Barış için niyet gösterisi: Aliyev ve Paşinyan yan yana

Azerbaycan Devlet Başkanı İlham Aliyev ve Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan Dağlık Karabağ operasyonundan bu yana ikinci kez bir araya geldi. İlk kez Rusya’da görüşen ikili bu kez Münih’te, Güvenlik Konferası’nda buluştu. Almanya Şansölyesi Olaf Scholz arabuluculuğundaki görüşmede hedef barış anlaşması konusunda ilerleme sağlamaktı.

Bu görüşmeyi ilginç kılan Azerbaycan’ın yaklaşık beş ay boyunca Ermeni yetkililerle Batılı müzakere formatında görüşmeyi reddetmiş olması. Aliyev son günlerde ABD ve Avrupa Birliği’ni Ermenistan’ı kayırmakla suçlamış, Azerbaycan ve Ermenistan müzakerelerinde arabulucuların rolü olmadığını savunmuştu.

Bakü yönetiminin Dağlık Karabağ’a geçen yıl düzenlediği 24 saatlik operasyon sonucunda bölgede yaşayan 120 bin Ermeni’nin tamamı Ermenistan’a göç etti. Bu iki ülke arasında 30 yıldır devam eden anlaşmazlığın fiilen çözülmesi anlamına geliyordu. Liderler Rusya’da Bağımsız Devletler Topluluğu Zirvesi’nde barış planı üzerine konuşmuş, iki ülke arasındaki iletişim yollarının açılması gerektiği tartışılmıştı.

Bu sırada iki ülke ilişkilerinin iyileşmeye başladığının göstergesi olarak esir takası yapıldı, Ermenistan iklim zirvesi COP’un 29’uncusunun Azerbaycan’da düzenlenmesine karşı çıkmadı. Ama son günlerde sınır bölgesi yine kızıştı.

Hafta başında Zengilan’daki Azerbaycan mevzilerine Ermenistan tarafından ateş açıldığı, bir Azerbaycan askerinin yaralandığı açıklandı. Azerbaycan birlikleri de ateş açılan mevziyi operasyon düzenleyerek imha etti. Ermenistan Savunma Bakanlığı dört askerinin öldüğünü duyururken Ermenistan Dışişleri Bakanlığı Azerbaycan’ı “sınırda gerilimi tırmandırmaya bahane aramakla” suçladı.

Son olayların iki ülke arasındaki barışı nasıl etkileyeceği merak konusu olurken Paşinyan İngiliz gazetesi Daily Telegraph’a barış sürecinin olduğu gibi devam etmesini umduklarını söyledi. Azerbaycan Dışişleri’nden yapılan açıklamada da barış sürecinde herhangi bir sorun yaşanmadığını belirtti.

İşte 60. Münih Güvenlik Konferansı böyle bir atmosferde geçti Aliyev ve Paşinyan için. Paşinyan’ın ofisinden yapılan açıklamada iki liderin barış anlaşması üzerinde çalışmaya devam etme konusunda mutabık kaldığı belirtildi. Açıklamaya göre Scholz Ermenistan ve Azerbaycan’a barış müzakerelerini mümkün olan en kısa sürede tamamlama çağrısı yaptı. Açıklamada “Almanya ve Avrupa imkanları dahilinde bu konuda destek vermeye hazır, buna Avrupa Konseyi Başkanı Charles Michel’in çabaları da dahil” dendi.

Almanya son bir buçuk yıldır Azerbaycan-Ermenistan meselesinde aktif bir rol üstlendi. Scholz, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ve Michel ile Ekim 2022’de Prag’da Paşinyan ve Aliyev arasındaki görüşmeye de katılmıştı. Ama 2022’den farklı olarak dün Aliyev ve Paşinyan’ın yanında yalnızca Scholz vardı. Gerçi Scholz da kısa süre sonra odadan ayrıldığı için görüşme ikili formatta oldu. Azerbaycan tarafı biraz önce de belirttiğimiz gibi müzakerelere Avrupalıların müdahalesini istemiyor.

There are reports that German chancellor left them room. President Aliyev and PM Pashinyan are holding bilateral meeting. pic.twitter.com/3v3I9DZHIj

— The Azeri Times (@AzeriTimes) February 17, 2024

Scholz ise Paşinyan ve Aliyev’in sorunları “yalnızca barışçıl yollarla ve güç kullanmadan çözme” taahhüdünü memnuniyetle karşıladı.

Barış masasında neler var?

Taraflar şimdiye kadar kısa süreli barış anlaşması için yedi taslak çıkarmıştı. Azerbaycan Cumhurbaşkanı’nın Özel Görevler Temsilcisi Elçin Emirbeyov aralık ayındaki açıklamasında Ermenistan’ın barış planına yanıtını beklediklerini söyleyerek “Anlaşılması gereken önemli nokta, müzakerelerin nihai uzlaşmadan çok da uzak olmadığımız bu kritik aşamasında sonuç odaklı bir çaba gösterme gerekliliğidir. 30 yıldır devam eden ve kayda değer bir sonuç alınamayan müzakerelerin ardından, her iki tarafta da makul sonuç almadan birbirimizle görüşmeye daha ne kadar devam edeceğimize dair belirgin bir yorgunluk ve bıkkınlık olduğunun farkındayım” demişti.

Emirbeyov taslak anlaşmadaki beş ilke arasında “birbirlerinin toprak bütünlüğüne, egemenliğine ve uluslararası alanda tanınan sınırların dokunulmazlığına karşılıklı saygı, hem bugün hem de gelecekte karşılıklı toprak iddiasında bulunmama, güç kullanma ya da güç kullanma tehdidinde bulunma gibi Birleşmiş Milletler tüzüğüne aykırı eylemleri reddetme, Ermenistan ve Azerbaycan arasındaki net sınırın belirlenmesi” olduğunu söylüyor. İki ülke arasında sınırlar hiçbir zaman net biçimde belirlenmemişti.

Ama sınırların belirlenmesi karmaşık bir konu ve daha sonraki aşamalarda çözülmek üzere ileri bir tarihe ertelenebilir. Azerbaycan anlaşma için uyuşmazlık çözüm mekanizması kurulmasını istiyor. Emirbeyov “Bizim tercihimiz barış anlaşmasının yapılmasıdır. Aramızdaki tüm bu yanlış anlamaları ya da yorum farklılıklarını ele almak üzere ikili bir komisyon oluşturulmasına yönelik bir madde eklenmelidir belki de” diyor.

Liderler arasındaki anlaşmazlık noktalarından biri Laçın ve Zengezur Koridoru. Laçın Koridoru Dağlık Karabağ’ı Ermenistan’a bağlayan tek koridor. Zengezur ise Azerbaycan’ı Nahçıvan’a bağlayacak. Ancak Azerbaycan Ermeni ayrılıkçılar Azerbaycan ile çatışmak üzere Laçın’dan silah geçiriyor gerekçesiyle Laçın Koridoru’nu 2022’de kapattı. Zengezur Koridoru ise henüz açılmış değil ve Ermenistan’dan onay bekleniyor. Paşinyan ise Zengezur’a karşılık Laçın koridorunun açılmasını istiyor. Azerbaycan ise bir süredir Zergezur koridoru yerine Nahçıvan’la Azerbaycan’ı İran üstünden bağlayacak başka  bir koridorun planlaması içinde.

Paşinyan İngiliz gazetesine konuştu: Ukrayna savaşında Rusya’nın müttefiki değiliz

Aliyev ve Paşinyan Karabağ krizinden sonra ilk kez yan yana: Ufukta barış mı var?