Bu soruyu sorma zamanı artık geldi.
“Bunca kadın, bunca erkek, genç yaşlı…Bu kadar kötü bir adama ve partisine neden bu kadar oy verdi…”
Ben bu soruyu 50 yıl önce, Paris’in Saint Germain semtindeki Saint Guillome sokağında, Siyasal Bilgiler Fakültesi kütüphanesinde kendi kendime sormuştum.
Önümde Hannah Arendt’in kitapları duruyordu.
Kafamda ise onun ortaya attığı bir kavram:
“Kötülüğün sıradanlaşması…”
Tanrım, Goethe’yi çıkaran bir halk nasıl Hitler’e oy verir?
Almanya gibi Goethe’yi, Hegel’i, Marx’ı, Bach’ı, Beethoven’ı, Thomas Mann’ı çıkaran bir ülkenin insanı nasıl olur da Nazi Partisini ve onun başındaki gaddar ve acımasız bir diktatörü onca yıl desteklemişti…
Bir de şunu sormuştum:
O günlerde Hitler’i destekleyen 20-30-40 yaşındaki insanlar aradan 70-80 yıl geçince bu canavarlar çetesi hakkında ne düşünecektir?
O gün sorduğum sorunun cevabını geçen hafta aldım.
Hala hayatta olan eski Nazi’ler bugün ne diyor?
Bu haftanın belgeseli banko Netflix’teki “Son Hesap”(Final Account) adlı film oldu.
Aslında 2021 yılının filmi ama Netflix’e 2023 Mart’ında kondu. 18 ay yayında kalacak.
Keşke okullarda ders olarak gösterilen bir belgesel olsaydı dediğim türden bir film.
Belgeselin yönetmeni Luke Holland, bugün hala hayatta bulunan Nazi Partisi mensubu ve o dönemde Hitler hayranı olan insanlarla konuşmuş.
Bugün yaşları 80-90’nın üzerinde olan insanlar.
Kendimden de biliyorum, galiba insan yaşlandıkça daha rahat konuşmaya, geçmişe daha rahat bakmaya başlıyor.
Yeryüzünde ve insanlık tarihinde belki de kötülüğün en acımasız diktatörlüğünü kuran Hitler bunca kadını ve erkeği nasıl etkilemiş?
O kadar çarpıcı biçimde anlatıyorlar ki…
Filmde konuşan erkekler ve kadınların sadece söylediklerine değil, yüzlerine de baktım.
Sadece ağızlarından çıkan cümlelerle değil, yüzlerindeki ifadelerle sanki şunu demek istiyorlar:
Aman Tanrım biz nasıl bu kadar kötü bir insana ve partiye destek verdik.
Hannah Arendt’i 50 yıl sonra şimdi anlamaya başladığımı farkettim.
Sakın filmi anlatıp sizin izleme iştahınızı kaçıracağımı düşünemeyin.
Yazdıklarım tek başına önemli değil.
Filmi seyredin ve o insanların yüzlerine baka baka izleyin..
Çünkü o yüzler birer ayna…Tıpkı “Black Mirror” dizisindeki gibi bir ayna…
Biz partiyi değil, üniformayı sevdik
BİR KADIN: “Biz Partiyi desteklemedik. Üniformayı sevdik…”
BİR ERKEK: “Beni öğretmenim etkiledi. Ailem Nazi eğitimine karşıydı ama öğretmenim etkiledi.”
BİR ERKEK: “Beni babam Nazi yaptı. Hafta sonları gezmeye çıkarken nazi üniforması giyerdi. Annem buna kızardı. Ama hepimiz nazi partisini destekliyoruz imajı vermek için anneme de zorla nazi rozeti taktırırdı.”
Nazi Partisi sayesinde evden dışarı çıktım, spor yapabildim
BİR KADIN: “Bizler genç kızlar olarak evde kapalıydık. Nazi partisi sayesinde dışarı çıkabildik. Pikniklere cimnastik salonlarına yüzme havuzlarına gidebildik.”
Ve hep aynı kelimeler:
“İman”, “Dava”, “Kolkola aynı yolda yürümeler…”
BİR KADIN: “Hitler’in adamlarının şarkıları çok güzeldi.
“Bayrağı kaldırın, saflar sıkı
Naziler sakin düzgün adımla yürüyor
Kızıl cephe ve gericiler tarafından vurulan yoldaşlar
Saflarınızdaki imanla yürüyün..”
BİR ERKEK: “Daha 9 yaşındayken bize bir Yahudi dükkanı önünde nöbet tutma görevi verildi. Dükkanın önünde kolkola durur kimseyi içeri geçirmezdik.”
Alfabe kitabındaki beyaz Alman kıza eliyle dokunan pis adam etkiledi
BİR ERKEK: “Okuma yazmayı alfabe ile öğrendik. Bir de Yahudi temalı alfabe kitabımız vardı.Her harf için bir Yahudi karikatürü koymuşlardı. Birini özellikle hatırlıyorum. Pis ve kirli bir kasap dükkanı. Tezgahın arkasında saçı Yahudi örgülü pis ve iğrenç bir adam duruyordu. Yahudinin eli sarışın beyaz bir Alman kızının olmaması gereken yerindeydi.175 kişilik bir köyde yaşıyorduk. Naziler gelip o köyde bize Yahudi aleyhtarı filmler gösteriyordu.Bütün bunların ne olduğunu bugün anlamanız mümkün değil.”
Çünkü bir kahraman gibi ölmek istiyordum
Ve “Vatan için ölmek..”, “Kahraman olmak…”
BİR ERKEK: “Annem yahudiydi. Ama ağabeyim bir nazi hayranıydı. Daha sonra babamızın da yahudi olduğunu öğrendik. Ama ağabeyim bunları bir sır olarak sakladı…”
BİR ERKEK: “Irk soyağacı cüzdanı şarttı, yoksa askere alınmazdınız. Sivil elbisemiz yok gibiydi. Bütün gün üniforma giyerseniz bunun izi kalır..”
BİR ERKEK: “Babama rağmen SS elit birliğine yazıldım. Çünkü bir kahraman olarak ölmek istiyordum…”
Arkadaşım, aptallık etme tut çeneni dedi
Filmin bundan sonraki bölümünde “Son Hesap” başlıyor.
Bu insanlar Nazilerin yaptığı kötülüğü, vahşeti görmediler mi? Gördülerse ne yaptılar?
BİR ERKEK: “SS’e gönüllü yazıldım. Kurukafa birliklerine gönderdiler. Toplama kamplarına gittim. Orada tanıdığım bir insanı gördüm. Hayır için sattığım pullardan almıştı benden. Bu iyi insandır deyip yanına gitmek istedim. Arkadaşım aptallık etme burada neler olduğunu bilmiyor musun deyip mani oldu. Biz o işlere karışmadık. Ama karışmasan bile ağzımızı sıkı tutmayı öğrettiler. Üzgünüm ama gerçek bu.”
‘Zamanın ruhu’: O tabureye bir tekme de ben atardım
BİR ERKEK: “Toplama kampında görevli olduğum sırada, bir gece yattığım koğuşun dışında bağırışlar duydum. Pencere yukardaydı. Masayı çektim üzerine tabureyi koydum ve üstüne çıkıp baktım. Elleri arkadan bağlı insanlar boyunlarında iple taburelerin üzerine çıkarılmıştı. Tabureleri altlarından çektiler. Bayılıp ölünceye kadar bağırdılar.”
MUHABİR SORUYOR: “Senden o tabureyi çekmeleri istenseydi yapar mıydın?”
AYNI ERKEK CEVAP VERİYOR: “ Tabi ki …O sandalye havada uçardı…”
Zamanın ruhu bazen işte böyle vicdansız bir ruhtur.
Hitler herkesi tutuklarken biz kahramanları bekledik
BİR ERKEK: “Hitler iktidara gelince itiraz eden herkes tutuklandı veya öldürüldü. Böylece muhalefetin entellektüel liderliği çökertildi. Herkes korktu, sindi. Beklediğiniz o kahramanlar ise, ne yazık ki sayıları çok azdı.”
İnsan yakılınca neden duman çıkar öğrendik
BİR ERKEK: “Burnumda hala yanmış insan kokusu var. Araba lastiklerini yaktığınızdaki gibi dumanın yükseldiğini gördüğünüzde ‘biraz daha koymuşlar’ derdik. Metal bir ızgaraya en az 3 kişi yan yana dizilirdi. Cilt yandıkça çok fazla duman çıkardı. Kokusunu 2 km öteden alıyordunuz…”
O korkunç kamptaki her şeyi gördük, sustuk
HUZUR EVİNDE YAŞAYAN 4 KADINDAN BİRİ: “Avusturya’daki 50 bin kişilik toplama kampı için çalışan 9 bin kişiyi biliyorduk. Çoğu öldü. Çalışamayanları sedyeyle götürürlerdi. Yakılıyorlardı fırınlardan çıkan dumanı görürdük…”
İKİNCİ KADIN: “Korkunç zamanlardı. Onları öldüresiye dövüyorlardı…”
ÜÇÜNCÜ KADIN: “Biz Hiç bir şey bilmiyorduk. Bilenlerimiz de susturuluyordu. İnsanlar hiç bir şey söyleme yoksa seni de kampa götürürler diyordu…”
DÖRDÜNCÜ KADIN VE SONR CÜMLE: “Herkes biliyordu ama kimse bir şey söylemedi…”
Pişman olmayanlar: Biz sadece cephede düşmanla göğüs göğüse çarpıştık
Bu arada o günlerde Nazi partisi ve askeri olmayı hala savunanlar da var
BİR ERKEK: “Alman halkı için Waffen-SS ulusun zirvesindeydi. Sadece fiziksel olarak değil, ruhsal olarak da bir elitti. Biz bu elit insanların parçasıydık.”
BİR ERKEK: “Waffen-SS’in (Silahlı SS) aslında o kötü SS’le bir ilgisi yoktu. Biz cephe askeriydik. Cephe gerisinde hiç bir işe karışmadık biz sadece cephede düşmanla göz göze çarpıştık. O nedenle pişman değilim ve o birimde olmaktan asla pişmanlık duymayacağım..
BİR ERKEK: “Bir kardeşlik, yoldaşlık dayanışmasıydı o. Oradaki her erkeğe güvenebilirdin.”
Ne karışmadınız yahu, sivil köyleri dümdüz ettiniz
Ama pişman olmayanlara itiraz anında geliyor:
BİR BAŞKA ERKEK: “Siz sadece cephe askeri miydiniz? Ben de oradaydım. Köyleri darmadağın ettiler. Cesetler ölü sinekler gibi her yerdeydi. Rus askeri çekilmişti köylerde sadece siviller vardı. Geride canlıdan çok ölü bıraktılar.”
Angelina Jolie ile Brad Pitt’in ürettiği Miraval rozesini içerken gördüğüm ev
Bundan 4 yıl önce Berlin yakınında Potsdam’da bir gölün kenarında, dostum Bild gazetesi eski genel yayın yönetmeni Kai Diekmann’la oturuyorduk.
Elimizde, Angelina Jolie ile Brad Pitt’in Fransa’da ürettiği Miraval adlı pembe şarap kadehleri vardı.
Kai eliyle gölün öteki tarafındaki bir evi işaret etti ve “Wannsee işte orası” dedi…
20 Ocak 1942 günü işte o evde yapılan bir toplantıda insanlık tarihinin belki de en vahşi kararı alındı…
Avrupa’daki bütün Yahudilerin toplu imhası…
Filmin bence en etkileyici sahnesi, o evde bugün yapılan bir tartışmaydı…
Masanın başında eski Nazi üyesi, masada bugünün iki Neo-Nazi’si
Masanın başında o katliamlar sırasında görev almış bir eski Nazi subayı oturuyor.
Masanın etrafındaki gençler arasında ise konuşmalarından NeoNazi olduğu anlaşılan iki genç var.
Ancak onların yüzü flulaştırılarak kapanmış.
Filmin en ilginç tartışması Yeni Nazi gencin eski Nazi subayına sorduğu şu cümle ile başlıyor:
-‘Geçmişte olanlardan dolayı Alman olmaktan utanıyorum’ demişsiniz. Gerçekten söylediniz mi böyle bir şey?
Ben utanıyorum ama siz de utanmalısınız
PİŞMAN ESKİ NAZİ: “Öyle demedim. Geçmişte yapılanlardan utanıyorum dedim. Bugün siz de utanmalısınız…”
BUGÜNÜN NEONAZİSİ: “İyi de bugün metroda bir Arnavut’un sizi bıçaklamasından korkmuyor musunuz?”
PİŞMAN ESKİ NAZİ: “Delikanlı ben korkacak olsam, bugün bu söylediklerimden dolayı Neonazilerin evimi yakmasından korkardım. Ya sen? Bugün bu söylediklerinden utanmıyor musun? Öyleyse bu tartışmanın yayınında yüzünün niye kapalı yayınlanmasını istiyorsun?”
BUGÜNÜN NEONAZİSİ: “Cezalandırılırım diye korkuyorum…”
Sizden istediğim tek şey körleşmenize izin vermeyin
PİŞMAN ESKİ NAZİ: Bak genç adam, bugün bunları konuştuğumuz bu evde biz, bir takım insanlar, kahvelerini içerek, gayet sakin biçimde Avrupaki bütün yahudilerin kadınların çocukların öldürülmesi kararını aldılar. Bu korkunç kararla gurur duyamam. Bundan utanıyorum. Sizin gibi gençlerle bunun için konuşuyorum. Sizden sadece bunu istiyorum. Kör olmanıza izin vermeyin..”
Nazi subayının elini sıkarak kutlayan Amerikalı subay
BİR ERKEK: “Savaştan sonra hastanede bir SS subayı ile yatıyorduk. Bir amerikalı subay geldi ve subaya ‘Sen nazi misin’ diye sordu. O da ‘Evet naziyim’ dedi. Bunun üzerine Amerikalı subay o nazinin elini sıktı. ‘Nazi olduğunu kabul eden ilk subayla tanışıyorum ötekilerin hepsi inkar etti’ dedi…”
Son hesap çıktı, şimdi sıra son hesaplaşmada
Filmin sonunda işte bu sahne ile, belki de bu dönemin asıl hesaplaşması başlıyor…
Kim nereye kadar suçlu? Kim sadece suç ortağı…
BİR ERKEK: “Biz o pis işlere, cinayetlere, katliamlara, insanların dövülmelerine karışmadık. Ama uyum sağladık…”
MUHABİR SORUYOR: “Ama kamplarda görevli bir Kurukafa Birliği üyesi olarak kimseyi içeri atmadığınızı nasıl söylersiniz?”
Çok doğru bir soru ama bunu kabul edersem…
Muhabirin bu kritik sorusu üzerine, yaşlı eski Kurukafa Birliği üyesi bir süre düşünüyor..
AYNI ERKEK; “ Çok doğru bir soru. Ama bunu kabul ederseniz . İşte o zaman suç ortaklığı suçluluğa dönüşmeye başlar. Bu yüzden Kurukafa Birliği’nden ayrıldım.”
MUHABİR YENİDEN SORUYOR: “İyi ama suç ortaklığı hangi noktada sizi suçlu haline getirir?”
AYNI ERKEK: “Suç ortaklığı ilk başta oraya girmekle başlar. Hemen vazgeçmemekle. Cesaret edemedik. Kimse uzaklaşamadı.”
Ben de o gardiyanlardan biriydim ve suçlu hissediyorum
Nihai hesaplaşmada en kritik tartışma devam ediyor:
Diyelim ki bir polis yetkilisi veya memurusunuz. Yahudilerin toplanıp götürülmesi emri almışsınız. Siz de yapmışsınız. Suç nerede başlar?
YAŞLI BİR KADIN: Hepimiz suçluyuz, çünkü olmasına izin verdik. Bunun kökenine inmeliydik yani sonuçta biz de suçluyuz
YAŞLI BİR ERKEK: “Hepimiz suçluyduk.”
Peki aldığı emiri uygulayan bir gardiyan da suçlu muydu?
AYNI YAŞLI ERKEK: “Ben de o gardiyanlardan biriydim. Kendimi suçlu hissediyorum..”
BİR BAŞKA YAŞLI ERKEK: “Herhangi bir noktada hayırı deme cesaretim olsaydı suçlu olmazdım. Bunu yapmadıysam suçlusun diyebilirsiniz. Bu kolay bir cevap oldu. Ama bir suçlu olarak mahkum edilemem çünkü ben gerçekten ideolojik bir suçluydum.”
Eyy bugünün Neo-Nazisi, ‘Zeitgeist’ seni kurtaracak bahane olamaz
“Zeitgeist” Almanca bir kelime…
“Zamanın duygu iklimini” anlatan bir kavram.
İlk defa “Güzel Bilim ve Sanat Üzerine” adlı yazısında şair ve filozof Johann Gottfried kullandı.
Yaşlı insanlar ve toplumlar geçmişteki büyük hatalarını “Zamanın Ruhu öyleydi” diyerek hafifletmeye çalışır…
Bu trajedilerin yaşanmasının üzerinden neredeyse 90 yıl geçti.
Ne yazık ki, bugün de faşizmin, ırkçı sağın, tek adam diktatörlüklerinin yükseldiği tuhaf bir çağı yaşıyoruz.
Ben bu soruyu 50 yıl önce kendime sorduğumda Faşizm ve Nazizm bitmiş, Sovyet diktatörlüğü ise dökülmeye başlamıştı.
O nedenle bir daha sorma ihtiyacı duymadım…
Çetin Altan’ın hayal ettiği dünya ile son hesaplaşması
Ne yazık ki, Çetin Altan’ın o vasiyet cümlesine döndük:
“Hayal ettiğimiz dünya bu değildi…”
Günümüzde olup bitenlere bakıyorum ve sessizliğimiz, sindirilmişliğimiz, öğrenilmiş, öğretilmiş çaresizliğimiz bana çağımız dramlarının çağımız faşizminin pasif suç ortaklığı gibi görünüyor..
O nedenle bugünün 20, 30, 40 yaşındaki gençlerine bu filmi izlemelerini tavsiye eder ve şunu söylemek isterdim:
“Körleştirilmenize, körleşmenize izin vermeyin…”
Çünkü bugünün “Sıradanlaşmış kötülükleri”, yarının asla “Sıradanlaşmayacak utançları ve suç ortaklıkları” haline dönüşüyor…