Bilim insanlarından inanılmaz keşif: İnsan eliyle yakılan ateşin bilinen ilk izi İngiltere’de

İnsanlık tarihinin en önemli dönüm noktalarından biri İngiltere’de keşfedildi. Ülkede yapılan arkeolojik kazılarda, insan eliyle yakılmış ateşlere dair en eski kanıt olduğu düşünülen bulgular elde edildi.

İngiltere’nin East Farm bölgesinde yapılan son kazılarda, kızarmış çamur, ısı nedeniyle deforme olmuş çakmaktaşından el baltaları ve çıra üzerinde kıvılcım çıkarmak için kullanılmış olabilecek bir mineral olan demir pirit parçaları bulundu. Bu bulguların bir araya gelmesi, yaklaşık 400.000 yıl önce bir grup Neandertal’in bu bölgedeki bir ocakta kasıtlı olarak ve tekrar tekrar ateş yaktığını gösteriyor.

Kazıyla ilgili makale dün Nature dergisinde yayımlandı. Araştırmanın British Museum’da arkeolog olan baş yazarı Nick Ashton, “36 yılı aşkın bir süredir bu bölgede saha çalışmaları ve jeolojik araştırmalar yapıyoruz. Daha önce hiç pirit bulmamıştık ama şimdi, piriti ısı etkisiyle parçalanmış el baltaları ve pişmiş tortuların yanında buluyoruz” dedi.

Birkaç farklı kanıtın bir arada olması, burada kasten ateş yakıldığı fikrini güçlendirse de kesin olarak bu sonuca varmak zor çünkü doğal olarak yanan ateşler ile insan eliyle yakışmış ateşlerin arkeolojik izleri birbirine çok benziyor. Ne var ki bu bulgular kesinleşirse, ilk ateşin yakılma tarihi 350.000 yıldan fazla geriye kayacak ve Neandertallerin erken dönem modern insanlardan bağımsız olarak ateşi kullanmayı öğrendiklerine dair kanıtlar artacak.

Londra’nın yaklaşık 112 kilometre kuzeydoğusunda, Barnham köyü yakınlarında bulunan East Farm bölgesi 100 yılın aşkı bir süre önce keşfedildi. Alandaki ilk kazılarda, 400.000 yıldan daha eski, Alt Paleolitik dönem veya Eski Taş Devri’ne ait taş aletler ortaya çıkarıldı.

Bilim insanlarına göre bu bölgede avcı-toplayıcı gruplar halinde erken insan ataları (muhtemelen Homo heidelbergensis’ler) yaşıyordu. Dahası o dönemde tüm Britanya Doggerland olarak bilinen bir kara köprüsü ile Avrupa kıtasına bağlıydı. Ashton, East Farm bölgesinin mevsimlik bir kampın kalıntıları olabileceğini vurguladı.

Yakındaki bazı prehistorik alanlarda da erken homininlerin ateş kullandıklarına dair kanıtlar elde edildi. Ancak araştırmacılar bu ateşlerin kasıtlı olarak yakılıp yakılmadığını veya doğal orman yangınlarından kaynaklanıp kaynaklanmadığını belirleyemiyor (İnsanların kendi kullanımları için orman yangınlarından ateş aldıklarına dair kanıtlar 1 milyon yıl öncesine, Homo erectus’a kadar uzanıyor).

Ancak Ashton East Farm kazılarında ateş yakma amaçlı kullanıldığı düşünülen demir pirit parçaları bulunan ilk alanın bu bölge olduğunu söyledi. Dahası, diğer alanlarda ortaya çıkarılan birkaç eski kafatası parçası, erken Neandertallerin o dönemde burada yaşamış olabileceğini düşündürüyor, ancak ekip, piritin Homo heidelbergensis’e ait olma olasılığını da göz ardı edemiyor.

Kimyasal demir disülfürün mineral formu olan demir pirit altın rengi parlaklığı nedeniyle “aptal altını” olarak da biliniyor. Demir pirite çakmaktaşıyla sert bir şekilde vurulduğunda, bu maddeler birleşerek çıra ile ateş yakabilecek parlak kıvılcımlar oluşturuyor. Ashton, o dönemde çıra olarak genellikle odun parçaları veya kurumuş mantarların kullanıldığını söyledi.

Araştırmanın Leiden Üniversitesi’nde prehistorik ateş konusunda uzman olan ortak yazarı Andrew Sorensen, bu mineralin yeraltındaki kimyasallardan da doğal olarak oluşabileceğini hatırlattı. Ancak bu doğal oluşumlar East Farm’da genellikle yüzeyin yüzlerce metre altında gerçekleşiyor. Çalışmaya konu olan parçaların sadece birkaç metre derinlikte bulunduğuna dikkat çeken Sorensen, “Bu bölgede pirit içeren kayalıklar veya jeolojik birikintiler olduğuna dair bir bilgi yok. Bu da bunların homininler tarafından getirildiğini düşündürüyor” dedi.

Ashton, ocak çevresindeki tortulların jeomanyetizmasında gözlemlenen değişikliklerin burada defalarca ateş yakıldığına işaret ettiğini söyledi. Örneğin kızılötesi spektroskopi, tortulların bazen 1300 Fahrenheit derecenin üzerine kadar ısındığını açıkça gösteriyor. Üstelik genellikle odunun yakılmasıyla oluşan ortaya çıkan ve aromatik hidrokarbonlar adı verilen kimyasalların izleri de bulundu. Ashton, “Tüm bunlar, bunun doğal bir ateş olmadığı yönündeki görüşümüzü güçlendiriyor” dedi.

Université du Québec à Chicoutimi’den arkeolog Ségolène Vandevelde ise araştırmayı “East Farm’da ateşin kontrol edildiğine dair kanıtlar tutarlıydı” sözleriyle değerlendirdi. Nature dergisi için bir analiz kaleme alan Vandevelde, “Bu araştırmanın gücü farklı uzmanlık türlerinin ve tamamlayıcı yöntemlerin etkili bir şekilde bir araya getirilmesinden kaynaklanıyor” dedi. Vandevelde kanıtların bu ateş yakma tekniğinin zaten iyi bilindiğini gösterdiğini belirterek “Ateş yakma becerisi bu kadar eskiyse, ateşi kontrol etme ve alışkanlık haline getirme becerisinin daha da eskiye dayandığını varsayabiliriz” ifadelerini kullandı.

Ateşin tarihi

Bilim dünyasında uzun zamandır kabul edilen görüş, Homo sapiens’in ateş yakmayı öğrenmesinden önce atalarımızın orman yangınlarını kontrol altına aldığını ve bu alevleri kamp ateşleri için dikkatli bir şekilde kullandığı yönünde.

Bununla birlikte araştırmanın baş yazarı olan British Museum’dan arkeolog Rob Davis düzenlenen çevrim içi basın toplantısında “Ancak ateşin gerçek anlamda kontrol altına alınması, insanlık tarihinde yaşamın neredeyse her alanını etkileyen ve daha sonra tarım ve metalurjinin dönüşümünü mümkün kılan bir ‘dönüm noktası’ olmuştur” dedi.

Davis, ateş yakma becerisinin hem başta biyolojik evrim olmak üzere evrimsel eğilimler hem de sosyal evrime ve sosyal gelişmeler üzerinde etkili olduğunun da altını çizdi. Zira ateş, yırtıcı hayvanlardan korunmak, ışık ve ısı sağlamak ve pişirmek gibi birçok bariz şey için önemli olmasını yanı sıra birçok inanç sisteminde de yer edindi ve ilk insanların daha soğuk yerlerde yaşayabilmelerine imkan sağladı.

Bugüne kadar ateş yakmayla ilgili en eski kanıt Fransa’daki bir kazı alanında bulunmuştu. Burası 50.000 yıl öncesine ait bir Neandertal yerleşim yeriydi. Ancak o dönemde Homo sapiens Avrupa’da yaşıyordu ve bu nedenle bilim insanları Neandertallerin ateş yakmayı onlardan öğrenmiş olabileceğine inanıyordu. Ancak East Farm’daki çok daha eski kanıtlar, Neandertallerin yaklaşık 300.000 yıl önce Afrika’da Homo sapiens ortaya çıkmadan önce kasıtlı olarak ateş yaktığını gösteriyor.

Neandertallere ateşin kontrol altına alınmasındaki hakkını teslim etmeden önce, daha fazla kanıta ihtiyaç var.

Leiden Üniversitesi’nden prehistorik dönemde ateş kullanımı konusunda uzman arkeolog Wil Roebroeks, katılmadığı çalışmanın bulgularını, “erken dönem ateş kullanımına yeni bir katkı” olarak değerlendirdi ancak East Farm’da ateşin kasıtlı olarak yakıldığına ikna olmadığını belirtti. National Geographic’e konuşan Roebroeks, “Yazarlar Barnham’da elde edilen verilerin analizinde mükemmel bir iş çıkarmış. Ancak kanıtları abartıyorlar gibi” dedi.

Araştırmacıların East Farm’daki bulguların analizini daha da geliştirebileceğini umut eden araştırmacılar da vardı. Simon Fraser Üniversitesi’nde Neandertallerin ateş kullanımını inceleyen arkeolog Dennis Sandgathe, “Bunun bir şekilde doğrulanıp doğrulanmadığını görmek için kesinlikle daha fazla araştırma yapmak isterim” dedi. Sandgathe, ateş yakmayla ilgili birçok eski iddiaya şüpheyle yaklaştığını ancak yeni makaleyi oldukça ikna edici bulduğunu da sözlerine ekledi.

Kanıtlar doğrulanmış olsa bile bu dönemde ateş yakmanın yaygın olduğunu varsaymamak gerektiği konusunda da uyarıda bulunan Sandgathe, “Mevcut kanıtlar, bunun son derece nadir bir olay olduğunu gösteriyor” ifadelerini kullandı.