Nobel Tıp Ödülü mikroRNA alanındaki çalışmalarıyla Victor Ambros ve Gary Ruvkun’un oldu

Nobel’in gelişinden kısa süre önce hangi çalışmaların ödül almaya layık olduğunu konuşuyorduk. Bizim totomuz şimdilik tam olarak tutmuş sayılmaz. Çünkü Nobel Tıp Ödülünü’nün bu yılki kazananları mikroRNA alanındaki çalışmalarıyla UMass Chan Tıp Okulu’nda doğal bilimler profesörü olan Viktor Ambros ve Harvard’da genetik profesörü olan Gary Ruvkun oldu.

Ambros ve Ruvkun gen ekspresyonunun düzenlenmesinde kritik rol oynayan mikroRNA’yı keşfetmeleri sayesinde 11 milyon İsveç kronu, yani 36 milyon 276 bin TL’lik ödülü kazandı. İki bilim insanının bu alandaki öncü çalışmaları sayesinde genetik ve kanser alanlarında insanlığın işine yarayacak atılımlar sağlanmış oldu.

1901 yılından beri düzenlenen Nobel Ödülleri’nde 115’inci kez tıp alanında bilim insanlarına ödül veriliyor. Ödülü kazanan 229 kişiden 13’ü kadındı. Nitekim geçen yıl bu ödülü Covid-19 aşısının geliştirilmesinde rol oynayan Katalin Kariko ve Drew Weissman aldı.

Ambros ve Ruvkun ne yaptı?

Viktor Ambros ve ekibi 1980’lerin sonuna doğru iplik kurdu üstüne çalışırken lin-4 adlı bir genin hayvanın gelişiminde önemli bir role sahip olduğunu fark etti. Bu geni ilginç kılan şey protein kodlamamasıydı. Yani lin-4 geni hücrelerin gelişim aşamalarında rol oynayan RNA molekülünü kodluyor, ama bu RNA protein üretiminde kullanılmıyordu. Ambros ve ekibi 1993 yılında lin-4’ün ürettiği şeyin küçük bir RNA molekülü olan mikroRNA olduğunu keşfettiler.

Gary Ruvkun’un çalışmaları da Ambros’unkinin devamı niteliğindeydi. MikroRNA’nın nasıl işlediğini araştırmaya başlayan Ruvkun ve ekibi 2000 yılında başka bir mikroRNA olan let-7 genini keşfettiler. Bu genin de lin-4’e benzer şekilde diğer genlerin mRNA’larına bağlanarak onların gen ekspresyonlarını baskıladığını gördüler. Yani mikroRNA’lar hücrelerin doğru zamanda, doğru miktarda ve doğru hücresel durumda gerekli proteinlerin üretilmesini sağlayan gen ekspresyonu sürecinde merkezi bir rol oynuyordu. Let-7 geni sadece iplik kurdunda değil, diğer birçok organizmada da olan bir gen. Bu da mikroRNA’ların daha genel bir şekilde biyolojik süreçlerde kritik oynadığını gösteriyor.

İplik kurdu. Fotoğraf: Shutterstock

Şimdi gelelim bu çalışmanın önemine. Ambros ve Ruvkun bize gen ekspresyon sürecinin sadece protein kodlayan değil, kodlamayan RNA’lar aracılığıyla da düzenlenebileceğini gösterdi. Bu da genetik düzenleme mekanizmalarına yeni bir pencere açtı. Burada keşfedilen şey aslında tam olarak mikroRNA’nın protein üretme sürecinin kumandası olarak hareket etmesi ve daha büyük RNA’ya ne zaman yavaşlayacağı ya da duracağını söylemesiydi. Bu önemli bir şey çünkü belli bir proteinin çok fazla ya da az olması kanser veya oseoporoz gibi hastalıklara neden olabilir. MikroRNA’nın etkili olduğu genlerdeki mutasyonlar doğuştan işitme kaybı, göz ve iskelet bozukluklarıyla ilgili olabiliyor.

İnsan genomunda binden fazla mikroRNA formuna sahip olduğunu biliyor muydunuz?

Ödüller ne zaman sahiplerini bulacak?

Nobel Tıp Ödülü bu yıl verilen altı Nobel ödülünden ilki. Fizik dalındaki ödül yarın verilecek. Bu ödülü geçen yıl atomaltı parçacıkların akıl almayacak hızlarda hareket edişini yakalayan Pierre Agostini, Ferenc Krausz ve Anne L’Huillier paylaşmıştı.

Nobel Kimya Ödülü ise çarşamba günü verilecek. Geçen yılki sahipleri bilgisayar monitörlerini ve televizyon ekranlarını aydınlatan ve doktorlar tarafından tümörlerin haritasını çıkarmak amacıyla kullanılan kuantum noktaları teknolojisini geliştirmeleri sayesinde 2023 Nobel Kimya Ödülü’ne layık görüldü.

Nobel Edebiyat Ödülü perşembe günü verilecek. Geçen yıl ödülün sahibi Jon Fosse olmuştu.

Nobel Barış Ödülü’nün sahibi ise cuma günü belli olacak. Geçen yıl ödülün sahibi İranlı aktivist Nergis Muhammedi olmuştu. Muhammedi İran’da baskılanan kadınlar için mücadele etmesiyle bu ödüle layık görülmüştü. İran’da 10 yıl hapis cezasına çarptırılan ve şu anda hapiste olan kadının sağlığı için endişe ediliyor.

Gelecek hafta da Nobel Ekonomi Ödülü’nün sahibi belli olacak. Geçen yıl ödülü Claudia Goldin almıştı.

Nobel haftası geldi çattı: İşte bilim dallarında ödül almaya layık beş buluş