Beş yıllık yeni iktidarında ilişkilerin kesik ya da kötü olduğu ülkelerle normalleşmeyi önceleyen Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan geçen yılın sonlarına doğru Yunanistan’a düzenlediği ziyaretle Ankara-Atina ilişkilerinin yoluna girdiğini teyit etti, 14 Mayıs seçimlerinin ardından temmuzda da Mısır ile karşılıklı büyükelçiler atandı. Zamanında Mısır Cumhurbaşkanı Abdülfettah es-Sisi için “tiran” ifadesini kullanan Erdoğan geçen yılın sonlarına doğru Mısır’daki seçimlerin ardından Sisi’yi yeni dönemi için tebrik etmişti. Ancak Erdoğan’ın aylar önce duyurulan Mısır ziyareti birçok kez ertelendi.
Şimdi Middle East Eye’ın bazı kaynaklara dayandırdığı haberine göre Erdoğan 12 yıldan sonra ilk kez bu ayın ortalarında Mısır’ı ziyaret edecek. Konuya yakın kaynakların aktardığına göre ziyaretin 14 Şubat’ta Sevgililer Günü’nde Mısır başkenti Kahire’ye olması bekleniyor. Mısır medyası tam tarih belirtilmese de ziyaretin ayın ortalarına doğru gerçekleşmesinin beklendiğini yazdı.
Ziyaret sırasında ticaretin artırılmasının yolları ve Doğu Akdeniz’deki enerji hatlarıyla ilgili deniz yetki alanlarının sınırlandırılması anlaşmasının masaya yatırılması ve Gazze’deki Filistinlilere yardımların nasıl daha etkili ulaştırılabileceği konusunun görüşülmesi bekleniyor. Erdoğan’ın bu ziyarette Filistinlilere desteğini göstermek için Gazze’nin Mısır’a açılan kapısının olduğu Refah bölgesine gideceği beklentisi de kaynakların aktardığı bir diğer bilgi.
Kahire, İsrail ve Hamas arasındaki esir takası müzakerelerine ev sahipliği yapması açısından önem taşıyor. Gazze’deki savaş başladığından beri Lübnan Hizbullahı ile İsrail askerleri arasında sınır boyu silahlı çatışmalar yaşanırken Kızıldeniz’de Husiler ticari gemileri hedef alıyor. Her iki grup da saldırıları ateşkes ilan edilip de İsrail askerlerini şeritten çekmeden durdurmayacağı söylüyor. Bu müzakerelerde ABD, Mısır ve Katar da bulunuyor. Hamas’ın siyasi lideri İsmail Haniye salı günü yeni ateşkes önerisini görüşmek üzere Kahire’de olacağını duyurmuştu.
El Cezire’ye köşe yazısı yazan araştırmacı Samir Al Araki Türkiye ve Mısır arasındaki kopukluğun bölgedeki krizi artırıcı etkisi olduğunu söyleyerek “İki ülkenin bölgedeki sorunları çözme çabaları önemli jeostratejik potansiyellerinin karşılayacak nitelikte değil” diye yazmış. Araki Mısır’ın Süveyş Kanalı, Türkiye’nin ise Boğazlar üzerinde söz hakkı olduğuna, el ele verirlerse “çok büyük bir baskı kartına sahip olacaklarına” dikkat çekiyor.
Erdoğan Mısır’ı en son 2012’nin kasım ayında ziyaret etmişti. O zamanlar Mısır’da iktidarda demokratik seçimlerle iktidara gelen ilk cumhurbaşkanı Muhammed Mursi vardı. Bu ziyaretten yaklaşık sekiz ay sonra Mursi yerinden edilecek, yerine Sisi gelecekti.
İlişkiler neden kopmuştu?
Mursi’nin 3 Temmuz 2013’te Sisi tarafından devrilmesine en çok tepki gösteren ülkelerden biri Türkiye’ydi. Erdoğan 2023 temmuzunda yaptığı konuşmada Mısır’daki darbeyi “katliam” ve “anti-demokratik” olarak nitelendirerek “Türkiye’de polisin son derece haklı ve meşru şekilde kullandığı su ve biber gazı için yaygara koparanlar Mısır’daki darbe karşısında, katliam karşısında nerede” demişti. Erdoğan Sisi için “tiran, darbeci ve zalim” gibi ifadeler kullanmaya daha sonra da devam etti.
Ankara ve Kahire ilişkileri maslahatgüzar seviyesine düştüğü gibi, zamanında Mursi’nin liderliğini yaptığı Müslüman Kardeşler’e bağlı kişiler Türkiye’den yayın yapmaya başladı. Erdoğan 2019’da BM Genel Kurulu’na katılmasına rağmen yemek davetine gitmemiş, bunu da “Darbecilerle aynı masaya oturup onları meşrulaştırmam” diye açıklamıştı. Erdoğan’ın Sisi’yi sürekli hedef alıp eleştirmesi sonucunda diplomatik ilişki maslahatgüzar seviyesine geriledi. Ancak iki ülke özellikle 2020’den beri aralarındaki ilişkiyi düzeltmeye çalışıyor.
Ne var ki ticareti geliştirme girişimlerinde bulunan tarafların attığı adımlar ilişkilerin maslahatgüzar seviyesinde kalmasından dolayı yavaş ilerliyordu. Büyükelçi Salih Mutlu Şen’in Kahire’de göreve gelmesinin ardından ilişkilerde büyük sıçrama yaşandı.
Katar’da geçen yıl düzenlenen Dünya Kupası’nda Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan ve Abdülfettah es-Sisi’nin umulmadık şekilde el sıkışmasını Kahramanmaraş merkezli 6 Şubat depremlerindeki insani yardımlar izledi, deprem diplomasisi normalleşmeyi hızlandırıcı işlev gördü. Türkiye’nin son yıllarda Mısır’daki yönetim karşıtı yayın yapan Müslüman Kardeşler kaynaklı kanallardan yayınlarını Türkiye’nin dışına taşımalarını istemesi de bunun bir örneği.
İlişkileri bir adım ileri taşıyan gelişme ise cumhurbaşkanlığı seçimlerini Erdoğan’ın kazanmasının ardından Sisi’nin telefon etmesi oldu. Görüşmede iki lider yeniden büyükelçi atama konusunda mutabık kaldıklarını bildirmişti. Bundan bir ay sonra Amr Elhamamy Ankara Büyükelçisi olarak görevlendirilirken Büyükelçi Salih Mutlu Şen’in de Kahire’de görev yapacağı belirtildi. Büyükelçi atamalarından sonra normalleşmenin son adımı eylül ayında Hindistan’daki G20 Liderler Zirvesi’nde atıldı.
