Fitch’in not artışı piyasaları sakinleştirir mi?
Uluslararası yatırımcılar Brezilya’yı sevmeye başladı
Becerikli bir Maliye Bakanı, planlanan reformlar ve dünyadaki gelişmeler Lula iktidara geldiğinde endişelenen yatırımcılarının korkularının yersiz olduğunu gösterdi. Şimdi Brezilya'ya yatırımı düşünenlerin sayısı artmışa benziyor. Ülke pozitif ayrışıyor.
Brezilya Devlet Başkanı Luiz Inácio Lula da Silva (sağda) ve Maliye Bakanı Maliye Bakanı Fernando Haddad ülkeyi düze çıkartmak için kolları sıvadılar. Ünlü İngiliz ekonomi dergisi The Economist’teki habere göre Luiz Inácio Lula da Silva geçen yıl Brezilya başkanı seçildiğinde yatırımcıların tüyleri diken diken olmuştu. Birçoğu Luna’nın geçmişteki İşçi Partisi iktidarıyla özdeşleşen ve 2016’de büyük bir ekonomik krizle sonuçlanan mali savurganlık dönemine dönüleceğinden korkuyorlardı. Ancak iktidarı almasından altı ay sonra piyasalar Lula’ya ısınmaya başladılar. Kısa bir süre önce Brezilyalı 94 fon yöneticisi ve analistin katıldığı ankette hükümetle ilgili olumsuz görüş sahibi olanların oranının yalnızca yüzde 44 olduğu ortaya çıktı. Ocak ayında bu oran yüzde 90 idi. Kredi değerlendirme kuruluşu Fitch 26 Temmuz’da Brezilya’nın 2018’de kırdığı uzun vadeli döviz cinsinden dış borcunun kredi notunu, ilk kez yükseltti.
Brezilya’nın talihi bir bölümü Lula’nın kontrolü dışındaki gelişmeler nedeniyle iyiye doğru değişti. Rusya’nın, Ukrayna’yı işgali dünyanın iki büyük hububat ihracatçısının (Rusya ve Ukrayna) ihracatını zora soktu. Çin’in pandemi kısıtlamalarını kaldırması gıda maddesi talebini arttırdı. Her iki faktör de Brezilya’nın hububatının daha da fazla talep edilmesine neden oldu. Bu yıl soya fasulyesi ihracatı ekonomik büyümenin beşte birini oluşturuyor. Tarım ürünleriyle ilgili olumlu gelişmeler ise ülkenin zaten hayli yüksek olan dış ticaret fazlasını daha da arttırıyor.
Benzer şekilde, artan ABD-Çin gerginliği ve ABD’nin önümüzdeki yıl faiz indirme olasılığı birçok yatırımcının dikkatlerini gelişmekte olan ülkelere çevirmesine neden oldu. Brezilya, geçen yıl 91 milyar dolarlık doğrudan yatırımla dünya geçen yıl en çok yatırım alan beşinci ülkesi oldu. Bu, 2021 yılında aldığı doğrudan yatırım miktarının iki katıydı. Söz konusu artış, 2022’de dünya genelinde doğrudan yatırım miktarının bir önceki yıla göre yüzde 12 düşmesine rağmen gerçekleşti. Washington’daki Institute of International Finance’den Robin Brooks “İnsanlar Brezilya’ya son on yılda gördüğümüzden farklı bakıyorlar” diyor.
İşler pek de kolay değil
Brezilya Merkez Bankası’nın bağımsızlığı da işe yarıyor. Lula, bankanın başkanı Roberto Campos Neto’yu sık sık eleştiriyor. Başkan Lula’nın Neto’yu eleştirmesinin nedeni nedeni politika faizini yüzde 13.75 ile dünyanın en yüksekleri arasında tutarak ekonomik büyümeyi frenlemesi. Ancak bu politikalar işe yaramış görünüyor. Nisan’da yüzde 12 olan yıllık enflasyon 2023’ü yüzde 5 düzeyinde kapatacağı tahmin edilse de bugün yüzde 3,2’ye düşmüş bulunuyor. Bankanın bu hafta faiz indirimine gitmesi bekleniyor.
Lula hükümetinin birçok politikası da yatırımcıların iştahını arttırmış bulunuyor. Birçok ekonomist yatırımcıların Brezilya’ya karşı değişen tutumunda Maliye Bakanı Fernando Haddad’ın büyük payı olduğunu söylüyor. Haddad, Brezilya’yı daha istikrarlı ve sağlam bir konuma getirecek iki önemli reformun arkasındaki isim. Parlamento’nun alt kanadı 7 Temmuz’da 30 yıldır gerçekleştirilmeye çalışılan bir vergi reformu için Anayasa değişikliğini onayladı. Bu yılın sonlarına doğru da Kongre kamu maliyesini düzene sokacak yeni bir mali çerçeve için hazırlanan yasayı onaylayacak.
Öncelik acil ihtiyaç olan vergi reformunda. Bugün federal hükümet, 27 eyalet ve 5 binden fazla belediye kafasına göre vergi oranı belirliyor. Dünya Bankası’nın 2019’daki araştırması, şirketlerin Brezilya vergi kanunlarına uyum ve ilişkili işlemler için yılda 1,500 saat harcadıklarını ortaya çıkardı. Bu süre dünya genelinde ortalama 233 saat.
Vergi reformu mal ve hizmetlerle ilgili beş vergiyi biri federal diğeri yerel olmak üzere iki ayrı Katma Değer Vergisi çatısı altında toplayacak. Yasanın yıl sonuna doğru çıkması bekleniyor. Merkez Bankası Başkanı Neto, vergi reformunun uygulamaya girdiği ilk yıl milli gelire 1.5 puanlık katkı yapacağını söylüyor.
Yeni mali çerçeve yasalaştığı 2016 yılından beri harcamalara getirdiği sert kısıtlamalar süreli olarak aşılan harcama tavanını daha esnek hale getirecek. Yeni kurala göre federal hükümet, denk bütçe hedefini tutturabilmek için faiz dışı harcamalarını gelecek yıl bir önceki yılın gelirinin yüzde 70’i kadar arttırabilecek ve 2025 sonrasında da faiz dışı fazla verecek. Eğer hedeflere ulaşılamazsa harcamalara bir önceki yılın gelirinin yüzde 50’si kadar artış sınırı getirilecek ve hükümet aralarında kamu çalışanlarına zam yapılmamasının da bulunduğu birçok kısıtlamayı devreye sokmak zorunda kalacak.
Merkez Bankası’na göre bu önlemler zaman içinde Brezilya’nın halen milli gelirin yüzde 74’üne ulaşan kamu borcunun oranının daha aşağılara inmesini sağlayacak. (IMF ölçülerine ve farklı hesaplamaya göre ise Brezilya’nın, milli gelirinin yüzde 90’ı kadar kamu borcu bulunuyor).
Kötümser olanlar bile kamu borcunun eninde sonunda kontrol altına alınacağını düşünüyorlar. Warren adlı yatırım şirketinden Felipe Salto “Yılın başında müşterilerimiz çok kötümserdi ancak bugün çoğu önlerinde birkaç yıl sürebilecek fırsat görüyorlar” diyor.
Yatırımcılar ayrıca Brezilya’nın temiz enerji üretme potansiyeline ve Lula’nın ülkeyi yeşil bir güç yapma hedeflerine bakıyorlar.
Bu ay hükümet, aralarında karbon emisyonları düzenlenmiş bir piyasa yaratmaya ve yeşil endüstrileri desteklemeye yönelik yasaların da bulunduğu 100 çevresel düzenlemenin bulunduğu bir paketi uygulamaya sokacak.
Hükümet, paketin önemli bölümünün özel sektör kaynaklı yüz milyarlarca dolarlık yatırım gerektireceğini hesaplıyor.
Avrupa Birliği ile Brezilya, Arjantin, Paraguay ve Uruguay’dan oluşan bir ticaret bloğu olan Mercosur arasında her ne kadar hem Brezilya’daki hem de AB’deki korumacıların engelleme olasılığı bulunsa da yirmi yıldan fazla süren müzakerelerin ardından yakında bir serbest ticaret anlaşması da imzalanabilir.
Vergi zamanı
Ancak vergi reformunun ve mali çerçevenin başarısının garanti olmadığı için biraz ihtiyatlı davranılması gerektiğini söyleyenler de var. Vergi reformunun detayları henüz netleşmedi. Bu, yeni KDV oranının ne olacağı, hangi sektörlerde indirimli oran uygulanacağı veya hangilerine KDV muafiyeti getirileceğinin belli olmadığı anlamına geliyor. Tarım lobisi yasanın çok sayıda ürünü kapsayan gıdaya KDV muafiyeti sağlayacak şekilde çıkması için bastırıyor. Hükümete reform konusunda danışmanlık yapan Eduardo Fleury, özel muamele gören sektörlerin sayısı arttıkça standart vergi oranının yükseleceği uyarısını yapıyor. En fazla direniş de vergi yükü en çok artacak olan hizmet sektöründen geliyor. Ulusal Ticaret, Hizmetler ve Turizm Konfederasyonu’ndan Guilherme Mercês, “Vergi devrimine değil, verginin tabana yayılmasına ihtiyacımız var” diyor.
Ayrıca hükümetin mali durumunu toparlayacağı da kesin değil. Bütçe bakanı Simone Tebet’e göre hükümet, harcamaları kısmak veya büyümeye odaklanmak yerine gelecek yıl gelirleri fazladan 26 milyar dolar artırarak (gayri safi yurtiçi hasılanın yaklaşık yüzde 1,1’i değerinde) faiz dışı dengeye ulaşmayı umuyor.
Ek gelirin büyük bir kısmı vergi kaçakçılığıyla mücadele edilerek, gelir vergisinde reform yapılarak ve online bahis sitelerinin vergilendirilerek elde edilecek. Kongre ayrıca yakın zamanda Maliye’ye vergide çıkmaza giren davaları çözmek için uzlaşma yetkisi verdi. Bakan Tebet, 2020’de Maliye’nin elinden bu yetkinin alınmasının yılda 8 milyar dolar tahsil edilememiş vergiye mal olduğunu tahmin ediyor.
Ancak Brezilya Bağımsız Mali Enstitüsünden (ifi) Vilma Pinto, hükümetin hedeflerine ulaşmasının pek mümkün olmadığını söylüyor. Hükümetin, vergi kaçakçılığı nedeniyle buharlaşan paranın tahsilindeki zorluk ve yeni yasaların Kongre’den geçmesi için gerekecek süre nedeniyle gelecek yıl yalnızca 18 milyar dolar ek gelir elde edebileceğini söylüyor.
Bakan Tebet kendinden çok emin bir şekilde, hükümetin gelecek yıl denk bir bütçeye ulaşamayacağının görülmesi halinde harcamalarda frene basacağını söylüyor. “Hükümet mali sorumluluk olmadan sosyal refahın olamayacağının farkında” diyor ve “Mali sorumluluk olmadan enflasyon patlayacak ve bu da, vergilerin en sapkın olanı” diyor.
Bakan Tebet hükümetteki ılımlı isimlerden birisi. Ancak patronu Lula, Ortodoks politikalara çok bağlı değil. Daha ilk 100 gününde sosyal harcamaları 24 milyar dolar arttırdı. Kısa bir süre önce ülkedeki otomobil, kamyon ve otobüs üreticilerine vergi indirimi sağladı. Bununla ucuz araç için 300 milyon dolar vergi gelirinden tek seferlik vazgeçti ve orta sınıfın ağzına bir parmak bal çaldı. Aynı indirimi 12 Temmuz’da beyaz eşya için de yapmayı teklif etti.
Ancak tarih çok fazla coşkuya ve heyecana karşı uyarıyor. Brezilya çok büyük potansiyele sahip ama sürekli olarak ağırlığının altında ezildi. Emtia patlaması sırasında on yıl boyunca büyüyen reel milli gelir 2014 ile 2019 arasında yılda ortalama yüzde 0,3 daraldı. Tarım dışında verimlilik otuz yıldır artmadı. 2021’de pandeminin sona ermesinden bu yana büyüme toparlansa da Çin veya Hindistan gibi ülkelerin çok gerisinde kaldı. Küresel zemin ve Maliye Bakanı Haddad’ın hüneri şimdi yatırımcıların iyimserliğini artırıyor. Ancak Brezilya’nın uzun vadeli eğilimini kırmak için tutarlı ve iyi bir politika gerekecek.
Oyunlar ve Bulmacalar