Bir tarım ülkesi olan Türkiye, meyve ve sebze üretiminde sorun yaşamasa da, hububat, baklagil ve yağlı tohum üretiminde yetersiz kalıyor. Türkiye, son yıllarda özellikle hububat ve baklagil olmak üzere bir kısım yağlı tohumu en çok Rusya’dan ithal ederek ihtiyacını karşılıyor.
Rus Tahıl İhracatçıları Birliği’nin raporuna göre, 2023/2024 sezonunda (Temmuz 2023 ile Ocak 2024) Rusya 29,5 milyon tonluk bir buğday ihracatı gerçekleştirdi. Bu, bir önceki sezonun aynı dönemine göre %13’lük bir artış anlamına geliyor.
Rusya’nın buğday, mısır, arpa ve diğer tahılları ihraç ettiği ülkeler arasında Türkiye bazı ürünlerde ilk sırada yer alıyor. Türkiye, bu yıl buğday ithalatını %13 oranında azaltarak 4 milyon 349 bin tonla yetindi. Ancak bu, Türkiye’yi Rusya’nın en büyük buğday müşterisi yapmaya yetti. Türkiye’yi Mısır, Bangladeş, Pakistan ve Cezayir izliyor. Rusya’nın buğdayına en çok talep gösteren Türkiye ve Mısır’ın ithalatını azaltmasına karşın, ilk beşteki diğer ülkelerin ithalatı arttı. Bangladeş %159,2, Pakistan %39,8 ve Cezayir %20,1 oranında daha fazla Rus buğdayı aldı.
Rusya’nın mısır ihracatı da bu sezon %90 artarak 3,5 milyon tona ulaştı. Rusya’nın en çok mısır sattığı ülke İran oldu. İran, mısır alımını %228 artırarak 2,3 milyon tona çıkardı. Türkiye ise 430 bin tonla ikinci sırada yer aldı. İsrail, Libya ve Vietnam da Rusya’dan mısır alan ilk beş ülke arasına girdi.
Rusya’nın arpa ihracatı da %56 artışla 4,9 milyon tona çıktı. Rusya’nın arpa sattığı ülkeler arasında Suudi Arabistan, Libya, Çin ve Tunus, alımlarını büyük oranda artırdılar. İran ise Rus arpa alımını %39 azalttı.
Rusya, toplam tahıl ihracatını da %23 artırarak 38,5 milyon tona yükseltti.
Buraya kadar olan işin tahıl kısmı idi. Ruslardan yaptığımız baklagil ticaretine baktığımızda ise Çin, 2023 yılının ilk 11 ayında Rusya’dan 915 bin ton bezelye ithal ederek bu ürünün en büyük alıcısı oldu. İspanya 599 bin ton, Türkiye ise 298 bin ton ile onu takip etti.
Türkiye aynı dönemde Rusya’nın nohut ihracatında da lider konumdaydı. Rusya, nohut satışlarını 2,3 katına çıkararak 489 bin ton yaptı. Türkiye, nohut ithalatını 4,6 katına çıkaran 223 bin ton ile bu pastadan en büyük payı aldı. Pakistan 133 bin ton, Mısır ise 18 bin ton ile diğer önemli alıcılar arasındaydı.
Rusya, mercimek ihracatını da bir önceki yıla göre 2,9 kat artırarak 268 bin ton yaptı. Türkiye, mercimek alımlarını 3,7 kat artırarak 112 bin ton ile yine ilk sırada yer aldı. Hindistan 41 bin ton, Birleşik Arap Emirlikleri ise 15 bin ton ile diğer büyük mercimek ithalatçılarıydı.
Türkiye Rusya’dan buğday, nohut ve mercimek alımında birinci ülke olurken, mısır alımında ikinci ve bezelye alımında üçüncü sırada yer aldı. Görüldüğü üzere Rusya’nın tarımsal ürünlerinde en büyük pazarı Türkiye oldu.
Bir veri de Türkiye’den verelim. Yağlı tohumlarda 2023 yılında ithal ettiği 755 bin ton yağlık ayçiçeği ithalatının %3,3’ü, 19 bin ton çerezlik ayçiçeği ithalatının %0,3’ü, 109 bin ton aspirin %93,6’sı, 2 milyon 955 bin ton soya ithalatının %0,2’si Rusya’dan ithal etti. Türkiye, ithal ettiği aspirin tamamını Rusya’dan alıyor.
Türkiye ile Rusya arasındaki tarım ve gıda dış ticareti (milyon dolar)
Kaynak: TÜİK, Harmonize Sistem (HS, 2’li GTİP) göre İlk 24 fasıl TÜİK verilerinden derlenmiştir.
Rusya ile tarım ve gıda alanında yaptığımız dış ticareti değerlendirdiğimizde, 1997’den 2008’e kadar Rusya’ya ürün ihraç eden bir ülke iken, 2009’da ilk kez Rusya’dan ürün ithal eden bir ülke haline geldik. 2010 ve 2011’de kısa bir süreliğine ihracatçı konumuna dönen Türkiye, son 12 yıldır Rusya’ya karşı sürekli ithalatçı konumda bulunuyor. 27 yıllık bir süreçte, Rusya’ya 21,6 milyar dolarlık ürün sattık, ancak Rusya’dan 33,2 milyar dolarlık ürün aldık.
2023 yılında ise 1,8 milyar dolarlık ihracata karşılık 4,8 milyar dolarlık ithalat gerçekleştirdik. Son 12 yılda Rusya’ya verdiğimiz dış ticaret açığı 14,6 milyar dolara ulaştı. Ve bu açık her yıl artarak devam ediyor.
Bu veriler karşısında bazı uzmanlar “ürün ithal edip, işleyip satıyoruz ve bu ticaretten para kazanıyoruz” diyor. Bu sadece buğday için doğru ama şu sorunun cevabı yok; “Neden bizim üretme imkanımız olan ürünleri üretmeyip ithal ediyoruz?” Örneğin buğday. Rusya 2000 yılında 34,5 milyon ton olan buğday üretimini 2022 yılında 104,2 milyon tona nasıl yükseltti? Oysa biz son 30 yıldır yıllık ortalama 20 milyon ton civarında buğday ürettik. Neden bizim buğday üretimimiz son 30 yıldır neredeyse sabit? Bu sorunun cevabını vermemiz gerekiyor. Bu soruyu sormamdaki tek amaç, bizim kapasitemizi tam olarak kullanmadığımızı göstermektir. Eğer biz kapasitemizi tam olarak kullanırsak, sonra gerektiğinde ithalat yapabiliriz.
