Rusya’nın işgal ettiği Ukrayna topraklarında elkoyduğu tahılı karaborsada sattığına ilişkin haberler ilk kez 2022 yılının haziran ayının başında çıktı. Ukraynalılara göre Rusların çaldığı tahıl miktarı 600 bin ton ulaşmış ve aralarında Türkiye’nin de olduğu birçok ülkeye satılmıştı. Ruslar bu iddiaları kabul etmedi ama tüm bu haberlerin de arkası kesilmedi. Ukrayna hala Rusların işgal ettikleri bölgelerde çaldıkları tahılları satmaya devam ettiğini söylüyor ve çalıntı tahıl taşıyan gemilere el konmasını istiyor. Ruslar her zamanki gibi suçlamaların doğru olmadığını iddia ediyor. Ancak ortada bir şeyler olduğuna ilişkin ipuçları da mevcut. ABD’nin etkili gazetelerinden The Wall Street Journal iddiaları mercek altına aldı ve Rusya’nın işgal ettiği bölgelerde el koyduğu tahılı satarak nasıl para kazandığını inceledi:
“Rusya’nın Ukrayna’daki savaşının bombaları ve silah seslerinin ötesinde paralel bir ekonomik savaş da sürüyor. Bu savaşın cephe hattı Rusya ve ortaklarının gelişen karaborsada yaklaşık 1 milyar dolarlık çalıntı tahıl sattığı işgal altındaki Ukrayna tarım arazileri.Moskova’nın Ukrayna’daki güçleri 2022’den bu yana Avrupa’nın en verimli tarım arazilerinden bazılarını işgal etti. İşgalciler hasada ya el koydu ya da ucuza, çoğu zaman da zorla satın aldılar. Bu iş, işgale destek veren bir Rus tersanesi, İran Devrim Muhafızları’na bağlı bir şirket ve Suriye ve İsrail ile ticaret yapan Kırımlı bir işadamı dahil Moskova’nın savaş dönemindeki himaye sisteminden yararlanan geniş bir müşteri ağını içeriyor. Bir başka şirket ise Birleşik Arap Emirlikleri üstünden satış yapıyor. Yağmalanan Ukrayna tarım ürünlerinin ticareti Rusya’nın müttefiklerinin artan ekonomik baskıya rağmen Moskova’ya sadık kalmasını sağlıyor ve Kremlin’in hedeflerini finanse eden bir tür bilanço dışı araç sunuyor. Kremlin, Ukrayna’nın tam ürünlerinin ihracına ilişkin yorum taleplerine yanıt vermedi.
Ukraynalı savcıların tahıl hırsızlığını soruşturmasına yardımcı olan Project Expedite Justice’in hukuk direktörü Pascal Turlan “Sanki savaş kendi kendini besliyor. Yasadışı ticaret Kremlin destekli patronaj sistemine gelir sağlıyor, bu da çatışmanın ve işgalin devamına yardımcı oluyor” diyor.
Ukrayna Tarım Bakan Yardımcısı Markiyan Dmytrasevych, Rusların 2022’den bu yana işgal altındaki Ukrayna topraklarından uluslararası pazarlara doğrudan en az dört milyon ton tahıl gönderdiğini anlatıyor.
Bölgede savaşan tabura 111 bin dolar bağışlanmış
Çalıntı tahılın ticari büyüklüğünü savaşın kaosu ve Moskova’nın hileleri nedeniyle belirlemek zor. Ancak hayli büyük olduğu kesin. Ukrayna Tarım Bakan Yardımcısı Markiyan Dmytrasevych Rusların 2022’den bu yana işgal altındaki Ukrayna topraklarından uluslararası pazarlara doğrudan en az dört milyon ton tahıl ve diğer ürünlerin sevk edildiğini ve bundan 800 milyon dolar gelir elde edildiğini söylüyor.
Rusya’nın işgal ettiği topraklardan aldığı tahılın toplam değerinin 6,4 milyar dolara kadar çıkabileceğini tahmin eden Ukraynalı sivil toplum kuruluşu Texty’ye göre çok daha fazlası kara yoluyla ya da küçük gemilerle ihraç edildi. Bu himaye pek çok şekilde gerçekleşiyor. ABD hükümetine göre büyük miktarlarda yasadışı tahıl ihraç eden üç dökme yük gemisi Rus devletinin Ukrayna şehirlerini bombalamak için kullandığı savaş gemilerini de üreten şirketi United Shipbuilding Corp.’a ait.
Rusya’nın işgal altındaki topraklardaki ekonomik yağma faaliyetlerini belgeleyen bir Ukrayna projesi olan KibOrg News tarafından elde edilen bir belgeye göre işgal altındaki Zaporizhzhia bölgesinden elkoyduğu tahılı ihraç eden Rus şirketi bölgede savaşan bir tabura 10 milyon ruble, yani 111.000 dolar bağışlamış.
Moskova ayrıca Ukrayna’nın kendi tahıl ihracatına da saldırıyor. Ukrayna Devlet Başkanı Volodymyr Zelensky Telegram kanalından yaptığı açıklamada bir Rus füzesinin geçen hafta Ukrayna buğdayını taşıyan bir gemiyi Mısır’a gitmek üzere Karadeniz’deki bir limandan ayrıldıktan hemen sonra vurduğunu söyledi.
Makineli tüfekli adamlar ofisine gelmiş
Rusya’nın yasadışı tarım ürünü ticareti Ukrayna çiftliklerinde başlıyor. Moskova güçleri çiftçileri ya mahsullerini piyasa fiyatlarının altında satmaya zorluyor ya da bazen silah zoruyla elkoyuyor yani çalıyor. Savaşın başında Rusya tarafından ele geçirilen Güney Ukrayna’da Herson bölgesindeki bir silonun yöneticisi Bohdan Katerenyak Ağustos 2022’de kar maskeli, makineli tüfekli adamlar ofisine girdiğinde çalışmakta olduğunu söylüyor. Adamlardan biri Çeçen aksanıyla “Devralma emri aldık” demiş ve Rus iç güvenlik servisi FSB’ye ait bir kimlik kartı uzatmış. Birkaç gün sonra yine FSB ajanı olduğunu iddia eden başka bir adam gelip silodaki tahıllara elkoymuş. Adamlar için “Onlar haydut” diyen Katerenyak o korkuyla Ukrayna kontrolündeki bölgeye kaçmış ve daha sonra siloların boşaltıldığını öğrenmiş. Katerenyak’ınki gibi çiftliklerden ürünler kamyon ve demiryoluyla Karadeniz sahilindeki bazıları işgal altındaki Ukrayna topraklarında bulunan limanlara gönderiliyor.
Rus yetkililer bu yılın ilk yarısında savaş sırasında ele geçirdikleri bir başka şehir olan Mariupol’dan Türkiye’ye 81.000 ton buğday taşıyan 15 gemi gönderdiklerini söylüyor. Ukrayna dışişleri yetkilileri Türkiye’nin işgal altındaki Ukrayna limanlarından gelen gemileri yasakladığını ve yasadışı ticareti engellemek için Kiev ile işbirliği yaptığını belirtiyor.
Savcı Ponochovniy’nin operasyonunda Usko MFU adlı gemide işgal topraklarının tahılını Türkiye’ye taşıdığını gösteren belgeler ele geçirilmiş.
Ukraynalı savcı Ihor Ponochovniy bunun yanı sıra haziran ayında, geçen yıl Rusya’nn 2014 yılında ele geçirip Herson’a bağladığı Kırım’ın Sivastopol limanından ihraç pazarlarına çalıntı tahıl taşıdığından şüphelendiği sahibi Türk olan Usko MFU adlı bir gemiyi izlemeye başlamış. Ukrayna sınır kuvvetleri haziran ayında Ponochovniy’e Usko MFU’nun Ukrayna sularına girdiğini haber vermiş. Ukrayna Güvenlik Servisi ile yakın işbirliği içinde çalışan savcı arama emri çıkarmış ve ardından da polis gemiye operasyon düzenlemiş. Gemide geçen kasım ayında Sivastopol’dan Türkiye’ye doğru yola çıktığını ve muhtemel değeri yarım milyon dolardan yüksek 2.100 ton öğütülmüş ayçiçeği tohumu ve esmer buğday taşıdığını gösteren kayıtlar ele geçirilmiş. Müfettişler gemide şirket yöneticilerinden Azeri kaptana gönderilen ve kargonun Kırım menşeli olduğunu gizlemesini isteyen bir mesaj da bulunca Ukrayna sınır güçleri temmuz ayında sahibi Türk ama Kamerun bayraklı Usko MFU’ya el koymuş. Ne geminin sahibi USKO Shipping Management, ne Azeri kaptanın avukatı yorum talebine yanıt vermiş.
Ukrayna’nın Rus işgali altındaki topraklarının tahılını taşıyan Usko MFU adlı gemiye temmuzda el kondu.
Çalıntı tahıl Suriye ve İran’a gidiyor
Eski bir profesyonel güreşçi ve Kırım’da bir kaymakamın oğlu olan Mikhail Ganaga tahıl hırsızlığından kazanç sağlayan bir grup işbirlikçi arasında yer alıyor. Ticaret ve nakliye kayıtlarıyla Ganaga’nın kendisine göre işgal altındaki topraklarda hasat edilen tahılın sevkiyatını yapan Agro-Fregat LLC’yi kontrol ediyor. Ganaga İsrail’e ve bu ülkenin düşmanları olan Suriye ve İran’a tahıl gönderdiklerini söylüyor.
Ukrayna ithalatçı ülkelere alımlarını durdurmaları için diplomatik baskı uyguluyor ve bunda da başarılı oluyor. Ukraynalı yetkililere göre son iki yılda Ukraynalı diplomatların bunların Rus işgali altındaki bölgelerden yola çıktığını anlatmasından sonra Mısır, İsrail ve Lübnan yüklemeleri iptal etti ya da tahıl kargolarını satın almayı durdurdu. Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Heorhiy Tykhiy Lübnan’ın Ukrayna tahılına yöneldiğini söylüyor. Ukrayna askeri istihbarat teşkilatına göre Mısır, Ukrayna’nın Rus işgali altındaki bölgelerinden gelen bazı tahıl sevkiyatlarını kabul etmedi.
Rusya’nın müttefikleri İran ve Suriye yaptırımlara uymayacaklarını açıkladı. Kiev’de Kırım’dan yapılan yasadışı sevkiyatları takip eden ve Ukraynalı yetkililere bilgi sağlayan SeaKrime adlı projenin analisti Kateryna Yaresko Tahran’ın Kırım’dan piyasa fiyatının yüzde 34 altında, tonu 140 dolara arpa satın aldığını söylüyor.
Rus işgali altındaki topraklardaki tüccarlar Tahran’daki sertlik yanlısı çevrelerle ilişki kuruyor. İşgal altındaki Kırım’da bir tahıl terminalinde yönetici olan Igor Rudetsky geçen yıl sosyal medya hesaplarında İran’ın askeri ve nükleer teknolojileri için silah sevkiyatı yapması nedeniyle ABD tarafından yaptırım uygulanan İran İslam Cumhuriyeti Denizcilik Hatları’nın temsilcileriyle görüşürken çekilmiş fotoğraflarını paylaştı.
Paylaşımlarına göre Rudetsky İran dini lideri Ali Hamaney’in kontrolündeki bir vakfa ait Pars Holding adlı tarım şirketini ziyaret etti. Rudetsky kısa mesaj yoluyla yaptığı açıklamada Çin, Hindistan ve Afrika’yı da kapsayan uluslararası bir pazarlama kampanyasının parçası olarak şirketlerle görüştüğünü, ancak kendisinin ürün satmadığını söyledi. Rudetsky Rusya’dan tahıl ihracatının uluslararası yaptırımlarla kısıtlanmadığını ve limanı “yasal olarak kusursuz” bir anlaşmayla “gerçek parayla” satın aldığını ifade etti. Rusya Kırım’ı kendi toprağı olarak görse de diğer ülkeler bunu kabul etmiyor ve Kırım’dan yapılan her türlü ihracatı yasadışı sayıyor.
Çalıntı tahıl Kosta Rika’ya bile satılmış
Yemen, Kırım’ın tahıl ihracatı için yeni bir pazar. Nakliye ve şirket kayıtlarına göre Rus devletinin kontrolündeki Zafar adlı gemi haziran ayında Yemen’de İran destekli Husi grubunun elinde bulunan El-Salif limanına tahıl götürdü. Kiev’in baskıları arttıkça ihracatçılar tahılı Rusya’ya transfer etmek ve uluslararası pazarlarda yeniden satmadan önce yasal ürünlerle karıştırmak gibi giderek daha karmaşık kaçınma taktikleri benimsiyor. Ukraynalı yetkililer bu yeni durumla baş etmekte zorlanıyor.
Harkov’daki Ukraynalı savcılar tahıl çalıp Birleşik Arap Emirliklerini sattığından şüphelendikleri Helios Plus adlı bir şirketi soruşturuyor. Şirket Rusya’nın Ağustos 2022’de elkoyduğu Kupyansk kasabası yakınlarında bir ekmek fabrikasında kalan 700 ton tahılın tamamını çıkarırken savcıların dikkatini çekti.
Project Expedite Justice tarafından yürütülen bir soruşturmada elde edilen ve The Wall Street Journal tarafından incelenen Rus kayıtlarına göre şirket 2015 yılında Ukrayna’nın doğusunda Rusya destekli ayrılıkçıların kontrolüne geçen bölgelerden tahıl satmaya başladı. Belgeler Helios Plus’ın son iki yılda işgal altındaki diğer bölgelerden büyük miktarda tahıl aldığını gösteriyor. Gümrük beyannamelerine göre Helios Plus daha sonra Türkiye, Birleşik Arap Emirlikleri ve Kosta Rika’daki alıcılara tahıl sattı.
