Ukrayna savaşı üçüncü yılında ve cephede işler Kiev’in istediği gibi gitmiyor. Rusya doğuda ilerlemeye devam ediyor. Chasiv Yar’daki çatışmalar hızlanırken Harkiv’de de analistlerin “dikkat dağıtma” olarak yorumladığı ataklar başladı. Savaşın insanların yaşadığı bölgelerde devam etmesi sivillerin ülkenin daha güvenli bölgelerine, hatta çevre ülkelere sığınmasına neden oldu. Ancak savaştan sadece insanlar değil kartallar da kaçıyor gibi görünüyor.
Bilim insanları göç rotaları Ukrayna üstünden geçen kartalların savaştan etkilenen bölgelerden uzak durmak için uçuş yolunu değiştirdiğini tespit etti. GPS verileri büyük orman kartallarının işgal başladıktan sonra rotalarından sapmakla kalmayıp dinlenmek ve su içmek için verdikleri molaların azaldığını gözler önüne serdi. Hatta bazı durumlarda hiç ara vermeden ilerliyorlardı. Ekip sonuç olarak bu yırtıcı kuşların üreme alanlarına ulaşmasının çok daha uzun sürdüğünü ve gidecekleri yere varabilmek için daha fazla enerji harcadıklarını söylüyor.
Çalışmanın yazarlarından olan East Anglia Üniversitesi görevlisi Charlie Russell “Maraton koşup da hiç su molası vermemek gibi bir şey. Su içmeden yedi-sekiz mil koşmanız demek” diyor. Araştırmacılar kartalların bu kadar uzun yolu dinlenmeden kat ettikleri için dinlenmek amacıyla ayırdıkları zamanın daha da artması nedeniyle üremelerinin gecikebileceğini söylüyor. Üremenin gecikmesi yumurtaların daha geç çatlaması ve daha az av bulunması anlamına geliyor. Böyle bir durum yavruların hayatta kalma şansını etkileyebilir.
Yolları 55 saat arttı
Current Biology dergisinde yayınlanan çalışmada Rusya’nın Ukrayna işgalinin başlamasından sonraki haftalarda, Mart ve Nisan 2022’de 19 büyük orman kartalının Ukrayna’dan Belarus’un güneyindeki üreme alanlarına uçarken izlediği göç rotası izlendi.
Büyük orman kartallarının dişileri Yunanistan’da, erkekleri de Doğu Afrika’da kışlıyor. Sonra da Belarus’a doğru yola çıkıyorlar. Araştırmacılar bu rotaları 2018-2021 yılları arasında 20 kuşun kaydedilmiş göç yollarıyla karşılaştırdı. Bulgular kartalların savaştan sonra ortalama 85 km daha uzun yol kat ettiğini gösteriyor. Russell kartallardan birinin fazladan 249 km yol kat ettiğini belirtiyor.
Kartalların yolculukları savaş başladıktan sonra ortalama 55 saat daha uzun sürmeye başladı ve erkeklerin uçuş hızlarında da savaş öncesine göre düşüş yaşandı. Savaştan önce kartalların yüzde 90’ı Ukrayna’da mola verirken savaştan sonra yalnızca yüzde 32’si Ukrayna’da mola vermek için durdu. Ancak onlar da Ukrayna’daki bazı bölgelerden uzak durmayı ihmal etmemişti.
Mola alanlarında duran kartalların oranı; üstte savaş öncesi, altta da savaş sırasındaki yoğunluk görülüyor. Fotoğraf: Current Biology/Russell
İnatçı kartallar da yok değil
Ekip rotadaki en büyük sapmaların çatışmanın yaşandığı yerlerde yaşandığını söylüyor. Bununla birlikte kartalların etkilenme derecesinin farklılık gösterdiğini belirtiyor. Örneğin Borovets adı verilen kartal şiddetli çatışmalara rağmen Kiev üzerinden uçmaya devam ederken Denisa denen kartalın patlamaların ve çatışmaların bir kilometre yakınından geçtikten sonra yolunu değiştirdiği görüldü.
Russel Denisa’nın rota değişikliğinin olaylarla karşılaştıkça gerçekleştiğini söylüyor ve ekliyor: “Kuşların her zamanki göç rotalarından geçip geçmemelerine karar vermek için her sabah haber okuyacak halleri yok.”
Araştırmacılar bu durumun kuşlar üzerinde stres yaratıp üreme dönemlerini etkileyebileceğini vurguluyor. Russell “Şu anda yapabileceğimiz pek bir şey yok ancak bu canlıların popülasyonları üzerinde yaratılan baskıyı anlamamız gerekiyor. Böylece savaş sonrası büyük orman kartallarının popülasyonunu desteklemek ve eski haline dönmesine yardımcı olabiliriz” dedi.
Loughborough Üniversitesi’nde savaş durumunda hayvanların durumuyla ilgili etik sorunları araştıran filozof Dr. Josh Milburn The Guardian’a verdiği demeçte yeni çalışmanın savaşın evcil ve mahsur kalmış vahşi hayvanlar üstündeki olumsuz etkileri hakkında bilinenlere bir yenisini eklediğini belirtiyor.
“Çok nadir durumlarda vahşi hayvanlar insanların savaşından fayda sağlayabilir” diyen Milburn “Ama bu çalışmanın bulguları diğer savaş bölgelerine odaklanan önceki araştırmalardan bildiklerimizi yansıtıyor. Yani savaş vahşi hayvanlar üzerinde olumsuz bir etkiye sahip” diye konuşuyor.
