Kayıp kütüphanenin izinde 18 yıl: Darwin’in okuduğu kitapların hepsi ilk kez bir arada

Doğabilimci Charles Darwin çok sayıda eser vermiş önemli bir bilim insanı, ama çoğumuz onu en çok evrimin temel kavramlarını anlattığı 1859 tarihli “Türlerin Kökeni” adlı kitabıyla tanırız. Peki a yazdıklarını bir tarafa bırakırsak Darwin yaşamı boyunca hangi kitapları okudu?

Bugün Darwin’in doğumunun 215’inci yıldönümü. Bu özel gün şerefine Darwin Online projesinde yer alan araştırma ekibi Darwin’e ait orijinal 7400 kitap ve 13 bin cildi derlediği 300 sayfalık bir katalog yayınladı. Katalogda bu eserlerin içeriğine ücretsiz ulaşılabilmesi amacıyla 9300 de bağlantı eklenmiş. Böylelikle kataloğa ilgi gösteren kişileri kitapların içeriğini incelemeye teşvik etmek amaçlanıyor.

Projenin yürütücüsü Singapur Ulusal Üniversitesi bilim tarihçisi Dr. John van Wyhe “Darwin’in kütüphanesinin bu bir benzeri daha olmayan ayrıntılı tablosu onun tek başına çalışan münzevi biri değil, özgün çalışmalarını başkalarının çalışmalarının üzerine katarak ilerleyen bir uzman olduğunu görmemizi sağlıyor. Kütüphanedeki eserlerin çokluğu ve çeşitliliği Darwin’in başkalarının çalışmaları üstüne yaptığı araştırmaların olağanüstü boyutunu gözler önüne seriyor” dedi.

Kayıp kütüphaneyi bir araya getirmek

Darwin hayattayken 1875 yılında derlediği 426 sayfalık el yazması “Charles Darwin’in Kütüphanesinin Kataloğu”ndan da anlaşılacağı üzere kütüphanesinin kaydını titizlikle tutmuş. Kütüphane Darwin öldükten sonra bile korunmuş, kitaplar kayıt altına alınmış. Ancak gel zaman git zaman kütüphanedeki kitaplar ya kaybolmuş ya da başka yerlere gidivermiş.

Hem Cambridge Üniversitesi’nde hem de Darwin’in İngiltere’nin Downe kentindeki aile evinde halka açık Down House’da 1480 kitabın olduğu iki koleksiyon sergileniyor. Ama bu koleksiyonlar orijinal kütüphanenin yalnızca yüzde 15’ini kapsıyor.

van Wyhe ve meslektaşları araştırmacılardan ve halktan Darwin’in kütüphanesindeki belli başlı kitapları soran mektuplar alınca 2007 yılında kütüphaneyi sanal ortamda yeniden oluşturma projesine başlamış. Van Wyhe CNN International’a verdiği demeçte “Akademisyenler yüzyılı aşkın süredir Darwin’in hayatını ve eserlerini araştırıyor. Darwin’in teorilerini anlamada en önemli unsurlardan biri faydalandığı kaynaklar, yani araştırmasında kullandığı başka yayınlar” diyor.

Bu kitapların izini sürmek için adeta dedektif gibi araştırmaya girişmişler. Down House mı dersiniz, Cambridge Üniversitesi mi dersiniz, Christ’s College Cambridge mi dersiniz yoksa özel koleksiyonlar mı… 18 yıl sürmüş sanal kütüphaneyi oluşturmak!

Aslında Darwin özenle kayıt tutarmış ama koleksiyonundaki dergi ve broşürlerden bahsederken ya kısaltılmış ifadeler ya da muğlak kelimeler kullanmış. Pek çok kayıtta da yazar, tarih ve kaynak belirtmemiş.

Ekip araştırmalar sırasında ortaya çıkan her kağıt parçasını, el yazısıyla yazılmış aile belgelerini ve mektupları, Darwin’in defterlerini, eşinin günlüklerini ve bir asır önceki akademisyenlerin olduğu listeleri taradı. Belgeleri karşılaştıran araştırmacılar ciltli ve ciltsiz eserler ve broşürler dahil Darwin’in kitaplığında olduğunu daha önce bilmediğimiz binlerce esere ulaştı. Son 100 yılda müzayedede satılan eserlerin izini takip etti.

Koleksiyonda yok yok

Darwin’in kitaplığında biyoloji ve jeoloji alanında çok sayıda kitap olması şaşırtıcı değil. Mesela kuşbilimci John Hames Audubon’un “Hindi akbabasının (Vultura aura) alışkanlıklarının, özellikle de olağanüstü koku alma gücüne dair genel kanıyı yıkmak üzerine” adlı makalesinin bir kopyasına sahip. 1975’te bir müzayedede satılan makale Darwin’in HMS Beagle gemisiyle seyahat ederken yaptığı araştırmalardan birine ilham kaynağı olmuştu. Darwin 1831 yılında gemide doğa bilimci olarak çalışmaya başlamış ve Güney Amerika ile Galapagos dahil çevre adaları dolaşarak bitki ve hayvanları inceleme fırsatı bulmuştu.

Doğabilimci kütüphanesinde ayrıca Zoolog Paul Du Chaillu’nun yazdığı “Ekvatoral Afrika’da Keşifler ve Maceralar” kitabının bir kopyasına sahipti. Du Chaillu 1850’lerde Afrika seyahati sırasında vahşi doğadaki gorilleri tanımlayan ilk Avrupalıydı. Darwin’in koleksiyonunda 1877’de bakterilerin ilk kez yayınlanan fotoğraflarının olduğu bir Alman dergisi de vardı.

Ama bunlar zaten kendi alanı olduğu için garipsemeyeceğimiz şeyler. Darwin’in kitaplığında John Stuart Mill ve Auguste Comte gibi filozofların kitapları da varmış. Psikoloji, din, sanat, tarih, gezi, çiftçilik ve hayvan yetiştirme ile hayvan davranışları konusunda çok sayıda esere de sahipmiş.

Kütüphanedeki ilginç şeylerden biri de kitapların neredeyse yarısının Fransızca, Almanca, İtalyanca, Felemenkçe, Danca, Latince, İspanyolca ve İsveççe dillerinde yazılmış olması. Darwin diller, en azından telaffuzları ayırt etme konusunda kötü olduğundan bu keşif şaşırtıcı olmuş. Yoksa Antik Yunanca ve Latince’nin yanı sıra Fransızca, İspanyolca ve biraz da Portekizce biliyordu Darwin, Almanca ve İtalyanca dillerinde de okuyabiliyordu.

Darwin’in farklı etnik grupların jestlerini anlamak için kaşif ve misyoner seyahatnamelerini de okumuş. Sadece kurgu dışı değil, kurgu da okumayı seviyormuş.

Mesela Elizabeth Gaskell’in 1866’da yayımladığı “Eşler ve Kızlar” tefrikasının bir nüshası “Bu kitap Charles Darwin’in en sevdiği ve ölmeden önce yüksek sesle okuttuğu son kitaptı” yazılı bir notla 2019’da açık artırmaya çıkarılmıştı.

Yazıyı buraya kadar okuduğunuza göre bir hediyeyi hak ediyorsunuz. O zengin sanal kütüphaneyi buradan inceleyebilirsiniz.

Darwin’in çalınan not defterleri 22 yıl sonra gizemli bir şekilde geri geldi