Ukrayna savaşının daha ilk günlerinde Nord Axis adında gizemli bir firma beliriverdi ve küresel olarak Rus petrolünün en büyük aracılarından biri haline geldi. Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden dokuz gün önce Hong Kong’da kurulmuştu şirket. Şirketin Belizeli temsilci müdürü Nord Axis’in neden kurulduğunu ya da sahiplerinin kim olduğunu bilmediğini söyledi.
Batılı ülkeler Ukrayna’nın işgali nedeniyle Rus gazını almayı bıraktı. Gaz ihtiyacının yüzde 55’ini Rus gazından tedarik eden Almanya’nın bile böyle bir karar almasının nedeni uygulanacak yaptırımların Rus ekonomisini kötüleştireceğini, bunun da Rusya’yı yıpratarak geri adım atmaya iteceğini düşünmeleriydi. Gerçekten de alıcı bulup anlaşmaları düzenleyecek aracıların olmaması, üstüne bir de Batı’nın yaptırımlarından endişelenen ülkelerin Rus petrolünü yalnızca büyük indirimlerle satın almaya başlaması Moskova’nın ekonomisini tehdit ediyordu.
Ne var ki Nord Axis ve diğer bazı gizemli firmalar Batı’nın oyununu bozdu. Bu firmalar Rus petrolünü satacak yeni yerler bularak ülkenin belkemiğini oluşturan gaz sektörünü bugün ayakta tutuyor, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in savaşa milyarlarca dolar akıtmasına imkan tanıyor.
Nord Axis’in ardındaki isim: Etibar Eyyub
Peki Batı’nın oyununu bozan yeni gaz anlaşmalarının arkasında kim var? Wall Street Journal’a göre cevap, Azerbaycanlı Etibar Eyyub adlı bir iş insanı. Şimdiye kadar Eyyub ile iş yapmış kişilere göre bu iş insanı Çin, Hindistan ve diğer pazarlara yüksek miktarlarda petrol taşıyan gizli bir ticaret ve nakliye imparatorluğu kurdu. Gazetenin kaynaklarına dayandırdığı bilgiye göre Eyyub eskiyen tankerlerden oluşan bir filoyu canlandırarak ve Dubai ve Hong Kong’da kayıtlı şirketlerin arkasına saklanarak ticaret faaliyetini yürüttü.
Kiev Ekonomi Okulu’nun verilerine göre Nord Axis ve diğer dört şirket 2023 yılında en az 33 milyar dolarlık işlenmemiş Rus petrolünü ve yakıtını ihraç etmeye başardı. Bu da Rus ihracatının beşte birini temsil ediyor. WSJ’ye göre Eyyub Rus pazarındaki başka firmaları da kullanıyor.
Kullanılan paravan şirketleri ve ne idüğü belirsiz yönetim yapılarını kullanmak ABD yaptırımlarından kaçmak için kullanılan yaygın bir taktik aslında. Bu tür uygulamalar Rusya gibi yaptırım uygulanan ülkelerden petrol sevkiyatını kimin ayarladığının izlenmesini zorlaştırıyor.
Eyyub ve Coral Energy’nin bağlantısı ne?
Yapılan şey tam olarak şu: Moskova ve Dubai’deki ofislerdeki çalışanlar işlemleri Nord Axis ve diğer şirketler üzerinden yönlendirerek ticaretten kimin kazanç sağladığını belirlemeyi zorlaştırıyor. Ticaret akışını izleyen ABD’li yetkililerin sorularından biri Eyyub’un bir zamanlar parçası olduğu Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) merkezli Coral Energy çalışanlarını kapsayıp kapsamadığı.
Coral’ın kurucusu ve kendisi de Azerbaycanlı olan Tahir Garayev 2014 yılında Eyyub’u Coral’a aldı. Eyyub o dönemde petrol piyasaları hakkında çok az şey bilse de hızlı bir öğrenme sürecinden geçerek Garayev’in “ikinci adamı” haline gelmeyi başardı. Coral’ın Rusya’da faaliyet göstermeye başlamasında da Eyyub etkili oldu.
Eyyub 2018 yılında ticari danışman olmak için Coral’dan ayrıldı ama Coral’da komisyon bazında boy göstermeye devam etti. Coral sözcüsüne göre Eyyub şirketten ayrılsa bile 2022’nin başlarına kadar şirketin “belli başlı projelerinde yer almaya” devam etti.
Çünkü Coral Rus petrolünü satın almayacağının ve finanse etmeyeceğinin sözünü veren Batı’yla iş yapmaya devam ediyor. Şirketin sözcüsü ise WSJ’ye verdiği demeçte Coral’ın 2022 yılı başlarında Rusya pazarından çıkma kararı aldığında Eyyub ile iş yapmayı bıraktıklarını ve Nord Axis ve Eyyub ile bağlantılı diğer şirketlerle ilişkisi olmadığını söyledi.
Coral işgale kadar Rosneft ve diğer özel şirketlerle petrol ticareti yapıyordu. Ama Coral Rus piyasasında baskın gelen Batılı şirketlerden daha küçük ölçekli kalıyordu. Rosneft bu şirketlere alıcı bulmaları, anlaşmaları finanse etmeleri ve sevkiyatı ayarlamaları için ihtiyaç duyuyordu. Rosneft’in dünyaya açılan en büyük kapısı ise İsviçre merkezli Trafigura Group’tu.
Ne var ki gazetenin Coral için çalışmaya devam eden ya da eski çalışanların açıklamalarına dayandırdığı haberinde Rusya için paravan olarak kullanılan şirketlerin aslında Coral’ın “uyduları” olarak tanımlıyor. Çünkü bazıları hem Coral hem de Rus petrolünün ticaretinin devam etmesi için çalışıyordu.
Rosneft sözcüsü WSJ’nin sorularına “Sizin ortaya attığınız envai çeşit söylenti ve spekülasyonlar hakkında yorum yapmanın uygunsuz ve gereksiz olduğunu düşünüyoruz” dedi. Coral sözcüsü ise şirketin “savaşın ilk gününden itibaren” Rusya pazarından çekilme niyetini açıkça gösterdiğini söyledi.
80’den fazla gemiyle kendi filolarını kurdular
Savaş devam ederken Batı da yaptırımlarına devam ediyordu. Bunlardan biri Rusya’nın varil başına 60 dolar ya da altında satış yapması şartıyla Rusya’nın Batı’ya ait petrol tankerlerinden ve sigorta şirketlerinden faydalanabilecek olmasıydı. Yok eğer Rusya elindeki gazı varil başına 60 doların üstünde satmaya kalkışırsa kendi filosunu kurması gerekecekti.
Eyyub’un işlettiği şirketler bunun üzerine Avrupa ve Asya’daki tanker sahiplerine hurdaya çıkacak 25 yıllık tankerler için cömert tekliflerde bulundu. Konuyla ilgili bilgi sahibi kişilerin aktardığına göre Eyyub’un işlettiği şirketler hem satın alma hem de kiralama yoluyla 80’den fazla gemiyi bir araya getirerek dünyanın en büyük filolarından birini oluşturdu. Bu filoyu bir araya getirmek için söylenene göre bir milyar dolardan fazla para harcandı.
Gemiler gaz sektöründe gölge filo olarak bilinen, yaptırım uygulanan üreticilerin petrolünü taşıyan ve çoğu zaman takip transponderleri olmadan seyahat eden, mülkiyeti belirsiz yüzlerce tankere katıldı.
Bu ticaret ağı işe yaradı mı? Uluslararası Enerji Ajansı’na göre Rus petrol satışları geçen yıl 180 milyar doları aştı. Bu miktar işgalin petrol fiyatlarının yükselmesine neden olduğu 2022’deki 230 milyar dolardan daha az, ama savaş öncesi gelirin yalnızca beş milyar dolar altında. Bu da ticaret ağının gayet işe yaradığını gösteriyor.
