1959’da kurulan Milli Lig’de sadece üç büyük kent İstanbul, Ankara ve İzmir’in takımları vardı. Bu zinciri kıran iki sene sonra sahne alan Adana Demirspor oldu. Ancak onlar da maçlarını Ankara’da oynuyordu. 1965’te dönemin Türkiye Futbol Federasyonu Başkanı Orhan Şeref Apak’ın profesyonel futbolu Anadolu’ya yayma projesiyle kentlerdeki amatör kulüpler birleşerek profesyonel kulüpler kuruldu. Ardından Anadolu takımları yavaş yavaş artık 1.Lig adını almış olan organizasyonda yerlerini aldı.
1970’lerde İstanbul, Ankara ve İzmir takımlarının sayısı hayli azaldı. 1975-1976 sezonunda Trabzonspor Anadolu’dan çıkan ilk şampiyon oldu. Geçen seneler içinde Türkiye’nin farklı bölgelerinden şehir takımları geldi geçti lig tarihinden. Bazıları güzel tatlar bıraktı. Üstelik tribünleri dolduruyorlardı. Son dönemde sayıları azaldı, İstanbul büyük bir hakimiyet kurdu. Şu anda ligde sekiz İstanbul takımı yer alıyor. Futbol kültürü olan şehirlerin takımlarından kimi alt liglerde kimi ise kapandı gitti. Bu durum seyirci sayısına da olumsuz yansıyor. Süper Lig’de pek çok karşılaşma boş tribünlere oynanıyor. Bu yazıda sırasıyla Milli Lig, 1.Lig ve Süper Lig adını alan organizasyonda en az 10 sezon geçiren ve bugün bu sahnede olmayan Anadolu takımlarını hatırlatmak istedik.
Eskişehirspor
1968-1969 sezonunda Türkiye 1.Ligi’ni ikinci sırada bitiren Eskişehirspor. Soldan sağa ayaktakiler: Mümin Özkasap, Nihat Atacan, İsmail Arca, Vahap Özbayer, Fethi Heper. Oturanlar: Abdurrahman Temel, Necdet Yıldırım, Kamuran Yavuz, İlhan Çolak, Nuri Toygün, Ender Konca.
Futbolseverlerin Süper Lig’de görmeyi özlediği takımların başında geliyor Eskişehirspor. 1965’te kurulan kulüp henüz ilk sezonunda 1.Lig’e yükselerek gelecek başarıların sinyalini verdi. 1968-1972 seneleri arasında fırtına gibi esen Kırmızı-Şimşekler bu süreçte üç kez ikinci oldu. Özellikle 1968-1969’da şampiyonluğa çok yaklaştılar. Belki sonunu getiremediler ama Anadolu’dan bir şampiyon çıkabileceği düşüncesini yerleştirdiler. Müzelerinde 1 Türkiye Kupası, 1 Cumhurbaşkanlığı Kupası, 3 Başbakanlık Kupası var. Türkiye’yi Avrupa’da birçok kez temsil eden Es Es’in Fuar Şehirleri Kupası’nda Sevilla’yı elemesi dönemin önemli olaylarından. Eskişehirspor’u özel kılan unsurlardan biri Amigo Orhan yönetiminde Türkiye’deki ilk organize tezahürat geleneğini başlatan taraftar orkestrası. İki kez gol kralı olan Fethi Heper ile Ender Konca, Nihat Atacan, Kamuran Yavuz, İsmail Arca kulübün efsane oyuncularından. Son olarak 2015-2016 sezonunda Süper Lig’de oynayan Eskişehirspor bu sezon Bölgesel Amatör Lig’de şampiyonluk mücadelesi veriyor.
Bursaspor
2009-2010 sezonu Süper Lig şampiyonu Bursaspor. Soldan sağa ayaktakiler: Ömer Erdoğan, Hüseyin Çimşir, Ozan İpek, Turgay Bahadır, İbrahim Öztürk, Dimitar İvankov. Oturanlar: Ivan Ergic, Pablo Martin Batalla, Mustafa Keçeli, Sercan Yıldırım, Ali Tandoğan.
1963’te kurulan ve ilk kez 1967-1968 sezonunda 1.Lig’de mücadele eden Bursaspor, 2004 yılında kadar aralıksız olarak futbolumuzun en üst sahnesinde yer aldı. Yeşil-beyazlılar 1974-1975 sezonunda Kupa Galipleri Kupası’nda çeyrek final oynadı. 1985-1986 sezonunda Türkiye Kupası’nı kazandı. 1995-1996 sezonunda ise Intertoto Kupası’ndaki harika performansıyla adeta tüm ülkenin takımı oldu. 2003-2004 sezonunda küme düştü ama 2006’da geri döndü. 2009-2010 sezonunda ise şampiyonluğa uzanarak lig tarihinde mutlu sona ulaşan beşinci takım oldu. 2010-2011 sezonunda Türkiye’yi Şampiyonlar Ligi’nde temsil etti. 2018-2019 sezonunda 1.Lig’e, 2021-2022 sezonunda ise 2.Lig’e düştü. Halen TFF 2.Lig Beyaz Grup’ta son sırada ve ligde kalması mucizelere bağlı. Kulüp zor günler geçirse de 1970’lerde kurulan altyapısı halen üretken. Ozan Tufan, Serdar Aziz, Sercan Yıldırım, Zeki Çelik ve Enes Ünal Bursaspor’un futbolumuza kazandırdığı yıldızların birkaçı. Mesut Şen, Sedat Özden, Nejat Biyediç ve Pablo Martin Batalla yeşil-beyazlı renklere gönül verenler için efsane statüsündeki oyuncular. Bahtiyar Yorulmaz, Okan Yılmaz ve Fernandao gol krallığı tacını takan futbolcuları. Bursaspor’un ateşli taraftarı kulüp için kimi zaman büyük bir güç kimi zaman ise ciddi cezalar alınmasına neden olan bir faktör. Yeşil-beyazlıların Ugandalı futbolcusu Majid Musisi aracılığıyla sahalarımıza gelen timsah yürüyüşü ile gol kutlaması Bursaspor denince akla ilk gelenlerden.
Sakaryaspor
1987-88 sezonunda tarihindeki ilk ve tek Türkiye Kupası’nı kazanan Sakaryaspor. Soldan sağa ayaktakiler: Turhan Sofuoğlu, Selçuk Yiğitlik, Blerim Mula, Serdar Şenkaya, Neşet Muharremoğlu, Oğuz Çetin. Oturanlar: Kemal Yıldırım, Aykut Kocaman, Özcan Kızıltan, Sinan Turhan, Turgay Poyraz.
Sakaryaspor’un kuruluş tarihi 1965. İlk kez 1.Lig’de yer aldıkları sezon ise 1981-1982. Aralıklarla 2007 yılına dek 11 sezon en üst ligimizde mücadele ettiler. O tarihten itibaren ise sıkıntılı günler başladı. Bir ara 3.Lig’e kadar gerileyen Sakaryaspor şu anda TFF 1.Lig’de zirve yarışının içinde. Tarihteki en büyük başarıları 1987-1988 sezonunda kazanılan Türkiye Kupası. Bu zafere ulaşan kadronun yıldızları Oğuz Çetin, Aykut Kocaman, Turan Sofuoğlu ve Serdar Şenkaya Fenerbahçe’ye transfer olarak sarı-lacivertlilerin 103 gollü şampiyonluğuna da önemli katkıda bulundular. Hakan Şükür ve Tuncay Şanlı, futbolumuza pek çok oyuncu kazandıran Sakaryaspor’dan yetişen ünlü kramponlardan. 1.Lig’de gol krallığı tacını takan tek futbolcuları Aykut Yiğit. Ateşli taraftar grubu Tatangalar, Sakarya’nın alametifarikalarından.
Zonguldakspor
1979-1980 sezonunun lig üçüncüsü Zonguldakspor. Soldan sağa ayaktakiler: Turgut Öndül, Ömer Kaner, Muzaffer Badalıoğlu, Kadir Özcan, Birol Çakar, Hamdi Kayhan. Oturanlar: Muammer Birdal, Varol Or, İsa Ertürk, Volkan Yayın, Sinan Alayoğlu.
Madenci şehri Zonguldak’ın İşçi Milli Takımı lakaplı temsilcisi Zonguldakspor’un kuruluş tarihi 1966. İlk kez 1974-1975 sezonunda 1.Lig’de oynadılar. 1988’e dek bu sahnede kaldılar, küme düştükten sonra bir daha geri dönemediler. 1979-1980 sezonunda elde edilen üçüncülük en iyi dereceleri. Halil Güngördü, Volkan Yayın, Muammer Birdal, İsa Ertürk ve Tümer Metin kırmızı-lacivertlilerin unutulmaz oyuncularından. Hayata soldan bakanların sempati duyduğu Zonguldakspor’un serüveni solun ülkemizdeki gidişatından farklı olmadı. Kulüp borçlardan kurtulmak için yapılan operasyonla 2011’de Fenerspor adını aldı sonra da sahneden çekildi. Zonguldak’ı şu anda profesyonel liglerde Demir Madencilik Dilaverspor’un uzantısı olan Zonguldak Kömürspor temsil etmekte.
Orduspor
1979-1980 sezonunda Türkiye’yi UEFA Kupası’nda temsil eden Orduspor. Soldan sağa ayaktakiler: Salih Aydoğan, Şenol Çorlu, Mahmut Kılıç, Arif Güney, Zafer Dilber, Alptekin Nazifoğlu. Oturanlar: Güven Türközer, Uğur Şerement, Cihan Umanç, Üstün Türközer, Turgay Poyraz.
İlki 1975-1976’da olmak üzere toplam 11 sezon 1.Lig’de oynayan Orduspor en iyi derecesini 1978-1979 sezonunda dördüncü olarak elde etti. Mor-beyazlılar ertesi sezon UEFA Kupası’na katıldı. İlk turda Banik Ostrava’ya elendiler ancak sahalarında aldıkları 2-0’lık galibiyet kulüp tarihinin en büyük başarıları arasında yer aldı. Son olarak 2012-2013 sezonunda Süper Lig’de oynayan Orduspor şu anda Ordu 1. Amatör Lig’de. Kuruluş tarihi 1967 olan mor-beyazlıların iz bırakan oyuncular arasında Arif Güney, Salih Aydoğdu, Tuna Güneysu, Erdoğan Arıca ve Şenol Çorlu yer alıyor. Ordu kentini halen profesyonel liglerde temsil eden kulüpler ise 52 Orduspor ve Orduspor 1967.
Kocaelispor
Kocaelispor tarihindeki iki Türkiye Kupası’ndan birini 1996-1997 sezonunda kazandı. Soldan sağa ayaktakiler: Volkan Kilimci, John Mosheou (Roman Dabrowski (Kaan Dobra), Erhan Albayrak, Turan Uzun, Osman Çakır. Oturanlar: Toprak Kırtoğlu, Zeki Önatlı, Faruk Yiğit, Mirko Mirkovic (Mert Meriç), Soner Boz.
1966’da kurulan Kocaelispor’un 1.Lig mesaisinin toplamı 20 sezon. En iyi dereceleri üçüncülük. Yeşil-siyahlıların müzesinde iki Türkiye Kupası bulunuyor. Bunların ilkini 1996-1997, ikincisini ise 2001-2002 sezonunda kazandılar. En parlak dönemini Sefa Sirmen’in başkanlığında geçiren Kocaelispor, UEFA Kupası’nda ve Kupa Galipleri Kupası’nda da Türkiye’yi temsil etti. Ateşli bir taraftarı olan yeşil-siyahlılar bir ara Bölgesel Amatör Lig’e kadar geriledi. Şu anda TFF 1.Lig’de ilk iki içine girmek için mücadele veriyorlar. Son olarak 2008-2009 sezonunda Süper Lig sahnesinde boy gösteren Kocaelispor’un formasını giyen futbolcular içinde öne çıkanlar Yusuf Altıntaş, Saffet Sancaklı, Faruk Yiğit, Kaan Dobra, John Moshoeu ve Aleksandar Yordanov.
Gaziantepspor
2000-2001 sezonunda başarılı bir performans göstererek Süper Lig’de 3.olan Gaziantepspor. Soldan sağa ayaktakiler: Mehmet Polat, Mert Korkmaz, Fatih Tekke, Hasan Özer, Ramazan Tunç. Oturanlar: Hasan Yiğit, Joao Batista, Andrei Krivov, Erhan Albayrak, Ömer Çatkıç, Hakan Bayraktar.
1969’da kurulup 2020 yılında kapanan Gaziantepspor futbolumuzda en keskin düşüşü yaşayanlardan. 1969’da kurulan kulüp 1979-1983, 1990-2017 yılları arasında 31 sezon en tepedeki lig organizasyonumuzun aktörüydü. 2000-2001 sezonunda şampiyonluğa çok yaklaşan kırmızı-siyahlılar zirve yarışı yaptığı Fenerbahçe’ye 3-0 öndeyken 4-3 kaybederek büyük fırsat tepti. Üç kez UEFA Kupası’na katılan Gaziantepspor, son kez 2016-2017 sezonunda Süper Lig’de mücadele ettikten sonra büyük bir krize girdi. Borçlar nedeniyle çöküş yaşadılar ve basamakları hızla inerek sonunda kapandılar. Hüseyin Çakıroğlu, Yaşar Duran, Kemal Aslan, Ayhan Akman en ünlü topçularından. Gaziantepspor’un geçmişteki bir önemli özelliği de iyi yabancılar getirmesi. Johnson, Lima, Preko, Batista ve Romaschenko bu kategoride ilk akla gelen isimler arasında.
Boluspor
1982-1983 sezonunda Türkiye 1.Ligi’ni 4.sırada bitiren Boluspor. Soldan sağa ayaktakiler: İlker Çelik, Erdem Acar, Hüsamettin Gökçen, Cavit Kurucu, Ahmet Taber, Erol Köseer. Oturanlar: Masör, Rıdvan Dilmen, Kenan Öz, Serbay Yengel, Sercan Görgülü, Nuri Artış.
59 yaşındaki Boluspor ilk olarak 1972-1973 sezonunda 1.Lig’de mücadele etti. Kırmızı-beyazlılar ertesi sezon üçüncü olarak tarihlerinin en iyi derecesini aldı. Bu başarının karşılığı olarak da UEFA Kupası’na katıldı. Bir kez Türkiye Kupası’nda final oynayan Batı Karadeniz ekibi, son olarak 1991-1992 sezonunda 1.Lig’de mücadele etti. Japon lakabıyla tanınan Rıdvan Ertan kulübün sembol oyuncularından. 1980’lerin başında takıma katılan Rıdvan Dilmen ve Sercan Görgülü de kırmızı-beyazlıların iz bırakan isimleri arasında. Bolu Atatürk Stadı’nın kömür tozuyla çizgileri çizilen karla kaplı zemini, beyaz üstüne yatay kırmızı çizgili formalar halen futbolseverlerin hatıralarında. Şu anda TFF 1.Lig’de yer alan Boluspor play-off’a kalma hesapları yapıyor.
Denizlispor
Denizlispor 2002-2003 sezonunda UEFA Kupası’nda fırtına gibi esti. Soldan sağa ayaktakiler: Servet Çetin, Roman Kratochvil, Mustafa Özkan, Bülent Ertuğrul, Dirk Heinen, Ersen Martin. Oturanlar: Özgür Bayer, Peter Kabat, Serdal Boyraz, Hakan Çimen, İlyas Kahraman.
1966’da kurulan Denizlispor sonuncusu 2020-21’de olmak üzere toplam 20 sezon en üst ligimizde oynadı. 2002-2003 sezonunda UEFA Kupası’nda yer alan yeşil-siyahlılar sırasıyla Lorient, Sparta Prag ve Lyon’u eleyerek büyük iş yaptı. Önlerini kesen Jose Mourinho yönetimindeki Porto oldu. Futbolumuzun hırçın çocuğu Bahtiyar Yorulmaz ile Ali Tandoğan, Yusuf Şimşek, Ümit Bozkurt ve Servet Çetin yolu Denizlispor’dan geçen yıldızlar arasında. Halen TFF 2.Lig’de yer alan kulüp son olarak bir maçta sahada elinde cep telefonu ile görüntülenen futbolcusu Emre Sağlık ile gündeme geldi.
Adanaspor
1980-1981 sezonunda 1.Lig’de ikinci olan Adanaspor. Soldan sağa ayaktakiler: Malik Gençalp, Nejat Esen, Bora Öztürk, Mustafa Şentürk, Ahmet Kahraman, Timuçin Çuğ. Oturanlar: Mustafa Ulucan, Kayhan Kaynak, Masör, Şevket Kesler, Nihat Gümüş, Selahattin Karasu.
Adana’nın iki büyük kulübünden biri olan Adanaspor’un kuruluş tarihi 1954. Son olarak 2016-2017 sezonunda oynadı Süper Lig’de. Toplam 22 sezon geçirdi. Futbol tarihimizin en ilginç sezonlarından olan 1980-1981’de ligi ikinci olarak tamamladı. İki gol kralı çıkardı turuncu-beyazlılar. 1978-1979 sezonunda Özer Umdu, 1980-1981 sezonunda ise Bora Öztürk tacı taktı. Üç kez UEFA Kupası’na katıldı. Son yıllarda ezeli rakibi Adana Demirspor’un gölgesinde kalan Adanaspor, şu sıralar TFF 1.Lig’e tutunma mücadelesi veriyor. Köksal Mesçi, Dorde Milic, Timuçin Çuğ, Kayhan Kaynak ve Necati Ateş Adanaspor formasıyla sahalara renk katan oyunculardan. Halen şirket statüsünde olan kulübün patronluğunu bir dönem Uzan ailesi üstlenmişti.
Mersin İdman Yurdu
1982-1983 sezonunda Türkiye Kupası’nda final oynayan Mersin İdman Yurdu. Soldan sağa ayaktakiler: Tahir Temur, Rıdvan Kılıç, Memik Ertanıroğlu, Levent Dörtgöz, Atıf Öztoprak. Oturanlar: Mehmet Ali Karakuş, İsa Ertürk, Hüseyin Çelik, Metin Koyuncuoğullarından, Mustafa Çimen, Levent Arıkdoğan.
Anadolu’yu 1.Lig’de temsil eden ilk kulüplerden biri Mersin İdman Yurdu. 15 sezon en üst ligimizde yer aldılar. 1982-1983 sezonunda Türkiye Kupası’nda Fenerbahçe ile final oynadılar. Kupayı kazanan sarı-lacivertli takım oldu. Ancak Fenerbahçe ligde de şampiyonluğu kazandığı için Şampiyon Kulüpler Kupası’na gidince Mersin İdman Yurdu, Kupa Galipleri Kupası’na katıldı. O sırada ikinci lige düşmüş olan kırmızı-lacivertiler Türkiye’yi Avrupa’da temsil eden ilk alt lig takımı unvanını aldı. Müzesinde bir Başbakanlık Kupası bulunan Akdeniz ekibi, 1980-1981 sezonunda oynadığı Beşiktaş maçında hakem kararını protesto ederek karşılaşmayı yarıda bıraktı ve 1.Lig’de sahadan çekilen ilk takım oldu. Kadri Aytaç ve Osman Arpacıoğlu unutulmaz oyuncuları arasında. 1925’te kurulan Mersin İdman Yurdu’nun bugünkü resmi uzantısı Mersin Talimyurdu. Ancak kulübün logosunu taşıyan ve İçel İdmanyurdu’nun isminin değişmesiyle yoluna devem eden Yeni Mersin İdmanyurdu ise TFF 2.Lig’de.
Diyarbakırspor
Diyarbakırspor 1978-1979. Soldan sağa ayaktakiler: Vehbi Günay, Faruk Karakurum, Cihat Saral, Sedat Gezer, Mustafa Akülke, Ergün Baydar. Oturanlar: Nurettin Koç, Recai Çiçek, Mustafa Dolma, Reşit Kaynak, Ayhan Doğu.
Halen Bölgesel Amatör Lig’de yer alan Diyarbakırspor, Süper Lig tarihindeki üç Güneydoğu temsilcisinden biri. Bu sahnede 10 sezon geçiren kırmızı-yeşillilerin en önemli oyuncuları arasında Vehbi Günay, Reşit Kaynak yer alıyor. 1975’te 3.Lig’de olan Diyarbakırspor’un basamakları hızla tırmanarak 1977’de 1.Lig’e ulaşması gerçek bir başarı öyküsü.
Malatyaspor
1987-1988 sezonunda Türkiye 1.Ligi’nde 3.olan Malatyaspor. Soldan sağa ayaktakiler: Zeynel Limoncu, İsmail Akbaşlı, Ceyhun Güray, Ünal Karaman, Eren Talu, Yaşar Duran. Oturanlar: Feyzullah Küçük, Mustafa Taşar, Levent Numanoğlu, Necmettin Biçer, Oktay Çevik.
1966’da kurulan Malatyaspor, en üst ligimizde 11 sezon oynadı. 1987-1988 sezonunda üçüncü sırada yer aldılar. 2002-2003 sezonunda UEFA Kupası’na katıldılar. 1988-1989 sezonunda üç Brezilyalı Carlos, Serginho ve Eder’i Türkiye’ye getirerek büyük sükse yaptılar. Bu futbolculardan Eder hemen kaçtı ama diğer ikisi sarı-kırmızılı takımda oynadı. Ünal Karaman, Oktay Çevik, Ceyhun Güray ve Feyzullah Küçük öne çıkan yerli kramponları. Malatyaspor, başkanlarının adli vakalarıyla da zaman zaman gündemde yer aldı. Son olarak 2005-2006 sezonunda Süper Lig’de bulunan kulüp şu an Bölgesel Amatör Lig’de. Bu arada Malatya Belediyespor adıyla kurulan Yeni Malatyaspor’un da beş sezon Süper Lig’de mücadele ettiğini belirtelim.
Kaynaklar: Hayat dergisi, Bursa Hakimiyet, Yeni Türkspor, İlker Çelik arşivi, Fanatik gazetesi, ayaktakileroturanlar.com, Futbol Yıllığı 1968, Akademi Sakarya, Tarkan dergisi, Tempo dergisi, Muammer Birdal arşivi
