Neolitik dönemde ölüler nasıl gömülüyordu: Cevabı Sefertepe’de

Şanlıurfa’da yürütülen Taş Tepeler Projesi kapsamında yeni bulgular ortaya çıkmaya devam ediyor. 2021’de başlayan ve İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Tarih Öncesi Arkeolojisi Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Emre Güldoğan’ın başkanlığında yürütülen Sefertepe kazılarında ortaya çıkarılan insan kafatası dönemin cenaze ritüeline ilişkin bilgiler veriyor.

Bu yılki kazı çalışmaları sırasında başta Yukarı Mezopotamya olmak üzere Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem gömüt geleneğiyle ilgili yeni bilgilere ulaşıldı. Kazılarda özel bir yapı içindeki oyukta kafatası bulundu. Kafatasının alt çenesi dışında tamamı ortaya çıkarıldı, incelenmek üzere korumaya alındı.

Fotoğraf: Anadolu Ajansı.

Sefertepe Kazısı Başkanı Doç. Dr. Emre Güldoğan bölgede ilk olarak 2021 yılındaki kazılarda iki insana ait iskelet parçaları bulduklarını söyledi. Neolitik Çağ’a ait ölü gömme ritüeline dair bilgilerin sınırlı olduğunu belirten Güldoğan, bu yılki kazılar sırasında bir niş içinde yan yatar pozisyonda bir kafatası bulduklarını anlattı. Güldoğan özellikle ölü gömme ritüelleri için benzeri görülmemiş, yeni bir aşamayı gösteren bu buluntunun Neolitik Çağ’da iskeletlerde yapılan işlemlerin anlaşılması açısından oldukça önemli olduğunu şöyle anlattı:

“Bu sene yaptığımız çalışmalarda özellikle bir özel yapıda niş içinde bulunan kafatası özgün bir buluntu olarak değerlendirilebilecek örnek olarak karşımızda. Uzmanımızın yaptığı ilk değerlendirmelerde bu kafatasının özellikle içinde bulunduğumuz coğrafyada, hatta Yukarı Mezopotamya’da ölü gömme gelenekleriyle ilgili sürecin anlaşılması açısından büyük bir boşluğu dolduracağı düşünülüyor. Zira benzer yerleşimlerden Karahan ve Sayburç yerleşimlerinde geçen yıllarda birtakım iskelet parçaları ve kafatası üstünde kesik izleri olduğunu biliyorduk fakat bu işlemlere ulaşana kadar kafatasına ne yapıldığı konusunda büyük soru işaretleri vardı. Sefertepe’de bu niş içinde bulduğumuz kafatası bu sürecin anlaşılması açısından büyük bir boşluğu dolduracak ve bilim dünyasına heyecan verecek diye düşünmekteyiz.”

Kültür ve Turizm Bakanlığınca 2021 yılında “Şanlıurfa İli Neolitik Çağ Araştırmaları Taş Tepeler Projesi” çerçevesinde, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Tarih Öncesi Arkeolojisi Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Emre Güldoğan’ın başkanlığında yürütülen Sefertepe kazıları devam ediyor.

Hacettepe Üniversitesi Antropoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yılmaz Selim Erdal ise kafatasının Neolitik Dönem’e ait gömüt geleneğine dair önemli bilgiler verdiğini söyledi. Erdal ayrıca ölenin çeşitli ritüellerle nihai gömüt alanına götürülene kadar bedeninin önemsenen bir kısmının belli bir yerde saklandığını, Sefertepe’de niş içinde buldukları kafatasının bu gömme geleneğinin önemli kanıtı olarak kabul edildiğini söyledi:

“Göbeklitepe’de ele geçen bir kafatasındaki delik veya onlarca kesikle bu kafataslarının bir kısmının aslında çeşitli nedenlerle kafanın bedenden ayrıldıktan sonra sergilendiği ve belki de asıldığına ilişkin ip uçları sağlamıştı. Karahantepe’den ele geçen kafataslarında çok sayıda kesik vardı. Biz bunları aslında bir bedene ikinci gömü uygulamaları çerçevesinde yaptıklarını biliyorduk ama bedenin kişi öldükten ikinci gömü uygulamasına kadar geçen sürede nasıl saklandığı, sergilendiğine ilişkin bilgi yoktu. Sefertepe aslında bu nişten ele geçen kafatasıyla bu tür özel alanlarda, özel yapılarda bu kafataslarının saklandığını, sergilendiğini ve çeşitli ritüellerin uygulandığını göstermesi açısından son derece önemli veriler sağladı.”

Gece müzeciliği dünyanın gündeminde: Arkeoloji Türk turizminin anahtarı