İyilik için kullanılınca böyle oluyor: Yapay zekayla 5000 yıllık çivi yazısını okuyabileceğiz
Dünyada sadece birkaç yüz bilim insanının okuyabildiği ve üzerinde fikir yürütebildiği antik çivi yazısını içeren tabletler dijital ortama aktarıldı ve geliştirilen çeviri programı sayesinde anında İngilizceye çevrildi. Henüz yolun başında olsa da bu keşif izim tarihe bakışımızı değiştirebilir.
Akadca, Mezopotamya ve Orta Doğu'da yaklaşık MÖ 3.000'den MS 100'e kadar yazılan ve konuşulan, dönemin ortak diliydi. Tabletlerde gördüğümüz yazı, bir dönemin tarihini içeriyor. Doğruluğu tartışılır olsa da İsrailli arkeolog ve yazılımcılar, yanlarına yapay zekâyı alarak çok önemli bir keşif yaptılar: Dünyada sadece birkaç yüz bilim insanının üzerinde fikir belirtebildiği ve ne yazdığı üzerinde araştırma yapmaya soyunduğu Akad çivi yazısını okuyup yorumlayabilmek için Google Translate benzeri bir yapay zekâ çeviri programı geliştirdiler. Çeviri programının kaynak kodunu da Github’da paylaşıyorlar.
Çivi yazısı üzerinde fikir yürütmenin zorluğu, işleri içinden çıkılmaz hale sokabiliyordu ancak şimdi sahaya inmeden, tabletleri bizzat incelemeden, dijital ortama aktarılan on binlerce tabletin anında İngilizceye çevrilmesi sayesinde insanlık tarihinin önemli bir kısmını daha iyi anlama fırsatı karşımızda duruyor.
Dünya genelinde kütüphane, müze ve üniversitelerde çivi yazısıyla yazılmış yarım milyonu aşan kil tabletin varlığı düşünülünce bu keşfin önemi artıyor. Bir de üstüne şu detaylar karşımızdaki manzarayı daha iyi özetliyor: Akadca, Mezopotamya ve Orta Doğu’da yaklaşık MÖ 3.000’den MS 100’e kadar yazılan ve konuşulan, dönemin ortak dili. MÖ 2000 civarında Asur ve Babil akadcası olarak ikiye ayrılsa da MÖ 600’lerden itibaren Akadcanın yerini Aramice aldı ve yaygınlığı giderek azaldı.
Projeyi geliştiren ekipten Gai Gutherz.
Şimdi bu çalışmayla insanlık tarihinin ilk günlerine uzanıp, o günlerde neler konuşulduğu, nelerin tarihe not düşüldüğünü anlama fırsatımız var. Programı geliştiren ekipten Gai Gutherz, “Çevrilmemiş olan tüm tabletlerin çevrilmesi bizi tarihin ilk günlerine, o insanların uygarlığına, neye inandıklarına, ne hakkında konuştuklarına ve neyi belgelediklerine götürebilir. Bir tableti tercüme etmek ve çivi yazısının ne anlama geldiğini bulmak için Akadca anlamama gerek yok. Algoritmayı sadece geçmişin ne söylemek istediğini anlamak ve keşfetmek için kullanabilirim” diyor.
Peki bunlar gerçekten iyi çeviri mi? 2000’li yılların başında makine çevirilerinin doğruluğunu otomatik ölçmek için geliştirilen değerlendirme aracı Best Bilingual Evaluation Understudy 4 yani BLEU4 adında bir araç var. Buna göre en kötü çeviri 0, en iyisi 100 puan alıyor. 100 puan çevirmenlerin bile nadir başarabileceği mükemmel çeviriyi temsil ediyor. BLEU4’e göre çivi yazısından İngilizceye yapılan çeviri 36.52 BLEU4 puanı almış. Bu da Gutherz’e göre erken aşamadaki bir çeviri modeli için oldukça iyi bir seviye.
Gutherz, yapay zekânın veri miktarı arttıkça daha iyi çalıştığını aktarırken ChatGPT’yi örnek veriyor: “Üzerinde çalıştığınız veri miktarı, ne kadar iyi performans gösterebileceğinizle ilişkilidir ve ne kadar çok veriye sahip olursanız, modelleriniz o kadar iyi olacaktır” dedi. “ChatGPT çok iyi çalışıyor çünkü onu temelde tüm internet üzerinde eğitmeyi başardılar. Bizim için başlangıçtaki ana görev, elde edebileceğimiz tüm olası çevirileri toplamak ve mümkün olduğunca çok örnek oluşturmaktı.”
Prof. Wasserman’a göre gidilecek daha çok yol var.
Yolun başında olduğumuzu Kudüs İbrani Üniversitesi Arkeoloji Enstitüsü’nde Asuroloji profesörü olan Prof. Nathan Wasserman söylüyor: “Ben bir masada oturup tabletlere bakan ve onları insanların binlerce yıldır yaptığı gibi okuyan eski tarz bir filologum. ChatGPT sonrasındayız ve artık farklı bir dünyadayız, bu yüzden ‘İşe yaramaz’ dersem bu beni aptal gibi gösterir. Elbette işe yarayacak, ben dün Ay’dan inmedim. Ancak daha derin ve daha az kalıplaşmış metinler için bu hala kullanışlı olmaktan çok uzak.”
Oyunlar ve Bulmacalar