Türkiye Kupası, Beşiktaş ile Trabzonspor’u İstanbul’da karşı karşıya getirecek finalle 62. kez sahibini bulacak. 1962’de başlayan organizasyon bugüne dek kesintisiz devam etti. Bir dönem Federasyon Kupası adını aldı sonra eski ismine kavuştu. Birçok defa statüsünde değişikliğe gidildi. Finaller, şimdiye dek 31 kez çift, 30 kez de tek maç olarak düzenlendi. Türkiye Kupası tüm illerden en az bir takımın yer almasıyla günümüzde daha kapsayıcı bir yapıya kavuştu. Buna karşın maç sistemleri güçlülerin lehine kurgulandığı için peri masallarına fazla rastlanmıyor. Her şeye rağmen kupa özellikle Anadolu takımları için Avrupa’ya açılan en kestirme kapı niteliğini koruyor. Maç oynanırken sahada cep telefonuyla yürüyen polis benzeri manzaralara rastlansa da, eskiye göre biraz cazibesini yitirse de kupamız futbol gündeminde kendine yine yer buluyor.
Türkiye Kupası’nda bugüne dek 24 takım final oynadı, 16’sı şampiyonluk yaşadı. 18 şehir finallere ev sahipliği yaptı. En çok şampiyonluk kazanan takım müzesinde 18 kupa bulunan Galatasaray. Son şampiyon ise Fenerbahçe. Teknik direktör olarak en çok Türkiye Kupası kazanan isimler üçer şampiyonlukla Ahmet Suat Özyazıcı, Gündüz Kılıç, Fatih Terim ve Aykut Kocaman. Özyazıcı, Trabzonspor ile 1977, 1978 ve 1984’te, Gündüz Kılıç, Galatasaray ile 1963, 1965 ve 1966’da, Fatih Terim de sarı-kırmızılı ekip ile 1999, 2000 ve 2019’da üçer kez kupayı kaldırdı. Aykut Kocaman ise 2011 ve 2012’de Fenerbahçe, 2017’de de Konyaspor ile mutlu sona ulaştı.
Ayfer Elmastaşoğlu, Fatih Terim, Gheorghe Hagi, Mustafa Denizli, Şenol Güneş, Yılmaz Gökdel, Tayfur Havutçu, Okan Buruk, Hamza Hamzaoğlu, Sergen Yalçın ve Rıza Çalımbay hem teknik direktör tem de oyuncu olarak kupada şampiyonluk yaşadılar. Halil İbrahim Eren, Hasan Vezir, Rade Zalad, Sinan Turhan, Cihan Haspolatlı, Mehmet Aurelio, Burak Yılmaz, Emre Belözoğlu ve Mustafa Pektemek üç farklı takımla final oynayan futbolcular oldu.
Galatasaray son kupa şampiyonluğuna 2019’da Sivas’ta Akhisar’ı yenerek ulaştı.
Galatasaray (1962-1963, 1963-1964, 1964-1965, 1965-1966, 1972-1973, 1975-1976, 1981-1982, 1984-1985, 1990-1991, 1992-1993, 1995-1996, 1998-1999, 1999-2000, 2004-2005, 2013-2014, 2014-2015, 2015-2016, 2018-2019): Türkiye Kupası tarihinde üst üste en çok şampiyonluk yaşayan ve aynı zamanda kupayı en çok müzesine götüren ekip Galatasaray oldu. Sarı-kırmızılı ekip, 1963-1966 yıllarında art arda 4 kez kupayı kazanma başarısını gösterdi. Galatasaray 2013-2016 arasında ise üst üste üç şampiyonluk kazandı. Sarı-kırmızıların 1999-2000’de uzatmalar sonunda Antalyaspor’u 5-3 yendiği karşılaşma kupa tarihinin en gollü finali oldu. Galatasaray Türkiye Kupası’nı penaltı vuruşları sonucu alan ilk takım. Sarı-kırmızılılar 1975-1976 sezonunda Trabzonspor’a penaltılarla üstünlük sağladı. Galatasaray’a Türkiye Kupası’nı kazandıran ilk teknik adam Gündüz Kılıç, sonuncusu ise Fatih Terim.
Altay 1966-1967 soldan sağa ayaktakiler: Ali Rıza Şenol, Feridun Öztürk, Yılmaz Canlısoy, Oğuz Böke, Aydın Yelken, Varol Ürkmez. Oturanlar: Zinnur Sarı, Ayfer Elmastaşoğlu, Enver Katip, Aytekin Erhanoğlu, Behzat Çınar.
Altay (1966-1967, 1979-1980): Futbolumuzun köklü kulüplerinden Altay’ın müzesinde iki Türkiye Kupası bulunuyor. İzmir ekibi ilk finaline 1963-1964 sezonunda çıktı. Rakipleri Galatasaray’dı. Alsancak Stadı’ndaki ilk maç golsüz bitti. İstanbul’daki rövanşta ilginç bir olay yaşandı. 28 Haziran 1964 Pazar günü oynanması gereken bu maç aynı gün İstanbul’da Ordu Milli takım maçı olduğundan sonraki güne ertelendi. Karşılaşmanın ertelenmesine itiraz eden ve bu kararın asker futbolcuları Ayhan, Uğur ve Talat’ı oynatabilecek Galatasaray’a avantaj sağladığını iddia eden Altay sahaya çıkmayınca hükmen mağlup ilan edildi.
1966-1967 sezonunda finalde ezeli rakibi Göztepe ile karşılaştı İzmir’in siyah-beyazlıları. Uzatmaya rağmen 2-2’lik eşitlik bozulmayınca yapılan kura atışını kazanan Halil Bıçakçı yönetimindeki Altay kupanın sahibi oldu. 1979-1980 sezonunda ise finalin ilk ayağında İzmir’de tek golle geçtikleri Galatasaray ile İstanbul’da 1-1 berabere kalarak mutlu sona ulaştılar. Altay adına kupayı kaldıran isim kaptan Mustafa Denizli’ydi. Takımın teknik direktörlüğünü ise 1966-67 şampiyonluğunda oyuncu olan Ayfer Elmastaşoğlu yapıyordu. Altay dört kupa finalinden ise mağlup ayrıldı.
Fenerbahçe 1982-1983 sezonunda hem ligde hem kupada şampiyon oldu. Soldan sağa ayaktakiler: Onur Kayador, Yaşar Duran, Selçuk Yula, Müjdat Yetkiner, Cem Pamiroğlu, Alpaslan Eratlı. Oturanlar: Erdoğan Arıca, Mehmet Hacıoğlu, Önder Çakar, Arif Kocabıyık, Osman Denizci.
Fenerbahçe (1967-1968, 1973-1974, 1978-1979, 1982-1983, 2011-2012, 2012-2013, 2022-2023): Türkiye Kupası’nda şampiyonluk yaşayan üçüncü takım Fenerbahçe. Sarı-lacivertliler 1967-1968 sezonunun finalinde İstanbul’da 2-0 yendiği Altay’a İzmir’de 1-0 yenilse de kupayı müzesine götürdü. Teknik direktör koltuğunda oturan isim Macar Ignace Molnar’dı. Fenerbahçe 1982-1983 sezonundaki kupa şampiyonluğunun ardından bir sonraki zafer için 2012’ye dek bekledi. O yıl Bursaspor’u 4-0 yenerek kupa hasretine son verdiler. Aykut Kocaman, Fenerbahçe’ya bu kulvarda şampiyonluk yaşatan ilk yerli teknik direktör oldu. Sarı-lacivertliler ertesi sezon da kupayı alarak ilk kez üst üste şampiyon oldu. Fenerbahçe, Türkiye Kupası’nın son sahibi. Sarı-lacivertli ekip geçen sezon Jorge Jesus yönetiminde İzmir’deki finalde Başakşehir’i 2-0 mağlup etmişti.
Göztepe’nin 1969-1970 sezonu kadrosu. Soldan sağa ayaktakiler: Ali Artuner, Fevzi Zemzem, Ali İhsan Okçuoğlu, John Nielsen, Fuji Mehmet Türken, Mehmet Aydın. Oturanlar: Nevzat Güzelırmak, Ertan Öznur, Özer Yurteri, Mehmet Işıkal, Çağlayan Derebaşı
Göztepe (1968-1969, 1969-1970): İzmir’e Altay’ın ardından kupa şampiyonluğu getiren ikinci takım Göztepe oldu. Unutulmaz teknik direktör Adnan Süvari yönetiminde bir döneme damgasını vuran sarı-kırmızılı ekip, 1966-1967’de kurayla Altay’a kaptırdığı şampiyonluğa 1968-1969 sezonunda finalde Galatasaray’ı devirerek ulaştı. İzmir’de 1-0 kazanan Göztepe, İstanbul’da 90 dakikayı 1-0 geride tamamladı. Uzatmada Nihat Yayöz’ün attığı gol İzmir ekibini zafere taşıdı. 1969-1970 sezonunun finalinde ilk maçta deplasmanda Eskişehirspor’a 2-1 kaybeden Göztepe, Alsancak Stadı’ndaki rövanşı 3-1 kazanarak üst üste ikinci şampiyonluğunu elde etti.
Eskişehirspor tek kupa şampiyonluğunu 1970-1971 sezonunda kazandı. Soldan sağa ayaktakiler: Mümin Özkasap, Kamuran Yavuz, Süreyya Özkefe, Abdurrahman Temel, Mustafa Yavalar, Fethi Heper. Oturanlar: İlhan Çolak, Halil Güngördü, Faik Şentaşlar, Burhan Tözer, Ender Konca.
Eskişehirspor (1970-1971): 1965’te kurulan, 1967’den 1970’lerin ortasına dek futbolumuzda fırtınalar estiren Eskişehirspor, üç büyük kentin temsilcileri dışında Türkiye Kupası’nda final oynayan ve şampiyonluk kazanan ilk takım unvanına sahip. Yugoslav teknik direktör Abdullah Gegic’in liderliğinde, Fethi Heper, Ender Konca, Kamuran Yavuz gibi yıldız futbolcularının becerisiyle ve de Amigo Orhan yönetimindeki tutkulu taraftarıyla bir döneme damgasını vuran Es-Es, ilk finalini 1968-1969 sezonunda Göztepe ile oynadı ve kaybetti. 1970-1971 sezonunda şampiyonluk için geçmeleri gereken engel Bursaspor’du. İlk maçı deplasmanda 1-0 kaybettiler. Rövanşı Eskişehir’de 2-0 kazanarak çok istedikleri şampiyonluğa ulaştılar. Kırmızı-siyahlı takım bu tarihten sonra oynadığı iki finali kaybetti.
Ankaragücü kalecisi Adil’in takımının kupada şampiyonluğu kazanmasının ardından taraftarının üzerine atladığı anı gösteren bu kare fotoğrafçı Yaşar Saygı’ya ait.
Ankaragücü (1971-1972, 1980-1981): Başkent takımlarının Süper Lig’de şampiyonlukları yok ama Türkiye Kupası karneleri fena sayılmaz. Ankara’ya kupayı getiren ilk kulüp Ankaragücü. Sarı-lacivertliler biri Kıbrıs’tan olmak üzere toplam 26 takımın kupada mücadele ettiği 1971-1972 sezonunda finalde Altay ile kozlarını paylaştı. İzmir’deki ilk müsabaka golsüz sona erdi. Ünlü spiker Ercan Taner’in babası Ziya Taner’in teknik direktörlüğünü yaptığı Ankaragücü rövanşı 3-0 kazanarak kupayı havaya kaldırdı. 1980-1981 sezonunda başkent ekibi 2.Lig’deydi. Kupada çeyrek finale gelmeleri başta çok dikkat çekmedi. Ancak bu turda Beşiktaş’ı ardından yarı finalde Fenerbahçe’yi geçmeleri ses getirdi. Yılmaz Gökdel’in çalıştırdığı Ankaragücü çift maçtan oluşan final serisinin ilk randevusunda evinde Boluspor’u 2-1 yendi. Rövanş golsüz bitince başkent ekibi kupanın sahibi oldu. Böylelikle Türkiye Kupası tarihinde ilk kez bir 2.Lig takımı şampiyonluğu kazandı. O tarihte Türkiye’de 12 Eylül sonrası yönetimi ele alan askeri iktidar vardı. Dönemin devlet başkanı Kenan Evren başkentten bir takımı 1.Lig’de görmek istediği yolunda bir açıklama yaptı. Mesaj hemen alındı ve hazırlanan talimatla kupayı kazanan takımların 1.Lig’de oynayacağı hükmü getirildi. Ankaragücü böylelikle kupa şampiyonu olarak küme atladı. Sarı-lacivertli takım Türkiye Kupası’nda üç de final kaybetti.
Beşiktaş kupada ilk şampiyonluğunu 1974-1975 sezonunda kazandı. Soldan sağa ayaktakiler: Ahmet Yılmaz, Tezcan Ozan, Niko Kovi, Zekeriya Alp, Lütfü Isıgöllü, Sabri Dino. Oturanlar: Dorde Milic, Sinan Alayoğlu, Vedat Okyar, Tuğrul Şener, Ahmet Börtücene.
Beşiktaş (1974-1975, 1988-1989, 1989-1990, 1993-1994, 1997-1998, 2005-2006, 2006-2007, 2008-2009, 2010-2011, 2020-2021): 1959’da kurulan Milli Lig’in ikinci sezonunda şampiyonluk sevinci yaşayan Beşiktaş, 1962’de başlayan Türkiye Kupası’nı kazanmak için 13 yıl bekledi. Siyah-beyazlı takım ilk şampiyonluğunu Alman çalıştırıcı Horst Buhtz yönetiminde 1974-1975 sezonunda yaşadı. Trabzonspor’a ilk maçı 1-0 kaybeden siyah beyazlılar, İstanbul’daki ikinci karşılaşmadan 2-0 galip ayrıldı. Beşiktaş 1988-1990 ve 2005-2007 arası üst üste ikişer şampiyonluk kazandı. Kara Kartal, kupadaki son zaferini 2020-2021 sezonunda, Sergen Yalçın’ın teknik direktörlüğünde İzmir’de Antalyaspor’u 2-0 yenerek elde etti.
Trabzonspor’un 1976-1977 sezonundaki unutulmaz kadrosu. Soldan sağa ayaktakiler: Necati Özçağlayan, Engin Çınar, Ali Kemal Denizci, Şenol Güneş, Ali Yavuz, Necmi Perekli. Oturanlar: Cemil Usta, Serdar Bali, Turgay Semercioğlu, Bekir Barçın, Hüseyin Tok.
Trabzonspor (1976-1977, 1977-1978, 1983-1984, 1991-1992, 1994-1995, 2002-2003, 2003-2004, 2009-2010, 2019-2020): Futbol sahnemizde adını 1970’lerde duyurmaya başlayan Trabzonspor, 1975-1978 arası üst üste dört final oynadı. Bunlardan ilk ikisini kaybettiler. Bordo-mavili ekip Şenollu, Turgay, Ali Kemalli unutulmaz kadrosuyla 1976-1977 sezonunda Beşiktaş’a 1-0 ve 1-1 tamamlanan maçlar sonunda üstünlük sağlayarak ilk şampiyonluğunu kazandı. 1991-1992 sezonunda ilk karşılaşmada 3-0 yenildikleri Bursaspor’u Avni Aker’de 5-1 mağlup ederek kupa tarihinin en büyük geri dönüşlerinden birini gerçekleştirdiler. Trabzonspor kupada son şampiyonluğunu 2020 finalinde İstanbul’da Alanyaspor’u 2-0’la geçerek kazandı. Karadeniz ekibini kupada zafere taşıyan ilk teknik direktör Ahmet Suat Özyazıcı, son hoca ise Abdullah Avcı oldu.
1985-1986 şampiyonu Bursaspor. Soldan sağa ayaktakiler: Taygun Erdem, Yalçın Gündüz, Atilla Kerekes, Eser Kardeşler, Gürsel Hattat, Sedat Özden. Oturanlar: Hamit Ayden, Mihaily Tulipan, Salih Salimoğlu, Beyhan Çalışkan, Erdinç Kayan.
Bursaspor (1985-1986): Türkiye Kupası’nda altı kez final oynayan Bursaspor sadece bir kez şampiyonluk sevinci yaşayabildi. 1985-1986 sezonunda ligde istediği sonuçları alamayan yeşil-beyazlı ekip kupada ise başarılı bir grafik çizerek adını finale yazdırdı. Tek maç üzerinden oynanan finalde sahasında Altay’ı 2-0 mağlup eden Bursaspor Türkiye Kupası’nın sahibi oldu. Toma Kaloperovic’in çalıştırdığı yeşil-beyazlılar o sezon ligi 16.sırada bitirdi. Bu küme düşmeleri anlamına geliyordu ama dönemin statüsü kupayı kazanan takıma 1.Lig’de oynama hakkı verdiğinden yollarına ertesi sezon da en üst ligimizde devam ettiler. Kupa finalinde Bursaspor’un gollerinden birinin altında imzası olan Macar futbolcu Mihai Tulipan şampiyonluk müsabakasından kısa bir süre sonra Apolyont Gölü’nde bindiği sandalın alabora olması sonucu yaşamını yitirdi.
Gençlerbirliği 1986-1987. Soldan sağa ayaktakiler: Okan Gedikali, Hasan Hacıhasanoğlu, Osman Özdemir, Mehmet Şengüler, Gökhan Gedikali, Eyüp Taş. Oturanlar: Halil İbrahim Eren, Şirin Berber, Harun Erol, Zlatko Krmpotic, Avni Okumuş.
Gençlerbirliği (1986-1987, 2000-2001): 1970’leri çok sıkıntılı geçiren başkent ekibi Gençlerbirliği, 1980’lerin ikinci yarısında kendine geldi. Alkaralar 1986-1987 sezonunda Türkiye Kupası’nda finale çıktı. Rakipleri Eskişehirspor’du. Gençlerbirliği Ankara’daki ilk maçı 5-0 kazandı. Bu skor en farklı sonuçlu kupa finali olarak tarihe geçti. Metin Türel’in çalıştırdığı başkent ekibi ikinci karşılaşmayı 2-1 kaybetse de şampiyonluk ipini göğüsledi. 2000-2001 sezonunda Samet Aybaba yönetimindeki Gençlerbirliği’nin finaldeki rakibi Fenerbahçe’ydi. Kayseri’deki mücadelenin normal süresi ve uzatmalar 1-1 sona erdi. Seri penaltı vuruşları sonunda gülen Alkaralar oldu. Son penaltıyı kullanan Tolga Doğantez’in Panenka vuruşu akıllarda kaldı. Gençlerbirliği’nin kaybettiği üç de final bulunuyor.
Sakaryaspor 1987-1988. Soldan sağa ayaktakiler: Turhan Sofuoğlu, Selçuk Yiğitlik, Blerim Mula, Serdar Şenkaya, Neşet Muharremoğlu, Oğuz Çetin. Oturanlar: Kemal Yıldırım, Aykut Kocaman, Özcan Kızıltan, Sinan Turhan, Turgay Poyraz.
Sakaryaspor (1987-1988): Bu sezon 1.Lig’de play off finali oynayacak olan Sakaryaspor 1987-1988 sezonunda Türkiye Kupası’nda şampiyonluk sevinci yaşadı. Yeşil-siyahlı ekip finalin ilk maçında evinde 2-0 yendiği Samsunspor ile deplasmanda 1-1 berabere kalarak mutlu sona ulaştı. Teknik direktörlüğünü Necdet Niş’in yaptığı Sakaryaspor’un dikkat çeken futbolcuları Oğuz Çetin, Turan Sofuoğlu, Aykut Kocaman ve Serdar Şenkaya ertesi sezon Fenerbahçe’ye transfer oldular.
Milliyet gazetesi Kocaelispor’un 2002’deki kupa şampiyonluğunu böyle manşete taşıdı.
Kocaelispor (1996-1997, 2001-2002): Bugün Süper Lig’in uzağında kalan Türkiye Kupası şampiyonlarından biri Kocaelispor. Körfez ekibi ilki 1962-1963 sezonunda düzenlenen organizasyonda iki kez zafere uzandı. Yeşil-siyahlılar 1996-1997 sezonunda çift maç üzerinden oynanan finalin ilk ayağında deplasmanda Trabzonspor ile 1-1 berabere kaldı. Alman çalıştırıcı Holger Osieck yönetimindeki Kocaelispor, sahasındaki rövanşı Nuri Çolak’ın golüyle 1-0 kazanarak tarihindeki ilk Türkiye Kupası şampiyonluğunu elde etti. Yeşil-siyahlı ekip 2001-2002 sezonunda Bursa’nın ev sahipliği yaptığı finalde Beşiktaş’ı 4-0 mağlup ederek bir kez daha şampiyonluk sevinci yaşadı. Karşılaşmada Bulgar oyuncu Lazarov’un attığı golün ardından saha kenarında bulunan Türkiye Kupası’nı havaya kaldırıp erken kutlama yapması kupa tarihinin ilginç enstantaneleri arasında yer aldı. Kocaelispor’un ikinci kupa zaferinde teknik direktör Hikmet Karaman’dı.
2008 finaline çıkan Kayserispor onbiri. Soldan sağa ayaktakiler: Aydın Toscalı, Leonardo Iglesas, Ali Turan, Mehmet Topuz, Delio Toledo, Dimitar Ivankov. Oturanlar: Franco Cangele, Mehmet Eren Boyraz, Ragıp Başdağ, Alioum Saidou, Koray Çölgeçen.
Kayserispor (2007-2008): 2007-2008 sezonu Türkiye Kupası finali bugün artık var olmayan Bursa Atatürk Stadı’nda Kayserispor ile Gençlerbirliği arasında oynandı. Müsabakanın normal süresi ve uzatma devreleri golsüz eşitlikle tamamlandı. 120 dakikalık mücadelede futbolseverleri heyecanlandıran çok az pozisyon vardı. Ancak penaltı vuruşları hayli renkli geçti. İki ekip de 14’er penaltı kullandı. Bunlardan 11’ini gole çeviren Kayserispor kupanın sahibi oldu. Sarı-kırmızılı takımın teknik direktörü Tolunay Kafkas’tı. Kayserispor 2022’de oynadığı finalden boynu bükük ayrıldı.
Konyaspor tek kupa şampiyonluğuna Eskişehir’de ulaştı.
Konyaspor (2016-2017): Konyaspor tarihinin ilk ve tek kupa finalinde 2016-2017 sezonunda Başakşehir ile karşı karşıya geldi. 90 dakikası 0-0 sona eren maçın uzatma devrelerinde de gol olmadı. Eskişehir’deki mücadelenin sonucunu penaltılar belirledi. Başakşehir kullandığı üç vuruştan sadece ikisini gole çevirebildi. Dört penaltıyı da ağlarla buluşturan Konyaspor Türkiye Kupası’nı müzesine götürdü. Yeşil-beyazlıların tarihi başarısının altında teknik direktör olarak Aykut Kocaman’ın imzası vardı.
Akhisarspor kupa tarihinin en güzel hikayelerinden birini yazdı.
Akhisarspor (2017-2018): Türkiye kupası tarihinin en güzel hikayelerinden birini ilçe takımı Akhisarspor yazdı. Mütevazı kadrosuyla 2017-2018 sezonundaki kupa serüvenine başlayan sarı-yeşilliler, engelleri birer birer aşarak son dört takım arasına girdiler. Yarı finalde rakipleri Galatasaray’dı. Akhisarspor sarı-kırmızılı takıma iki maç sonunda 3-2 üstünlük sağlayarak final biletini aldı. Okan Buruk yönetimindeki Ege ekibi, Diyarbakır’daki şampiyonluk karşılaşmasında favori gösterilen Fenerbahçe’yi 3-2 mağlup ederek kupanın sahibi oldu. Akhisarspor ertesi sezon da finale çıktı ama bu kez Galatasaray’a boyun eğdiler. Müzesinde bir de Süper Kupa bulunan kulüp şu anda amatör ligde yer alıyor.
Sivasspor normal süresi 1-1 biten finalde Kayserispor’u uzatma devreleri sonunda 3-2 yenerek şampiyon oldu.
Sivasspor (2021-2022): Türkiye Kupası’nda tarihinde bir kez finale çıkan Sivasspor o maç sonunda şampiyonluğu kazandı. Kırmızı-beyazlılar 2021-2022 sezonunda Atatürk Olimpiyat Stadı’nda oynanan finalde Kayserispor’u uzatma devreleri sonunda 3-2 mağlup etti. Sivasspor’u bu başarıya taşıyan teknik direktör Rıza Çalımbay’dı.
Kaynaklar: Anadolu Ajansı, ayaktakileroturanlar.com, tff.org, Milliyet gazetesi, Hayat dergisi, dinyakos.com, Fotospor dergisi, Akademi Sakarya arşivi.