Balon balıkları sadece Türkiye için değil, tüm Akdeniz ülkeleri için bir tehdit olmaya devam ediyor. Bilim insanları bu zehirli türü daha iyi anlamak için bir araştırmaya imza attı. Aralarında Türkiye’nin de bulunduğu 10 ülkenin uzmanları balon balıklarının insan sağlığına yönelik tehditleri, zehir oranı ve mevsimsel dağılımını inceledikleri çalışmada ilginç sonuçlara ulaştı. Buna göre sonbahar ve kış mevsiminde zehir oranı en yüksek düzeye çıkıyor. Buna bağlı olarak ölüm ve zehirlenme vakaları da artıyor.
Çalışma kapsamında 2004-2023 yılları arasında Doğu Akdeniz’de iki balon balığı türü olan Lagocephalus sceleratus ile Torquigener hypselogeneion türlerinin neden olduğu saldırılar, zehirlenmeler, ölümlerle ilgili kayıtlar literatürden ve tıbbi kayıtlardan toplandı. Toplamda insan sağlığını etkileyen 198 olay belgelendi. Bu kapsamda 28 fiziksel saldırı, en az 143 ölümcül olmayan zehirlenme olayı ve tüketim sonucunda 27 insan ölümü kaydı olduğu belirlendi.
En fazla olayın Türkiye, Suriye ve Lübnan’da rapor edildiği görüldü. Bunun yanında, balon balıklarının fiziksel saldırılarının çoğu yaz aylarında, zehirlenme olaylarının çoğunun ise kış aylarında yaşandığı ortaya kondu.
Çalışmada yer alan Çukurova Üniversitesi (ÇÜ) Su Ürünleri Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ali Rıza Köşker bulguları değerlendirdi. Bazı balon balıklarının dokularında bulunan yüksek seviyelerdeki nörotoksin tetrodotoksin (TTX) nedeniyle tüketildiğinde insan sağlığı için ciddi bir tehdit oluşturduğunu belirten Doç. Dr. Köşker, yapılan inceleme sonrası balon balıklarının öldürücü dozajı TTX miktarının sonbahar ve kış aylarında en yüksek düzeye ulaştığını anlattı.
‘Akdeniz ekosistemine özgü bir fenomen’
Köşker, buna bağlı olarak zehirlenme ve ölüm vakalarının arttığına dikkat çekti: “Balon balıklarında bulunan TTX zehri dünyada bilinen en güçlü denizel zehirlerden biridir. Son 20 yıl içerisinde Doğu Akdeniz ülkelerinde 200’e yakın zehirlenme yaşandı ve bunların 27 tanesi ölümle sonuçlandı. Ülkemizde de ciddi zehirlenme vakaları görüldü. Akdeniz’deki balon balığı toksin seviyesi üzerine yapılan çalışmalarımızda, bu balıkların sonbahar, kış aylarında üreme döneminden sonra daha yüksek TTX seviyelerine sahip olduğunu gördük. Bu durumun, Akdeniz ekosistemine özgü bir fenomen olduğunu düşünüyoruz. O nedenle bu aylarda daha da dikkatli olunması gerekiyor.”
Köşker zehirlenme vakalarının yıllara ve mevsimlere göre dağılımını da paylaştı: “Doğu Akdeniz ülkelerinde özellikle 2019 yılından itibaren zehirlenme olaylarının artış gösterdiğini belirledik. Son 20 yılda yaşanan 27 ölüm vakasının 17’si son be yılda meydana gelmiş. Son beş yılın mevsimsel dağılımına bakacak olursak kış mevsiminde bu ülkelerde 87 zehirlenme, yedi ölüm yaşanmış. Sonbahar mevsiminde ise 15 zehirlenme, yedi ölüm görülmüş. Ama yaz mevsimine baktığımızda dört zehirlenme, bir ölüm vakası bildirilmiş. Benzer şekilde ilkbaharda 14 zehirlenme, iki ölüm bildirilmiş. Bu bulgulara baktığımızda Akdeniz’de bilimsel bir gerçeklik olarak önümüzde duruyor ki balon balıklarının en tehlikeli olduğu dönem sonbahar ve kış aylarıdır.”
‘En çok amatör olta balıkçıları etkileniyor’
Bu zehirli türden en çok etkilenenlerse amatör olta balıkçıları. Zehirlenme vakalarının bilinçsiz tüketimden kaynaklandığını anlatan Köşker “Farkındalık faaliyetleri yürütülmeli. Bunun için üniversitelere, medyaya, ilgili kamu kurumlarına, hepimize sorumluluk düşüyor. Kamu spotlarının, yasal düzenlemelerin artırılması gerekiyor. Hali hazırda amatör balıkçılığı düzenleyen, yeni yayınlanan tebliğde maalesef balon balığı ibaresi geçmiyor. Balon balıklarının amatör balıkçılıkla avlanmasının da net bir şekilde yasaklanması gerekir” diyor.
