Özbekistan’da çok eşlilik krizi: Teşvikçi fenomenlere ceza geldi

Özbekistan 31 Ekim’de çok eşliliğin teşvik edilmesini yasaklayan bir yasa çıkardı. Birden çok eşle birlikte yaşamayı teşvik etmek ya da teşvik edici davranışlarda bulunmak 400-730 dolar arasında para cezası ya da 15 güne kadar idari tutuklamayla cezalandırılabilecek artık. Özbekistan’da çok eşlilik zaten yasa dışı. Peki hükümet birdenbire neden böyle bir karar alma ihtiyacı duydu? Diplomat’ın haberine göre son yıllarda ülkede sosyal medya fenomenleri ikinci eşi mizah konusu yapmış. Bazıları birden çok eşe sahip olmayı “Hz. Muhammed’in sünnetini yerine getirmek” olarak açıklıyor.

Chechenka’nın tartışmalı videosundan bir kesit.

Gerçek adı Gulzoda Abdullayeva olan ancak internette Chechenka olarak bilinen bir içerik üreticisi Instagram’da eşine doğum günü hediyesi olarak ikinci bir eş hediye ettiği videoyla viral oldu. Videonun kamuoyunda tartışmalara yol açmasının ardından Abdullayeva ağustos ayında “kamu düzenini bozmak” suçundan mahkemeye çıkarıldı. Duruşma sırasında pişmanlığını dile getiren kadın bunu şaka amacıyla yaptığını söyleyerek hakimden “üçüncü çocuğu yolda bir anne olduğunu göz önünde bulundurmasını” istedi. Kadına uyarı cezası verildi.

Özbekistan anayasasında çok eşlilik “ortak bir hanede iki ya da daha çok kadınla birlikte yaşamak” olarak tanımlanıyor. Tabii ceza verilmesi için iki ya da daha fazla kadının aynı evde yaşamasına gerek yok. Erkeğin elektrik faturası, çocukların eğitimi, ortak yaşam giderleri için harcama yapması birlikte yaşamak sayılıyor. Bu yasayı ihlal edenlere 1340 ila 1680 dolar arasında para cezasıyla üç yıla kadar hapis cezası veriliyor.

1990’larda ve 2000’lerin başında ikinci bir eşe sahip olmak ülkede statü sembolü, zenginlik göstergesi sayılıyormuş. Çünkü o zamanlar bu işe iki evi birden geçindirebilecek erkekler girişiyormuş. Bazıları bunun kısmen “cinsiyetlerin dengesiz oranından”, ülkede kadın sayısının erkek sayısından çok olmasından kaynaklandığını söylüyor. Öne sürülen bir diğer neden ise Sovyetler Birliği’nin dağılmasından bu yana toplumsal refahın azalması, kadın istihdamının düşüklüğü ve kadınların daha düşük gelire sahip olması.

2000’li yılların başında birçok Özbek erkek iş bulma umuduyla başka ülkelere göç etmeye başlamıştı. Bu erkeklerin yılda bir kez Özbekistan’daki ailelerini ziyaret etmesi, göç ettikleri ülkede başka bir ailesi olması ülke içinde normal hale gelmişti. Ancak eskiden kabul gören bu uygulamanın artık bir geçerliliği kalmadı.

Şu an Özbekistan’da nüfus dağılımı 18.1 milyon erkek ve 17.8 milyon kadın şeklinde. 2007’ye kadar kadınların sayısı erkeklerinkinden fazlaydı ancak fark yüz bin civarındaydı, yani çok azdı. Mesela 2000 yılında ülkede 12.2 milyon kadın, 12.1 milyon da erkek vardı. Ayrıca son 20 yıldır ikinci bir eşe sahip olmak zenginlik göstergesi de sayılmıyor. Zira çok eşli erkekler genellikle ailelerinden birini ihmal ediyor, çocuklarına maddi destek vermiyor. En büyük sorunlardan biri de yurt dışında ya da yurt içinde ikinci bir ailesi olduğu ihbar edilen çok fazla erkek olması; ama son beş yılda yalnızca 38 erkek için yasal işlem başlatılmış.

Ali Meclis’in Yasama Meclisi’ne bağlı milletvekili Shahnoza Kholmakhmatova eylül ayında yerel bir haber kuruluşuna “Resmi nikahı olmayan anne babadan doğan çocukların sayısındaki artış üzücü. Bu sosyal sorunlara da neden oluyor” diyerek kayıt dışı evliliklerin artmasının nafaka, soy bağı kurma ve miras talep etme gibi yönlerden kadın ve çocukların haklarını ihlal ettiğini anlattı. 2020 yılında 16 binden fazla bekar anne çocuklarını nüfuslarına kaydederken bu sayı 2021 yılında 19 bine yükselmiş.

Yeni yasa değişikliğinin çok eşliliğe dur demesi mümkün mü? En azından sosyal medya kullanıcılarının şakalarında daha dikkatli davranmasına yol açacağı kesin. Ancak çok eşliliğin önüne geçmek için şimdiye kadar yapılan ihbarların ciddiye alınıp caydırıcı cezalar uygulanması gerekiyor öncelikle.

Nazarbayev yatta çırılçıplak, yanında da sevgilisi… Yılın itirafının fotoğrafı Sözcü muhabirinin elinde