20Tüm Süt, Et ve Damızlık Sığır Yetiştiricileri Derneği (TÜSEDAD), ekim ayı için 1 litre soğutulmuş çiğ süt üretim maliyetini 18,67 TL olarak açıkladı. Derneğe göre üreticinin sürdürülebilir bir üretim yapabilmesi için litre başına %20 kârla çiğ süt fiyatının 22,4 TL olması gerekiyor. Ancak Ulusal Süt Konseyi’nin (USK) henüz ekim ayı için maliyet hesaplamalarını paylaşmaması süt üretiminde yaşanan maliyet farklılıklarını bir kez daha gündeme getirdi.
Eylül ayında TÜSEDAD çiğ süt üretim maliyetini 18,37 TL olarak hesaplarken USK’nin hesaplaması 12,96 TL oldu. Aradaki 5,41 TL’lik fark ise süt üretimi gibi temel bir alanda neden bu kadar büyük bir uçurum olduğunu sorgulatıyor. Bu fark yalnızca eylül ayına özgü değil. TÜSEDAD ve USK arasındaki maliyet farkı 2023’te en düşük 1,50 TL (haziran) olarak gerçekleşmişken son aylarda 5 TL’yi aşmış durumda.
Her iki kurumun hesaplama yöntemlerine baktığımızda önemli farklılıklar dikkat çekiyor. USK 10 başlık işletmeler için maliyet hesaplaması yaparken TÜSEDAD hesaplamalarını artık 100 başlık işletmelere göre gerçekleştiriyor. Bunun yanı sıra hayvan başına günlük süt verimi TÜSEDAD’a göre 28 litre iken USK bu miktarı 20 litre olarak alıyor.
Yem fiyatlarında dönemsel küçük değişiklikler dışında ciddi bir fark görünmüyor. Örneğin TÜSEDAD’ın kesim yeminde hayvan başına iki kilo daha fazla yem öngörmesine rağmen bu durum hayvan başına sekiz litre süt verimi farkını açıklamaya yetmiyor. Peki, bu üretim maliyeti farkının asıl nedeni ne? Daha büyük ölçekli bir işletme olan TÜSEDAD’ın hesaplamalarında buzağı ve gübre gelirleri gibi yan unsurların bu denli büyük bir fark yaratması pek olası görünmüyor.
Eğer her iki hesaplama yöntemi doğru ise gerçek maliyetin ne olduğuna nasıl karar vereceğiz? Üretici fiyatını belirlerken hangi veriyi esas alacağız? Bu noktada bir öneri: Türkiye’nin yedi bölgesinde, farklı büyüklükteki işletmeleri kapsayan örnek işletmeler belirlenmeli ve bu işletmelerin gelir-giderleri titizlikle kayıt altına alınmalıdır. Bu işletmelerin doğru maliyet hesaplamaları için otomatik fiyat alma sistemine dahil edilmesi hem üreticiyi hem de tüketiciyi koruyabilir.
USK’nin çiğ süt tavsiye fiyatı şu anda 14,65 TL. Bu fiyat USK’nin maliyet hesaplamalarına göre litre başına 3 TL kâr anlamına gelirken TÜSEDAD’ın hesaplamalarına göre üreticinin litre başına 8 TL zarar etmesine yol açıyor. TÜSEDAD’ın açıkladığı verilere göre çiğ süt üretim maliyeti eylül ayında bir önceki yıla göre yüzde 50, ekim ayında ise %43 artmış durumda. Buna karşılık USK aynı dönemde maliyet artışını %25 olarak hesaplıyor.
Tüm bu tartışmaların ötesinde tüketiciler de bu maliyet farklarından doğrudan etkileniyor. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre son bir yılda süt fiyatları %29, süt ürünleri fiyatları ise %37 oranında arttı.
Bu karmaşık tablo hem üreticinin hem de tüketicinin çıkmaza sürüklendiğini gösteriyor. Çiğ süt üretimindeki maliyet farklılıkları daha şeffaf ve tarafsız analizlerle ortaya konmazsa, bu çıkmaz daha da derinleşecek gibi görünüyor.