Beyaz Türkler için ciddi bir yazı

Araştırmacı Dadacı mizah yarınız olarak bugün hayatın bir can alıcı, önemli bir sorununa daha el atıyorum. mümkün olduğunca uzak durmaya çalıştığım ‘ciddiyet illetine’ konu sanat olunca maalesef böyle teslim olabiliyorum.

Bu aralarda New York’a gidebilecek olanlar için, oradayken kaçırmayıp, mutlaka Manet / Degas sergisine de gideceklerini umduğumdan, sergiyi gezerken onlara biraz yardımcı olabilecek Manet hakında bilgileri bugün veriyorum.

***

Duyduğuma göre şehirde sergi hakkındaki konuşmalar daha çok Manet’in ‘Olympia’ resimi üzerine oluyormuş.

Bu da  çok doğal çünkü iyi bir skandalı New York daima çok sever.

Gerçi Olympia resmi Paris’te 1865 salonunda sergilenmişti. Yani çıkmış olan  skandal hayli eski olmasına rağmen NewYork için farketmiyor eski  skandalları bile  seviyor şehir.

***

Bu resmin o tarihte neden skandal çıkardığını anlayabilmek içn ilk önce Titian’ın ‘Venus of Urbino’ resmini tanımak lazım.

Resimi Uffizi müzesinde ilk kez gördüğümde olağanüstü sanat eserlerine bakanlarda bazen yaşanabilen panik atak benzeri sendromları olan Stendhal sendromunu yaşamıştım. ilk ziyaretimde resimdeki kadının ayak detayındaki çizim ustalığına özellikle hayran olmuş ve yıllar sonra buna tekrar bakmak için gitmiştim

ilk bakışta Titian’ın resimi, Manet’in ‘Olympia resmiyle bire bir benzer gibi görünmektedir.

ikisinde de  bir divana sere serpe uzanmış çıplak bir kadın figürü gözüküyor.

Ancak ilk bakışta oluşabilecek bu benzerlik duygusunun dışında aslında iki eserin farklılıkları çok daha anlamlı.

Bir defa farklar adlarından da belli. Titian’ın resmindeki çıplak kadın bir tanrıça ve o dönemin hakim sınıflarının yaşadığı türde bir rönesans evinde uzanmış yatıyor. Çıplak tanrıça vücudunun hassas bölgelerini biraz kamufle etmek istermiş gibi yatıyor. Arkada evdeki hizmetçilerden bir tanesi çocukla ilgileniyor.

***

Manet’nin çıplağı ise bir hayat kadını. Onun pozu müşterisini beklemekte  olan bir hayat kadınının tipik pozu. kadın bakışı ile ve vücut diliyle tahrik edici. Baştan çıkarıcı olmaya çalışıyor.  Resimdeki ışık etkisi kadının çıplak tenini okşar gibi verilmiş ve hatta kadının uzandığı saten çarşafta kadının teni yansır gibi. zaten ‘Olympia’ o dönemde Paris’te çalışan hayat kadınları arasında çok popüler olan bir isimdi. Kadınların çoğu odalarında kedi beslerdi. Manet, Titian’ın resminde bulunan köpek figürü yerine resmine kedi figürü koymuştu.

***

o dönemde Olympia resminin sergilendiği 1865 salonu hakkında yazılan 85 makalenin 72’si  genç kızları ve hamile kadınları Olympia resminden uzak durmaları hakkında uyarıyordu.

***

Olympia resmi gerçekten de önemlidir ama Manet’nin asıl önemi bence resimde modern dönemi başlatan ressam olmasıdır.

Michel Foucault, 20 Mayıs 1971’de  Tunus’ta Manet üzerine çok önemli ve sonradan tarihe geçen bir konferans verdi. (Konferans üzerine iyi bir analiz için: ’Manet-Velazquez ve estetik Modernizm’ Yazarlar: Carole Talon-Hugon ve David Marie.)

Cezanne’ın çalışmalarını yaptığı ve Manet’nin resimlerinin de sergilerde görülmeye başlandığı dönemde sanat tarihinde paradigmatik bir kopuşun gerçekleştirildiğini görüyordu Foucault ve ‘Aslında Manet’nin mümkün kıldığı sadece izlenimcilik değil, bütün bir 20’inci yüzyıl resmidir ve hatta modern sanatın içinde büyüyüp geliştiği resim sanatıydı’ diye düşünüyordu. 

***

Foucault konferansında Manet’nin daha önce bilinen bütün mekan, ışık ve seyircinin konumu ile ve bunların kurallarıyla oynadığını ve bu kavramları radikal biçimde değiştirdiğini anlattı

***

Daha önce müzede asılı resimi seyircinin izleyeceği nokta resmin ortasına denk gelen tam karşısındaydı.

Manet’nin resimlerinde ise izleyici resmin içinde, tuvalin köşelerinde hatta bazen arkasında bile olmak zorundaydı bütünü anlayabilmek için. Baudeleaire’in tarif ettiği flaneur(modern şehir yaşamının mesafeli gözlemcisinin) bu durumda işi zordu.

Örneğin ‘Tuilleries’de müzik’ çalışmasında resmin merkezinde olmayan sol taraftaki karakterin sizinle göz teması oluyor veya ‘Kırda Öğle Yemeği’ resmindeki çıplak kadın direkt seyirciye bakıyordu.

‘Folies-Berger’de bir bar’ resminde ise içki servisi yapacak  kadının arkasında bir ayna olduğundan, aynadan kimlerin yansıdığı, ressamın konumun ne olduğu seyirci o anda nerede, yoksa aynada görülen o mu her şey karışabilir.

Focault bu yüzden Bataille’dan aldığı kavramlarla Manet’nin konumla ‘haşin’ ve ‘muzip’ oynadığını söylüyor.

Yine ona göre Manet tek yavan yüzeyli tuvali çoklu yüzeylere ayırmış ve karmaşık ortamları da buna göre tek yüzeyde böyle işlemişti (Bu konuda Manet üzerinde Cezanne etkisi de bariz)

(not. Yazıdaki Olympia ile ilgili bölümü ‘Kütüphanemdeki Sesler’ kitabımdan aldım. Manet ile ilgili bölümü ise bahar aylarına yetiştirmeyi umduğum ve geçici başlık olarak KÜTÜPHANEMDEKİ İSYAN (yapı bozumuna uğrayan sanatın peşinde)’ dediğim çıkacak kitabımdan aldım)