Türkiye’de süt ve besi hayvancılığında yaşanan sorunlar besi hayvanı sayısında azalmaya yol açarken ekonomik kriz de kırmızı et fiyatlarını hızla artırdı. İlk etapta canlı hayvan ve et ithalatıyla fiyatların kontrol altına alınması hedeflendi. Ancak vatandaşın alım gücünün düşüklüğü sofralarda kırmızı et yerine tavuk etinin tercih edilmesine neden oldu.
Tavuk eti üretimi bu yılın ilk dokuz ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre %6,3 artarak 1 milyon 830 bin ton oldu. Ancak iki yıl öncesine kıyasla artış sadece 15 bin tonla sınırlı kaldı. Vatandaş kırmızı et yerine tavuk etine yönelse de fiyatların yüksekliği istenilen tüketim artışını engelledi. Tavuk eti fiyatlarındaki yükseliş, Ticaret Bakanlığı’nı ihracat kısıtlamasına yöneltti. Bakanlık 1 Mayıs-31 Aralık döneminde tavuk eti ihracatını aylık 10 bin ton, toplamda ise 80 bin tonla sınırlama kararı aldı. Ancak dış ticaret verileri bu sınırlamaların uygulanmadığını ortaya koyuyor.
Dış ticaret verilerine baktığımızda mayıs-eylül dönemi için belirlenen limit 50 bin ton olması gerekirken bu dönemde 111 bin ton tavuk eti ihraç edildi. Bu tablo bakanlığın kendi koyduğu yasağı deldiğini gösteriyor. Yasak kararının alındığı gün bakanlık fiyatları dengelemek adına 2023’te 16 üretici firmaya soruşturma açtığını ve sekiz firmaya ceza kestiğini açıklamıştı. Ve yine aynı firmalara yeni bir soruşturma başlattığını duyurmuştu. Soruşturma henüz sonuçlanmadığına göre sonuç ne çıkacak bilmiyoruz. Ancak ihracat yasağı kararı tam uygulanmasa da fiyat artışlarının belli bir dönem durdurduğunu gösteriyor.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre tavuk eti fiyatları nisan ayında kilogram başına 107 liraya ulaşmışken yasak kararı sonrası mayıs-ağustos döneminde fiyatlar üst üste dört ay düşüş gösterdi. Ancak eylülde %1,3 ve ekimde %0,5 oranında yeniden artış yaşandı. TÜİK verilerine göre ekim ayında tavuk eti fiyatları bir yılda %34 artarak kilogram başına 94,17 liraya ulaştı. Kış aylarında maliyetlerin daha da artması bekleniyor, bu da fiyatların yükselmeye devam edeceğini işaret ediyor.
Yumurta fiyatlarındaki belirsizlik
Tavuk eti fiyatlarında durum bu iken yumurta fiyatlarındaki dalgalanmalar da dikkat çekiyor. TÜİK verilerine göre şubat-haziran döneminde aylık bazda düşüş kaydedilen yumurta fiyatları temmuzda %8, ağustosta %5,6 ve eylülde %34,3 oranında arttı. Ekim ayında ise %1,8’lik bir düşüş görüldü.
Eylül ayında yem fiyatlarının %6 artması üretici maliyetlerini doğrudan etkiledi. Ancak aynı dönemde yumurta üretim maliyetleri %17 artarken tüketici fiyatlarındaki artış %34’e ulaştı. Bu durum maliyet artışlarının ötesinde üretici ve perakende kaynaklı fiyat artışlarının yaşandığını ortaya koyuyor. Bu zammın olması için işçilik, elektrik, yem, nakliye ve diğer maliyetlerde yüksek bir artışın olması gerekiyor. Ancak yaz ortasında yapılan elektrik zammı dışında işin doğrusu bu kadar ani bir artış yaşatacak yüksek bir girdi maliyeti de oluşmadı.
Peki maliyet artışının nedeni düşük üretim kaynaklı olabilir miydi? Üretim verilerine baktığımızda bu yılın ilk dokuz ayında yumurta üretimi geçen yılın aynı dönemine göre %4,8 artarak 15,9 milyar adede ulaştı. Yıl sonunda ise 22 milyar adedi aşması bekleniyor. Üretimde sorun olmadığı halde fiyatların bu denli artışı başka bir sebep arayışını zorunlu kılıyor.
Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) verileri de bu durumu ortaya koyuyor. Haziran ayında 3,02 lira olan bir yumurta eylül ayında %56 artışla 4,71 lira, ekim ayında her ne kadar bir önceki aya göre düşse de haziran ayına göre %50 artışla 4,53 liraya yükseldi. TÜİK verilerine göre ise aynı dönemde bir yumurtanın fiyatı 3,71 lira. Artış hızının bu şekilde devam etmesi halinde yumurta fiyatlarının 5-8 lira aralığına ulaşması olası.
Vatandaş kırmızı etin ardından artık tavuk etine ve yumurtaya da ulaşmakta zorlanıyor. Çocukların kahvaltı sofralarından yumurtanın eksilmesi toplum sağlığını ve beslenme alışkanlıklarını olumsuz etkileyecektir. Tarım ve Orman Bakanlığı ile Ticaret Bakanlığı üretim planlaması ve serbest piyasa düzenlemeleri için ivedilikle harekete geçmelidir. Şimdiden sektörün ana üreticileri ile bir toplantı düzenleyerek önümüzdeki yılın yol haritasını çıkarmalıdır. Firmalar da gelecek yıl ihracat yapacak mı? Üretimini artıracaksa ne kadar olacağını bilmelidir. En önemlisi biz tüketiciler bulunan değil satın alınabilen tavuk eti ve yumurtaya ulaşabilecek miyiz?
