Ülkemizde yaşanan her hayvancılık krizi sonrası hep yeni bir program açıklanır. Dönemin tüm bakanları önümüzdeki iki, üç yıl içinde hayvancılık ithalatının biteceğini ifade eder. Bakanlar atanır, değişir ama bizim makus talihimiz değişmez. En son Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı 2024-2028 yıllarında uygulanacak 10 maddelik “Hayvancılık Yol Haritası”nı açıklamıştı. O gün basın toplantısında yol haritasının “temel”, “yönlendirici” ve “verimlilik” esaslı olduğunu belirtmişti.
Mevcut sistemde desteklerin değişeceğine ve yeni kriterlere göre katsayı uygulamasına geçileceğine işaret etmişti. Örnek olarak, bir kadın tarafından işletilen aile işletmesinde buzağı başına mevcut modelde 2 bin 68 lira destek alınırken yeni sistemde ilave verilen aile işletmesi, kadın desteği ve diğer verimlilik destekleriyle 5 bin 200 lira alınacağını, ayrıca ari işletme olursa desteğin 7 bin 900 liraya kadar çıkacağını açıklamıştı. İşte o gün açıklanan modelin nasıl olacağına dair karar 26 Temmuz 2024 günü Resmi Gazete’de “2024-2026 Yılları Arasında Yapılacak Hayvancılık Desteklemelerine İlişkin Karar” adıyla Cumhurbaşkanı Erdoğan imzasıyla yayınlandı. Bu kararda büyükbaş, küçükbaş, arılı kovan desteği, ipekböceği ve su ürünleri desteğinin ne kadar ve ilave desteklerin hangi kriterlerde katsayısının ne olacağı belirtildi. Bu yeni destekleme modelinde ilk defa verilen destekler vardı. 41 yaşından gün almamış genç ve kadın çiftçilere, oğlak ve kuzuya temel destek, aile işletmelerine temel destek oranında, doğduğu aile işletmesinden kesime giden erkek sığırlara, ari işletmelerde doğan dişi buzağılara, gezgin arıcılık yapanlara ve birinci derece örgüt üyesi yetiştiricilere ilave destek veriliyordu.
Ayrıca süt ve besi havzaları oluşturularak burada üretim yapan yetiştiricilere ilave destek veriliyordu. Süt havzası olarak Amasya, Bingöl, Bitlis, Çorum, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Muş, Tokat ve Tunceli illeri seçilmişti. Besi havzası olarak da Ağrı, Ardahan, Artvin, Bayburt, Bingöl, Bitlis, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Gümüşhane, Hakkari, Iğdır, Kars, Malatya, Muş, Sivas, Şırnak, Tunceli ve Van ili seçilmiş. Hem süt hem de besi havzası seçilen Bingöl, Bitlis, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Muş ve Tunceli illeri seçilmişti. Sizin de dikkatinizi çekmiştir. Tüm bu iller başkent Ankara’nın doğusunda olanlar. Bir tane bile batıda süt besi havzası seçilen il yok.
Destekleme modelinde aslında destekler bütçe oranında artırıldı. 2023 yılında buzağı desteği 750 lira iken şimdi 1000 lira uygulanıyor. Örneğin önceden suni tohumlama sonucu doğan buzağılara desteğin 0,6 katsayısı oranında destek verilirken şimdi yerli spermada 0,5, ithal spermada 0,8 katsayı uygulaması getirildi. Besi havzası illerinde doğan buzağılara daha önce desteğin 0,53 oranında katsayı ile ilave destek verilirken şimdi 0,5 ile veriliyor. Anlayacağınız aslında daha önce ne uygulanıyorsa aynısı uygulanmış. Tek farkı bazı destekler düşürülürken bazı destekler artırılmış. Çok yeni bir şey görmedim. Siz bakmayın “destekleri şu kadar artırdık, bu kadar yaptık, yeni şeyler getirdik” demelerine. Başka bir örnek, büyükbaş hayvancılıkta hayvan başına 2023 yılında 3 bin lira destekleme %67 artışla 5 bin lira, yine küçükbaş hayvancılıkta 500 lira olan atık desteği %100 artışla bin liraya çıktı. Aslında tarımsal destekleme ile hayvancılık destekleme uygulama kararnamesinin bir karışımı bize yeni destekleme modeli olarak sunulmuş.
Ayrıca Tarım ve Orman Bakanlığı’nın bugüne kadar hayvancılık desteklerinin 9 milyar 918 milyon lirasının ödendiği açıklandı. 2024 yılında yetiştiricilere verilecek destek miktarı olan 19 milyar 740 milyon liranın %50’si ödendi. Bu uygulama 2024 yılında nasıl uygulanacak, eksik alana tamamlamak kolay da fazla ödediğinin parasını geri nasıl alacaksın?
Ben size bu uygulamanın neden bir anlam ifade etmediğini bütçe verilerinden anlatmaya çalışacağım.
Şimdi yeni bir destekleme modeli desteği dedikleri şey aslında bazı kalemlerde destekleri artırırken bazı kalemlerde düşürmeleri. Çünkü ellerindeki bütçe belli. Bu yıl dağıtılacak para yaklaşık 20 milyar lira. Adını ne koyarsanız, birilerinin desteğini kesip diğerinin cebine koymaya yeni model denmez.
Zaten son yıllarda hayvancılık desteği dolar karşısında artmıyor. Hayvancılık destekleri aynı Türkiye ekonomisi gibi 2013 yılında 1 milyar 450 milyon dolar ile en yüksek değerine ulaştı. Ardı sıra gelen yıllar destekler dolar bazında düştü. 2022 yılında 589, 2023 yılında 649 ve 2024 yılında kur böyle kalırsa 622 milyon dolar olacak. Dolar bazında düşerken Türk Lirası cinsinden artış ise son bir yılda %28’te kaldı. Tarımsal Girdi Fiyat Endeksi içinde en çok maliyet artışları canlı hayvan ve veterinerlik harcamalarında iken desteğin Ayşe’den alınıp Fatma’ya verilmesi sizce bir anlam değiştirir mi?
Sayın Yumaklı’nın programı 2028 yılına kadar iken destekleme kararı neden 2026 yılına kadar sürüyor? Neden 2028’e kadar olmadı? Üç yıl sonra sonuçlar kötü olursa vaz mı geçilecek? Hadi enseyi karartmayalım ama Sayın Bakan Yumaklı’ya bunu nasıl anlatıp nasıl ikna ettiler? Sanırım daha önceki desteklerin nasıl verildiğini ve uygulandığını bilmediği için sayın bakanın kabul etmesi kolay olmuş.
Ancak acı ama gerçek; biz bu yolla ülke hayvancılığını kurtaramayız. Umarım benim gibi düşünenler yanılır da tam tersi olur. Yoksa işimiz çok zor, hem de ne zor.
