Türkiye tarihi bir atılım yaptı, çok az kişi farkında

Önceki akşam ABD’deki Vandenberg Uzay Üssü’nden havalanan SpaceX’in roketi için belki sıradan bir fırlatmaydı bu. Çünkü Elon Musk’ın uzay konusunda devrim yapan roket şirketi SpaceX Falcon roketlerini oldukça sık aralıklarla uzaya gönderiyor. Nitekim önceki akşamki görevin adı Transporter-12 idi. Yani SpaceX açısından bu bir “kargo gönderme” işlemiydi ve başarılı oldu.

Her ne kadar şu sıralar yangınlarla meşgul olan Los Angeles kentinin biraz kuzeyindeki Santa Barbara kasabasında yer alan Vandenberg’dekiler açısından bu fırlatma rutin bir işlem olsa da, Türkiye’de iki ayrı ofiste son derece büyük bir heyecan vardı.

Fergani ofisinde büyük heyecan

Ofislerden biri İstanbul’da, İkitelli yakınlarındaki Baykar AŞ binasındaydı. Burada, Selçuk ve Haluk Bayraktar kardeşlerin kurduğu Fergani isimli şirketin vizyonunun ilk adımıydı Vanderberg’den fırlatılan roketin kargo yüklerinden biri.

Bu bir alçak yörünge uydusuydu, yerden 520 km yüksekte dünyanın yörüngesinde ve güneşe senkron olarak muazzam bir hızla dönecek (24 saatte dünyanın etrafında 15 tur atıyor) ve dünyaya küresel konum bilgisi gönderecekti. Yani uydunun içinde Türkiye’nin ilk atomik saati vardı.

Son derece hassas biçimde dünyaya sürekli saati bildirecek, böylece dünyada onun saatiyle senkron sistemler, Albert Einstein’ın denklemlerini de kullanarak o an dünyanın neresinde olduklarını milimi milimine bileceklerdi.

Türkiye’nin GPS’ini devlet değil bir şirket kuruyor

Bu hizmeti aslında hepimiz cep telefonlarımızla bile alıyoruz, telefonumuzdaki harita programını açtığımızda bize yerimizi telefon bu sistemin uyduları sayesinde söylüyor. Ancak ABD tarafından işletilen bu GPS sistemi başından beri aslında Amerikan ordusu için kurulmuş bir sistem ve sivil kullanımda kimseye bulunduğu yeri milimi milimine söylemiyor, hep bir yanılma payıyla bildiriyor. Bu yanılma bazen 30-40 metre, bazen yüzlerce metre olabiliyor.

O yüzden örneğin Avrupa kendi GPS sistemi olan Galileo’yu kurdu yıllar önce.

Şimdi Türkiye adına bu sistemi devlet değil bir özel şirket, Bayraktar kuruyor.

Roket önceki akşam Türkiye saatiyle 22.09’da havalandı, İstanbul ve Ankara’da heyecanlı bekleyiş başladı. Acaba uydular sorunsuz şekilde yörüngeye yerleşecek, yerleştikten sonra da sorunsuz biçimde çalışacak mıydı? 

Uydu yörüngeye oturdu ve çalıştı

Uydular roketten fırlatıldıktan 62 dakika sonra, TSİ 23.11’de ayrıldı ve yörüngeye oturma işlemi başladı. Fergani’nin FGN-100-d1 adını verdiği uydusu kısa süre sonra ilk telemetri, yani kendi konumuna ilişkin ilk bilgileri vermeye başladığında Fergani’nin kontrol odasındaki sevinç görülmeye değerdi. Şirket daha ilk denemesinde başarılı olmuştu. Selçuk Bayraktar ve eşi Sümeyye Bayraktar orada, bu sevinci paylaşanlar arasındaydı.

Selçuk Bayraktar roket yapmak istiyor

Fergani, bu uydulardan uzaya 100 tane gönderecek. Bu sayede şirketin Uluğ Bey adını verdiği küresel konumlama sistemi devreye girecek. Bakın Selçuk Bayraktar nasıl anlatıyor:

“İnşallah 5 yıl içinde 100 uyduya vararak Uluğ Bey adını verdiğimiz küresel konumlama sistemimizi tüm dost ve kardeş coğrafyalarla paylaşmak üzere öz kaynaklarımızla geliştirmiş olacağız.”

Bayraktar’ın vizyonu sadece uydularla sınırlı değil; çok daha iddialı bir hedefi daha var şirketin: Kendi roketini geliştirmek, bu roketle 1,5 tonluk yükleri uzaya çıkartmayı başarmak.

Plan-S’in nesnelerin interneti uyduları

Aynı saatlerde Ankara’da bir başka ofiste daha büyük bir heyecan vardı. Ankaralı bir uzay teknolojileri şirketi olan Plan-S aslında uzaya ilk kez uydu göndermiyor. Önceki akşam Vandenberg’den havalanan roket bu şirketin tam 4 uydusunu birden götürdü uzaya. Şirket geçen yıl da 4 uydu daha fırlatmıştı.

Plan-S aslında Türkiye’de başka kimsenin yapmadığı, dünyada da pek az kişi veya şirket tarafından yapılan bir işi yapıyor: Uzaydan internet servisi veriyor.

Ama bu servisi size veya başkalarına değil, bir takım makinalara, daha doğru deyişle nesnelerin internetine (IoT) sağlıyor.

Milyarlarca cihaz birbirine bağlı

Dünya üzerinde milyarlarca cihaz “nesnelerin interneti” adı verilen bir sistemle birbirine bağlı, birbiriyle haberleşiyor, birbirine bilgi aktarıyor. Bu minik cihazlar otomobilinizdeki sensörden evinizdeki kombiyi uzaktan kontrol etmenize yardımcı olan bağlantıya kadar hayatın neredeyse her alanında varlar.

Bu minik cihazların birbiriyle haberleşmesinin kesintisiz, düşük enerji tüketimli ve güvenilir olması için çalışıyor Plan-S. Fırlattıkları uydulardan şimdiden bu hizmeti sunuyorlar zaten müşterilerine.

Aynen Fergani gibi onlar da “konstelasyon” adı verilen, yani çok sayıda uydudan oluşan ve bu uyduların birlikte hareket ettiği bir entegre sistem kuruyorlar. Yine aynen Fergani gibi kendi uydularını kendileri geliştiriyorlar.

Şirketin uyduları önceki akşam yörüngelerine sorunsuz biçimde girdi ve ilk mesajını da gönderdi. Plan-S’in bütün uyduları “Ben iyiyim ve çalışmaya başladım” mesajında aynı cümleyi, Mustafa Kemal Atatürk’ün “İstikbal Göklerdedir” cümlesini kontrol merkezine yolluyor. Önceki gece yarısı bu mesaj dört kez geldi.

Connecta uydular sistemi

Plan-S Yönetim Kurulu Başkanı Sami Aslanhan, AA muhabirine, ilk iki yıl içerisinde gönderilen test maksatlı 5 uydunun, alt sistemleri geliştirmek ve uçuş tarihçesi kazandırmak amacıyla kullanıldığını belirtti. Aslanhan, şöyle konuştu:

“Geçen ağustos ayında gönderdiğimiz ve Connecta IoT Network uydu takımının ilk 4 uydusuna ek olarak şimdi yeniden 4 uydu daha gönderiyoruz. Takım uyduların ilk dörtlüsü ile özellikle enerji sektörü alanında hizmet vermeye başladık. Bu dört uydu ile küresel hizmet kalitemizi artıracağız ve tarım, denizcilik, su kaynaklarının yönetimi gibi birçok sektör için de hizmet yelpazemizi genişleteceğiz. Özellikle afet durumlarında, on binlerce insanın hayatını kurtarmaya katkı sağlayacak çözümler sunmayı hedefliyoruz.” dedi.

Plan-S 200 Connecta uydusu yollayacak

Yakın gelecekte uydu sayısı 200’den fazlaya ulaşacak Connecta IoT Network ile sadece Türkiye’ye değil, tüm dünyaya hizmet vereceklerini aktaran Aslanhan, “Hızlı veri iletimi, düşük güç tüketimiyle, rekabetçi maliyetlerle ve yüksek kapasite ile uydu tabanlı IoT haberleşme hizmetleri sunacağız. 2025 yılındaki fırlatmalara ilişkin sözleşmeleri imzaladık ve gelecek yıllardaki fırlatmalar için de görüşmelerimiz devam ediyor. Bu sayede küresel ölçekte eşi benzeri az olan IoT haberleşme hizmetlerini tüm dünyaya sunacağız.” diye konuştu.

Uzay tarihçesiyle uydular daha da gelişti

Plan-S Genel Müdür Yardımcısı Özdemir Gümüşay da sunulan hizmet kalitesinin (yeniden ziyaret zamanı ve kapasite) artacağı bu yeni 4 Connecta IoT Network uydusunun daha önceki 4 uyduya benzer tasarıma sahip olduğunu belirtti.

Uyduların kazandıkları uzay tarihçesi ile operasyonel anlamda daha yüksek bir teknolojiye sahip olarak geliştirildiğine işaret eden Gümüşay, “Küresel ölçekteki IoT cihazlarına dar bant, düşük güç tüketimiyle, maliyet etkin ve yüksek kapasiteli bağlantı sağlayacaklar. Bu uydular, donanımdaki iyileştirmeler, ek geliştirmeler ve yazılımdaki optimizasyonlar sayesinde daha verimli ve etkili bir şekilde çalışacak şekilde geliştirildi.” dedi.

Milyonlarca cihaza bağlantı sağlanacak

Plan-S Genel Müdürü Tugay Güzel, karasal internetin olmadığı, yetersiz ya da kısıtlı olduğu alanlarda IoT cihazları için özelleşen teknolojiyle veri iletim ihtiyaçlarını karşılamayı ve daha verimli bir IoT ekosistemi oluşturmayı amaçladıklarını ifade etti. Güzel, şunları kaydetti:

“Yeni fırlatmalarla birlikte daha kısa tekrar ziyaret süreleri ve daha yüksek kapasite sunacağız. Hem Connecta IoT uydularımızla hem de yerdeki kullanıcı cihazlarımızla hizmet vereceğimiz sektör yelpazesi sürekli genişliyor. Connecta IoT Network üzerinden milyonlarca cihaza bağlantı sağlayabileceğiz. Tüm uydularının tasarım ve üretimini tamamen kendi bünyemizde geliştiriyoruz. Ankara ve Erzurum’daki yer istasyonlarımızla dünyanın farklı yerlerindeki IoT cihazlarından elde ettiğimiz verileri yere indiriyoruz. Sadece Türkiye’nin değil, dünyanın uzay tabanlı IoT hizmetlerindeki geleceğini şekillendiriyoruz. Bu sayede Türkiye’nin uzay teknolojilerinde dışa bağımlılığını azaltma, yerli ve milli rekabetçi çözümler üretime hedeflerine de hizmet ediyoruz.”

IoT cihazlarının uydular ile iletişim kurmasını sağlayacak Connecta IoT Network’ün yanı sıra yeryüzü gözlem hizmeti için uydu çalışmalarına devam ettiklerini belirten Güzel, 2025 yılı içerisinde Observa takım uydusunun ilk uydusunu da göndereceklerini bildirdi.