Tarih yazıldı: İlk kez bir özel şirketin aracı Ay’a iniş yaptı

15 Şubat 2024. Özel uzay şirketi Intuitive Machines’in SpaceX’in emektar Falcon 9 roketiyle Odysseus’u Ay’a doğru fırlattı. Amaç ABD’nin 52 yıl sonra Ay’a ilk yumuşak inişini gerçekleştirmekti. Türkiye’de bu sabaha karşı, yani 23 Şubat 02.30 civarında Odysseus Ay’a iniş için hamlesini yaptı. Hindistan’ın Chandrayaan-3’ünün inişi için bir ayı aşkın süre beklemişken ABD bir hafta gibi kısa sürede harekete geçmesi baş döndürücü bir deneyim yaratmadı desek yalan olur. Ama sonuç ortada: ABD 52 yıl sonra Odysseus ile Ay’a ilk yumuşak inişini gerçekleştirdi.

Odysseus dün Ay yüzeyinin 57 mil yükseğinde duruyordu ama sonra Intuitive Machines uzay aracının yörüngesini daha yüksek irtifaya çıkardıklarını duyurdu. Sonrasında bir duyuru daha geçen şirket, uzay aracının iniş manevrasını yapmadan önce Ay’ın etrafında bir tur daha atması gerektiğini söyledi. Şirket, iniş sırasında rehberliğine güvendikleri orijinal lazer cihazının çalışmadığını duyurdu.

Ekstradan bir tur daha atarak sağlanan iki saatlik gecikmede NASA’nın sağladığı LIDAR cihazını kullanmak için güncellenmiş yazılımın araca yüklenmesine olanak sağladı. NASA’nın LIDAR ekipmanı operasyon için değil de deney amaçlı araçtaydı ama bu aksaklık işe yarar bir yedek olduğunu da gösterdi.

Intuitive Machines, Odysseus’un iniş yeri olarak gözüne Ay’ın keşfedilmemiş güney kutbuna yakın Malapert A kraterini kestirdi. Özellikle buranın seçilmesinin sebebi düzlük bir alan olması, yani iniş için uygun.

İki saatik gecikmeyle inişi yaptı

Odysseus iniş aracı Türkiye’de 23 Şubat gece 02.30 civarında, ABD’de ise 22 Şubat 18:11’de iniş işlemine başladıktan dakikalar sonra yere yumuşak inişi yaptı. Böylelikle bir özel uzay şirketi tarafından inşa edilen ve Ay yüzeyine tek parça inebilen ilk uzay aracı oldu. Araç hedeflediği gibi Ay’ın güney kutbunun yaklaşık 185 mil kuzeyindeki Malapert A kraterinin yakınındaki düzlüğe indi.

BREAKING: Lunar lander Odysseus touches down on the moon, the first US spacecraft to accomplish the feat since 1972.

pic.twitter.com/L2CN04BHkj

— Insider Paper (@TheInsiderPaper) February 22, 2024

Uzay aracı Ay’a iniş yapmış ve Dünya’ya sinyal göndermiş olsa da görevin yöneticisi ve Intuitive Machines’in baş teknoloji sorumlusu Tim Crain, uzay aracının tüm hedeflerine ulaşıp ulaşmayacağının belirsiz olduğunu söylüyor. Ama yine de yumuşak inişin yapılması ABD’ye rahat bir nefes aldırdı.

NASA yumuşak inişin başarılı olmasını ajansın resmi sosyal medya hesabında, “Siparişiniz teslim edildi… Ay’a!” sözleriyle kutladı ve şöyle devam etti: Bu araçlar bizi gelecekte Artemis kapsamında Ay’da insanlı keşiflere hazırlayacak.” NASA yöneticisi Bill Nelson ise canlı yayın esnasında, “Bugün, yarım yüzyıldan sonra ilk kez ABD Ay’a geri döndü. Bugün NASA’nın ticari ortaklarının gücünü ve vaat ettiklerini gösteren bir gün. Bu büyük ve cesaret isteyen maceraya katılan herkesi tebrik ediyorum” dedi.

Your order was delivered… to the Moon! 📦@Int_Machines‘ uncrewed lunar lander landed at 6:23pm ET (2323 UTC), bringing NASA science to the Moon’s surface. These instruments will prepare us for future human exploration of the Moon under #Artemis. pic.twitter.com/sS0poiWxrU

— NASA (@NASA) February 22, 2024

İlklerle dolu ‘Tardis’

Odysseus uzay aracı altı iniş ayağı ile altıgen şeklinde olup, 4 metre 26 cm uzunluğunda ve 152 cm genişliğinde. Bu görüntüsüyle eski bir İngiliz telefon kulübesine benziyor. Dolayısıyla bilim-kurgu dizisi “Dr. Who”daki zamanda yolculuk yapan uzay aracı Tardis’i hatırlatıyor.

Uzay aracı birçok ilke ev sahipliği yapıyor. Mesela Intuitive Machines’e göre ilk kez bir iniş aracının motorunda sıvı metan ve sıvı oksijen kullanıldı.

Ayrıca Odysseus’un çantasında yalnızca Ay yüzeyini incelemek için kullanacağı araçlar değil, Jeff Koons’un yaptığı 125 minyatür heykeli de var. Geçen hafta uzay aracının kalkışını izleyen Koons, fırlatma öncesi gazetecilere verdiği demeçte, “Başkan Kennedy’nin Ay’a gitmekle ilgili konuşmalarını dinleyerek büyüdüm ben. O konuşmalar, toplumumuza kendimize inanabileceğimiz ve başarabileceğimiz yönünde vizyon ve itici gücü verdi” demişti.

Tek ilk bu değil üstelik. Intuitive Machines Ay’a uzay aracı indirmeyi başaran ilk özel uzay şirketi oldu.

Minyatür heykeller. Fotoğraf: Jeff Koons

Neden Ay’ın güney kutbunu hedefliyorlar?

Son bir yıldır ülkelerin Ay için harcadığı mesainin haddi hesabı yok. Hindistan’ın Chandrayaan 3’ü ile Rusya’nın Luna 25’i aynı sıralar Ay’a inmeye çalıştı ama yalnızca Hindistan başarılı oldu. Japonya’nın özel uzay şirketi iSpace geçen yıl Ay’a iniş yapmayı denedi ama uzay aracının parçalanmasıyla ortada kaldı. Bu yıl Japonya Uzay Ajansı JAXA iniş yapmayı başardı ama bu kez da uzay aracı baş aşağı ve pilleri Güneş enerjisini alamayacağı şekilde düştü. Doğru düzgün çalışamadan Ay’ın soğuk ayazının altında kalıverdi. Peki neydi bu ülkeleri Ay yarışına çeken?

Çin’in bunda etkisi büyük. Uzay yarışına istekli bir rakip çıkmasa ABD muhtemelen 52 yıldır kaldığı uykudan uzun süre daha uyanmayacaktı. Ama Çin’in önceki yıllarda birkaç kez Ay’a yumuşak iniş yapmayı başarması itici güç oldu. ABD’yi en çok korkutan şey ise kendisinden önce başka bir ülkenin (mevcut durumda Çin) Ay’ın el değmemiş güney yarımküresinde kontrolü ele geçirmesi. Ay’ın bu tarafında donmuş su ve uzay görevlerinde yakıt olarak kullanılabilecek başka kaynakların olduğu tahmin ediliyor.

Dünya’dan Ay’a su taşımak hem pahalı hem zahmetli bir iş ama Ay’da böyle bir kaynak halihazırda bizi bekliyorsa gelecekteki uzay görevlerini gerçekleştirecek astronotların endişeleneceği şeylerden biri azalmış olacak.

NASA neden özel uzay şirketlerini fonluyor?

Biz Ay’a baktığımızda belki yalnızca gri kayaları, toprağı ve kraterleri görüyoruz ama uzay şirketleri o topraklarda para görüyor. NAS önümüzdeki yıllarda Ay’a Artemis programı kapsamında astronot göndermek istiyor. O zamana kadar “Ticari Ay Yükü Hizmetleri” (CLPS) programı kapsamında özel uzay şirketlerini küçük çaplı görevler için finanse ediyor. Aslında bu yöntem Uluslararası Uzay İstasyonu’na astronotların özel uzay şirketlerinin araçlarıyla taşınmasıyla aynı mantıkta ilerliyor.

Şirketin esas müşterisi olan NASA, Intuitive Machines’e görev yüklerini taşıması için 118 milyon dolar ödemenin yanı sıra uçuştaki altı cihazı geliştirmek için 11 milyon dolar verdi. Odysseus NASA tarafından sağlanan çeşitli bilimsel yükler taşıyor. Bunlar arasında uzay aracının egzoz dumanının inerken Ay tozunu nasıl kaldırdığını fotoğraflayacak dört küçük kamera seti ve Ay çevresinde navigasyonu geliştirecek çeşitli teknolojiler var.

NASA için Ay’a araç ve ekipman göndermek için özel uzay araçlarını satın almak, kendi araçlarını inşa etmekten çok daha az maliyetli. NASA’nın bir diğer amacı da Ay ölçeğinde yeni bir ticari sektörün doğması. Bunda ne kadar başarılı olduğu tartışmaya açık. NASA’nın şimdiye kadar CLPS görevleri için teklif götürdüğü şirketlerden bazıları çoktan iflas etti. Astrobotic’in ilk CPLS uçuşu Peregrine görevi de geçen ay Ay’a giderken başarısız oldu.

Akın var Ay’a akın, Ay’ı zaptedeceğiz, Ay’ın zaptı yakın!

ABD 52 yıl sonra Ay’a ilk kez iniş yapacak ama önce ufak bir özçekim