Hümanistler: Bizi daha iyi insan yapan düşüncenin 700 yıllık büyüleyici tarihi

İnsan olmak nedir? Antropolog Margaret Mead, “Medeniyetin ilk işareti kırılmış bir uyluk kemiğinin iyileşmesidir” diyor. Hayvan krallığında bacağı kırık bir hayvan ölüme terk edilir. Ama iyileşmiş bir kemik, insanların birbirlerine yardım ettiğinin bir göstergesidir. Medeniyet de burada başlar.

‘Hümanizm nedir?’ sorusunun cevabı için ise yaklaşık 2 bin 500 yıl öncesine gitmemiz gerekiyor. Yunan filozof Protagoras, “İnsan her şeyin ölçüsüdür” sözleriyle hümanizmin ilk tohumlarını atmış.

Türkçeye de çevrilen Ulusal Kitap Eleştirmenleri Ödülü sahibi ‘Nasıl Yaşanır ya da Bir Soruda Montaigne’in Hayatı ve Cevaplamak İçin Yirmi Teşebbüs’ ile NY Times’ın yılın kitabı seçtiği ‘Varoluşçular Kahvesi’ kitaplarıyla tanınan İngiliz yazar Sarah Bakewell, yine Domingo Yayınları’ndan çıkan yeni kitabı ‘Hümanistler’de, hümanizmin ve hümanistlerin 700 yıllık izini sürüyor. Hümanizm Orta Çağ’da Dante, Petrarca ve Boccaccio gibi âlimlerin önderliğinde yeşermiş.

“1453’te Türklerin Konstantinopolis’i fethiyle bir göç akını başlamış, pek çok Yunan âlim öğretmenlik yapmak için İtalyan şehirlerine taşınmış. Göçmenler kaçarken Yunanların felsefe, matematik, mühendislik gibi konulardaki çalışmalarından oluşan kitap koleksiyonlarını yanlarına almışlar.”

Floransa’da Leonardo Da Vinci ve mimar Leon Battista Alberti hümanizm düşüncesinin ayırt edici figürlerindendir. “Akışkan, sürekli değişen bir toplumda her şekle bürünüp her konuda başarıya ulaşabilen uomo universale veya evrensel insanlardır.” Leonardo Da Vinci bir ressam, heykeltraş, mimar, astronom, matematikçi, müzisyen, botanist, jeolog, kartograf, filozof, mucit ve mühendisti.

Hollanda’da ise Erasmus başka bir aydınlanma akımının öncülüğünü yapıyordu. Manastırda aldığı eğitimde şunları fark etmişti:

“Keşişler gerçek hayatla ilgisizlerdi. Bu kurumlar, modası geçmiş, ukala ve gerçeklikten kopuktu. Bu anlamsız, yararsız bilgi sistemlerinden kurtulmak gerekiyordu.”

Erasmus, Oxford ve Cambridge’te dersler verdi. Gençleri hümanist yaşam ve çalışma teknikleri hakkında eğitmekle ilgili bir dizi inceleme yazdı. Hümanizm hakkında şunları söyler:

“Savaşlar, insani duyguların en kötüsünü körükleyen yöneticilerin aptallığı ya da sorumsuzluğu nedeniyle başlar… Savaş aptal bir hatadır, insan olamamaktır.”

1500’lerde Fransa’da yaşayan Montaigne de ‘Denemeler’ eserinde hümanizm hakkında düşüncelerini belirtir. Montaigne’ye göre, birbirimizden ne kadar farklı olursak olalım başkalarının deneyim ve karakterlerinde kendimizi bulabiliriz.

“Dünyada hiçbir zaman birbirine benzeyen iki görüş çıkmadı, tıpkı iki saç telinin ya da iki tohum tanesinin birbirine benzemediği gibi. Görüşlerin en evrensel niteliği çeşitliliktir.”

Hümanizm, iyi insan olmayı, iyi bir toplum inşa etmeyi ve kardeşliği, dini inançlara veya ölümden sonra verilecek ödül ya da cezaya dayandırmaz. Hümanistler, empati ve başkalarının iyiliği için sorumluluk alma duygularına dayanırlar. Güney Afrika dilindeki ‘ubuntu’ kelimesi tam da bu anlayışı karşılar. “Hayatımızın anlamı birbirimizle olan bağlantımız ve bağlarımızdadır.”

‘Hümanistler’, 14’üncü yüzyıldan modern zamanlara uzanan büyüleyici bir hümanizm tarihi. Açık fikirliliği, iyimserliği ve özgürlüğü kutsayan bir kitap.

Kitapta sevdiğim bir mesaj var: “Kültürlü, insancıl, dengeli, dünyayla barışık-humanitas sahibi bir insan olmalıyız.” Barışçıl bir toplum istiyorsak bunu inşa etme gücü kendimizde saklı.