektiğini konuştuk.
Prof. Dr. Kayıhan Uluç
Botoks hangi alanlarda kullanılıyor?
Öncelikle halk arasında ‘botoks’ olarak bilinen uygulamaya biz ‘botulinum toksini’ diyoruz. Botoks aslında bir marka ismi.
Kullanım alanları ise çok çeşitli. Mesela nörolojide kronik migren tedavisinde botoksun yeri var. İstemsiz göz kasılması ve vücudun bir bölümünde istemsiz kasılmada botoksa başvurabiliyoruz.
Yine ALS hastaları başta olmak üzere bazen aşırı tükürük salgısının yaşandığı hastalarda botoks uygulaması yapılabiliyor. Tükürüklerini yutamayan bu hastalarda botoks tükürük bezlerine sus emri veriyor ve tükürük üretimini önemli ölçüde azaltıyor. Böylece hastaların boğulma riski azaltılıyor ve daha rahat nefes almaları sağlanıyor.
Ayrıca felç geçirenlerde veya çocuk felci olanlarda kaslardaki aşırı sertlik, yani spastisite için de botoks kullanabiliyoruz.
Botoks bildiğiniz gibi kozmetik amaçlı da yapılabiliyor. Kırışıklıkların giderilmesinde ve ciltte daha genç bir görünüm elde edilmesinde botoks yaygın olarak tercih edilen bir yöntem. Genellikle yüzdeki ince çizgiler, alın ve göz çevresindeki kırışıklıklar için uygulanıyor. Yine terleme tedavisinde botoks sık kullanılıyor. Kozmetik amaçlı yapılan botoks en azından biz nörologların ilgi alanları dışında kalan bir konu.
Bir de obezite tedavisinde mide botoksu denen tartışmalı bir uygulama var. Mide botoksu etkili ve güvenli bir tedavi yöntemi mi?
Hayır, değil. Mide botoksu dünyada yeri olmayan, uluslararası kılavuzlarda etkinliği konusunda yeterli veri bulunmayan bir yöntem.
Yakın zamanda ülkemizde pek çok kişi mide botoksu yüzünden zarar gördü. Botulizm vakalarında anlamlı artış saptandı. Hayatını kaybeden vatandaşlar oldu. Hatta sağlık turizmiyle Türkiye’ye gelen kişilerden de ölüm bildirilince ‘Türkiye’ye gitmeyin’ diye kampanyanlar bile yapıldı.
Mide botoksu yüzünden gerçekten çok üzücü durumlar yaşandı. Yoğun bakımda yatan hastaların bir kısmını ben de gördüm. Benim gibi pek çok nöroloji hekimi de mide botoksuna bağlı ortaya çıkan botulizm denen olayın nörolojik yansımalarıyla karşılaştı. Şimdilerde mide botoksu eskisi kadar sık uygulanmıyor ama yine de yapan hekimler var.
Botulizm ne demek?
‘Clostridium botulinum’ bakterisinin ürettiği toksin sonucu oluşan ciddi zehirlenme durumuna botulizm diyoruz. Farklı nedenlerle ortaya çıkabilir.
Örneğin, ev yapımı konserveleri doğru şekilde hazırlamazsanız gıdada toksin oluşabilir. Bu gıdanın tüketimiyle gıda botulizmi gelişebilir.
Bebeklerde sinir sisteminin tam gelişmemesi nedeniyle bebeklik botulizmi görülebilir. Bakterinin bebeklerin sindirim sistemine girmesiyle oluşur. Genellikle bir yaşından küçük bebeklere bal verilmesiyle ilişkilidir.
Ayrıca yaralardan vücuda giren bakteri nedeniyle yara botulizmi ortaya çıkabilir. Özellikle askerlik hizmeti sırasında oluşan yaralanmalardan kaynaklanır.
Bir de biyoterörizm nedeniyle gerçekleşen botulizmden söz edebiliriz. Yani toksin, solunum yoluyla vücuda girerek sinir sistemine zarar verir ve solunum kaslarını felç eder.
Son olarak tıbbi veya kozmetik amaçlı botulinum toksin enjeksiyonları botulizme yol açabilir. Bu durumu ‘iatrojenik botulizm’ olarak adlandırıyoruz. Zaten günümüzde en sık karşılaştığımız botulizm türü de budur.
Peki tıbbi veya kozmetik amaçlı botoks uygulamasına bağlı ortaya çıkan botulizm ne tür sorunlara yol açar?
Yüzünüzden vücudunuzun aşağısına doğru yayılan bir dizi sorunla karşılaşabilirsiniz. Toksine maruz kaldıktan sonra önce bulanık ve çift görürsünüz. Göz kapağınız düşebilir. Sonra biraz daha aşağıya doğru etki gösterince çiğnemeniz ve yutmanız bozulur. Konuşmanız olumsuz etkilenebilir, ses tonunuzda incelme görebilirsiniz.
Daha aşağıya doğru ilerlerse solunum yetmezliği meydana gelebilir. Akabinde de kol ve bacaklarda güçsüzlük… Yani korkutucu bir süreç sizi bekler.
Yanlış botoks uygulamaları sonucunda karşılaştığınız botulizm vakalarından birkaçını bizimle paylaşabilir misiniz?
Ben yutma güçlüğü çeken, solunum sıkıntısı yaşayan, kol ve bacaklarını neredeyse hiç hareket ettiremeyecek kadar şiddetli kas zayıflığı gelişen hastalar gördüm.
Hastalarımdan dördü, mide botoksu sonrasında bana başvurmuştu ve iyileşmeleri oldukça uzun sürdü. Bir başka hastam ise kozmetik amaçlı boynunun ön bölgesindeki kırışıklıklar için botoks yaptırmıştı. Ancak toksin çevre dokulara yayılarak hastamın yutma fonksiyonunu ciddi şekilde engellemişti. Uzun süre yutma güçlüğü çekti.
Ayrıca aşırı terleme sorununu çözmek amacıyla koltuk altlarına kendi kendine botoks uygulayan bir meslektaşım ciddi bir kas kuvvetsizliğiyle karşı karşıya kalmıştı. Yine aşırı terleme sorunu için koltuk altı ve avuç içlerine, kırışıklıklar nedeniyle yüzüne botoks yaptıran bir hastamda da kas kuvvetsizliği ve yutma güçlüğü gelişmişti. Bunların düzelmesi de belirgin bir zaman aldı.
Bu tür durumlarda düzelme tam olarak ne kadar zaman alıyor?
Önce şunu söyleyeyim: Botulinum toksine yüksek dozda maruz kalanlara çok erken evrede müdahale etmez, antitoksin vermezseniz bu hastaları kaybetme riskiniz yüksek. Zaten kaybedilen hastalar oldu. Özellikle de mide botoksu yaptıranlarda bu riskten söz edebiliriz.
Ama kozmetik ve tıbbi amaçlı yapılan botoksta tablo daha farklı. Botulinum toksinin etkisi genellikle 24-48 saat sonra başlıyor. İkinci hafta civarında maksimum düzeye ulaşıyor. Bu etki genellikle üç ila altı ay devam ediyor ve sonrasında kendiliğinden kayboluyor. İşte botoksun etkisinin devam ettiği bu üç-altı ay boyunca yakınmaları görebiliyoruz.
Peki tıbbi ve kozmetik amaçlı yapılan botoks hangi durumlarda botulizmle sonuçlanabilir?
İşin ehli olmayan kişiler tarafından yapıldığında, yanlış bölgeye uygulandığında veya yüksek dozda kullanıldığında genellikle bu tür sorunlar ortaya çıkıyor. Bir de onaylanmamış botulinum toksini kullanıldığında bu riskleri görebiliyoruz.
Botoks yaptırmak isteyenlere önerileriniz neler olabilir?
Öncelikle işin ehli bir doktora başvursunlar. Botoksun kuaförlerde bile yapıldığını duyuyoruz. Ayrıca kullanılan ilacın Sağlık Bakanlığı’ndan onaylı olup olmadığını sorgulasınlar.
Açıkçası “Botoks yaptırabilir miyim, güvenli bir işlem mi?” sorusuyla çok sık karşılaşıyorum. Bu tamamen kişisel bir tercih. İş kurallarına uygun yapılırsa genellikle bir sorun beklenmez. Yani yetkin bir uzman tarafından, onaylı ilaç kullanılarak uygun dozda ve doğru bölgeye uygulandığında botoks güvenli bir işlemdir. Ama mide botoksundan her hâlükârda uzak durulmalı.
Bir de botoks sıklığına da dikkat etmek lazım. Genellikle dört aydan daha az süreyle yapılmasını önermiyoruz. Hep aynı kasa botoks uyguladığınızda kasta bir süre sonra küçülme yaşanabilir.
Botoks sonrasında söz ettiğiniz sorunların varlığında hangi branşlardan uzmanlara gidilmeli?
Hızlıca bir nöroloji uzmanına başvurmak en doğrusu.
