Şempanzeler de insanlar gibi: Hızlı hızlı konuşup söz kesiyorlar

İnsanlara meramımızı anlatmak için çok sayıda jest yapıyor, konuşma hızımızı ve tonumuzu duruma göre değiştiriyoruz. Canlılar aleminde bunu yapan bir tek biz değiliz. Current Biology dergisinde yayınlanan bir araştırmaya göre şempanzeler de bizim gibi hızlı ilerleyen muhabbetler kuruyor ve hatta zaman zaman birbirlerinin sözlerini kesiyor.

St. Andrews Üniversitesi primatoloğu ve çalışmanın da yazarlarından olan Catherine Hobaiter “İnsan dilleri inanılmaz derecede çeşitli olsa da hepimizin paylaştığı özelliklerden biri konuşmalarımızın ortalama sadece 200 milisaniye süren hızlı tempolu döngülerle yapılandırılmış olması. Ancak bunun sadece insana mı özgü olduğu yoksa diğer hayvanların da böyle bir yapı paylaşıp paylaşmadığı ucu açık bir soruydu” diyor. En azından bu zamana kadar öyleydi.

Araştırma ekibi Doğu Afrika’daki beş vahşi ortamda şempanzelerinin birbiriyle konuşmaları hakkında veri topladı. Toplanan veriler 252 şempanzenin 8500 jestinden oluşuyor. Daha sonra bu verilerden yola çıkarak sırayla konuşma kalıplarının zamanlamasını ölçmek için bir bilgisayar yazılımından faydalandılar.

Kurulan iletişimlerin yüzde 14’ü, iki bireyin etkileşimleri sırasındaki jest alışverişlerinden oluşuyordu. Bunların çoğu ikili konuşmalar olsa da zaman zaman yediye çıktığı da oluyordu. Hobaiter ile aynı üniversiteden olan çalışmanın diğer eş yazarı Gal Badihi “Şempanze jestlerinin ve insanların karşılıklı konuşmalarında söz alma zamanlamasının benzer ve çok hızlı olduğunu gördük. Bu da benzer evrimsel mekanizmaların sosyal, iletişimsel etkileşimleri yönlendirdiğini gösteriyor” dedi.

Araştırmacılar şempanzelerde de tıpkı insanlar gibi önce jest yapıp yaklaşık 120 milisaniye sonra yine jestle yanıt verdiğini, bunu da duraklamaların izlediğini söylüyor. Badihi “Farklı şempanze topluluklarında küçük farklılıklar gördük. Ama bu da konuşma hızında birtakım kültürel farklılıklara sahip olan insanlardakinden çok da farklı değil. Bazı kültürler daha yavaş konuşurken bazıları da daha hızlı konuşuyor” diyor. Araştırmacılar bir açıklama daha yapıyor: İnsanlarda iletişim sırasında daha yavaş cevap verenler Danimarkalılarken, şempanzelerde Uganda’daki Sonso topluluğu.

İnsan ve şempanzelerin yüz yüze iletişimdeki benzerlikleri, primatlardaki iletişimin altında birtakım kuralların olduğunu gösteriyor. Ekip bu yapıların ortak bir atadaki iletişim mekanizmasına kadar uzanabileceğini belirtiyor. Şempanzeler ve insanlar, koordinasyonlarını geliştirmek ve söz alabilmek için benzer iletişim stratejilerine yönelmiş olabileceğini de gösteriyor.

Badihi “Bu bulgular diğer türlerin hızlı yanıt süresine sahip yakın mesafeli iletişimsel alışverişlerde bulunurken dile ihtiyaç duymadığını gösteriyor. İnsanların kurduğu iletişim, diğer türlerin iletişim sistemleriyle benzer evrimsel geçmişe sahip olabilir. Bu da bu tür iletişimlerin insana özgü olmadığını düşündürüyor” diyor.

Ekip şimdi şempanzelerin neden konuşmaya başladığını öğrenmek istiyor. Bu canlıların genelde başka bir şempanzeden bir şey istemek için jestlere başvurduğunu düşünüyorlar. Hobaites “Bu konuşma modellerinin ne zaman ya da neden evrimleştiğini hâlâ bilmiyoruz. Bu sorunun cevabına ulaşmak için daha uzak akrabaların iletişimlerini araştırmamız gerekiyor. Böylece bunların maymunlara özgü bir özellik mi yoksa filler ve kuzgunlar gibi diğer sosyal türlerle paylaştığımız bir özellik mi olduğunu anlayabiliriz” diye belirtiyor.

Kafeste geçen 28 yıl: Şempanze Vanilla ilk kez gökyüzünü gördü