Ekonomide ‘Walking Dead’ seti gibiyiz: Türkiye dünyada ‘zombi’ şirket oranında birinci

Dünya gayri safi yurtiçi hasılasının (GSYH) yaklaşık yüzde 95’ini  oluşturan ülkeleri temsil eden 63 merkez bankasının ortak finans kuruluşu Uluslararası Ödemeler Bankası (IBS) ‘Zombi Şirketler: Anatomisi ve Yaşam Döngüsü’ başlıklı raporunda, ‘daha küçük, daha verimsiz, daha borçlu, fiziksel ve gayri maddi sermayeye daha az yatırım yapan şirketler’ olarak tanımladığı zombi şirketlerin 1980’li yıllarda toplamda yüzde  4 olan oranının 2017 yılında yüzde 15’e yükseldiğini vurguluyordu. Bugün itibarıyla bu oran belki de yüzde 20’yi geçmiş bulunuyor.

Genelde zombi şirket tanımlarında ortak nokta faaliyetlerinden elde ettiği kazancı finansal giderlere yediren, hatta faiz giderini karşılayamayan fakat muhtelif imkanlar vasıtasıyla (kredi yapılandırma, borç erteleme vergi affı veya vergi silme gibi) ayakta tutulan yapılar olmaları.

“Zombi” şirketler konusundaki endişeler tüm dünyada yayılırken, Uluslararası Para Fonu’nun (IMF) internet sitesinde yayımlanan bir makalede Türkiye’nin halka açık olmayan şirketler arasında Zombi şirket oranında dünyada başı çektiği görülüyor. Borcunu ödemek için yeterli para kazanamayan ancak bir şekilde desteklerle hayatta kalmaya devam eden şirketler için kullanılan zombi şirket kavramı ekonominin önündeki büyük tehditlerden biri olarak görülüyor. Makaleye göre düşük kâr etmelerine rağmen yüksek kredi veya destek alabildiği için ayakta duran şirketler, aynı zamanda sağlıklı işleyenler için de ciddi bir tehdit oluşturuyor.

Zombi şirketlerin payı artıyor

Konu ile ilgili Bruno Albuquerque ve Roshan Iyer tarafından kaleme alınan ve 16 Haziran’da yayımlanan 69 sayfalık ‘Yürüyen Ölülerin Yükselişi: Dünyadaki Zombi Şirketler’ başlıklı makalede, zombi şirketler hem mali sıkıntı içinde hem de kar etme ihtimalleri düşük olan kuruluşlar olarak tanımlanıyor.

Şirketler dünya genelinde ‘zombi’ haline geldikten sonra en fazla dört yıl yaşayabiliyorlar. Bu sürenin sonunda da o güne kadar aldıkları desteklerle ya bu kategoriden kurtuluyorlar ya da batıyorlar.

Makalede 2000 yılından bu yana dünya çapında halka açık olmayan zombi şirketler hakkında yeni bir veri seti hesaplandığı belirtilirken Türkiye’nin halka açık olmayanlar arasında en yüksek zombi şirket oranına sahip ülke olduğu ortaya çıktı.

Roubini: Zombi şirketler ve ülkeler batacak

Salgın döneminde mali yapıları iyice bozulan ve kağıt üzerinde yaşayan şirketlere verilen kredilerin zombi şirketlerin payını son yıllarda artırdığına vurgu yapılırken borsaya kote veya halka açık olmayanlar arasında en yüksek ‘yürüyen ölü’ oranının bulunduğu ülkenin Türkiye olduğu ifade ediliyor.  Makalede kullanılan grafikten Türkiye’de halka açık olmayan şirketler arasında ‘yürüyen ölüler’in oranının yüzde 14’e yakın olduğu görülüyor.  Türkiye’nin ardından ise Endonezya, Romanya ve Rusya geliyor.

Halka açıklarda Türk zombileri 21. sırada

Halka açık şirketler ele alındığında ise Türkiye’nin en çok zombi şirkete sahip ülkeler sıralamasında 21. olduğu görülüyor. Bunun en önemli nedenleri ise halka açık şirketlerin diğer yasalar dışında  Sermaye Piyasası Yasası gibi başka düzenlemelerle de hesap vermek zorunda olmaları. Halka açık olanlarla yapılan hesaplamada en çok Zombi şirket oranına sahip ülke Ürdün olurken onu Güney Kıbrıs ve Yunanistan izledi.

COVİD salgınından sonra arttı

Makalede verimsiz ve ekonomiye yük oluşturan zombi şirketlerin payının 2008 küresel finans krizinden ve özellikle Covid-19 salgınından bu yana dünya çapında arttığı ifade edildi. Bu artışta Covid-19 sürecinde salgının şirketler üzerindeki  olumsuz etkisini azaltmak amacıyla sağlanan kamu desteklerinin etkili olduğu da vurgulandı. Zombi şirketlerin hem halka açık olan hem de halka açık olmayan şirketler arasında bulunduğu belirtilen makalede, “Belki de şaşırtıcı bir şekilde, halka açık olmayan şirketler arasında zombileşme oranının daha düşük olduğunu görüyoruz” denildi.

Belli sektörlerde oran daha yüksek

Diğer yandan zombi şirket oranının ülkeler ve endüstriler arasında büyük farklılıklar gösterdiği, ancak gelişmiş ülkeler ve gelişmekte olan ülkeler arasında ciddi bir fark olmadığı belirtildi. Dayanıklı tüketim malları üreten ve varlık fiyatlarında ani düşüşlere maruz kalan şirketlerle emlak, enerji gibi büyük talep dalgalanmalar yaşanan sektörlerde daha fazla zombileşme yaşandı. Makalede dünyada halka açık olmayan şirketler arasında zombi şirketlerin payının da 2018’den bu yana arttığına vurgu yapıldı.