Japonya: Yalnız ölen, öldüğü de aylarca fark edilmeyenler ülkesi

Japonya’nın nüfusunun yaşlanması artık bir sır değil; Güney Kore ve Çin gibi Asya ülkeleri düşük doğum oranının nasıl bir şey olduğunu son 10 yılda deneyimlerken Japonya yıllardır bu döngünün içinde ve sonucu da yaşlanan, yenilenmeyen bir nüfus. Bebek bezi şirketlerinin iflas edip yetişkin bezi üretenlerin köşeyi döndüğü haberleri bir yana; yaşlanan ve yabancılaşan Japonya’nın belki de en ürküten gerçeği, ölüp de kimse tarafından fark edilmemek. Yokluğu beş ay boyunca fark edilmeyen de var, üç yıl hatırlanmayan da.

“Ara sıra birbirimize selam veriyoruz ama hepsi bu kadar. Komşularımdan biri ölse fark edeceğimi sanmıyorum.” Bu sözler 76 yaşındaki Noriko Şikama’ya ait. İngiliz gazetesi The Guardian’ın haberine göre Noriko başkent Tokyo’nun biraz dışında kalan Tokiwadaira’da bir apartman dairesinde tek başına yaşıyor. Ara sıra site sakinleriyle sohbet etmek için İki İki denen merkeze geliyor.

Merkeze gelenlerin sohbetleri genelde gri saçı boyamanın yararı ya da zararı gibi gündelik tartışmalardan yalnız yaşayan ve öldüğünde cesedi bilmemkaç zaman sonra bulunanlarla ilgili havadislere kadar uzanıyor. Bir şey çok sık yaşanırsa ona isim vermek kaçınılmaz olur artık. Japonya’da da bu çok sık yaşanan duruma isim verme ihtiyacı doğmuş ve “kodokuşi” demişler. Bu kez konuştukları, ölüp de cesedi beş ay sonra bulunan bir kadının hikâyesi. Komşular kadını uzun zamandır balkonda görmediklerini fark edince bir şeylerin yolunda olmadığını anlamış.

Yıl sonuna kadar 68 bin kişi böyle ölebilir

Japon yetkililere göre bu yılın sadece ilk üç ayında 22 bin kişi evde yalnız başına öldü ve yaklaşık yüzde 80’i 65 yaş ve üstündeydi. Yetkililer bu gidişle “kodokuşi” sayısının yıl sonuna kadar 68 bine ulaşacağını tahmin ediyor. Oysa 2011 yılında sayı 27 bin kadardı.

Noriko’nun yaşadığı Tokiwadaira 20 yıl önce böyle bir olayla Japonya’da öncü topluluklardan oldu. O ilk olayda bir erkek yaşadığı dairede ölmüş, üç yıl boyunca kimse fark etmemiş, arayıp sormamıştı. Kira ve faturaları otomatik olarak ödeniyordu çünkü. Ne zaman ki birikimleri suyunu çekmiş, öldüğü o zaman anlaşılmıştı.

Tokiwadaira topluluğu 60 yıl önce oluşmaya başladı. Dört katlı daireler, savaş sonrası ekonomik mucize dalgasına kapılan genç aileleri cezbetmişti. O zamanlar burası oyun oynayan çocukların sesleriyle dolup taşıyordu, şimdilerde ise toplu konutların oluşturduğu birbirinin aynı apartmanlar yan yana uzanıyor. Tokiwadaira Sakinleri Derneği Başkan Yardımcısı Aiko Oshima The Guardian’a verdiği demeçte “O zamanlar ekonomi hızlı gelişiyor ve aileler burada yaşamaya can atıyordu. Cıvıl cıvıl bir yerdi burası. Ama şimdi herkes yaşlandı” diyor. Tokiwadaira’ya eşi ve oğluyla birlikte 1961’de taşınmış Aiko, anlattığına göre o zamanlar sitede 15 bin kişi yaşıyormuş.

Japon nüfusu yaşlanmaya devam ediyor ve artık çok daha fazla insan hayatın son yıllarını tek başına geçiriyor. Ulusal Nüfus ve Sosyal Güvenlik Araştırma Enstitüsü’ne göre yalnız yaşayan 65 yaş üstü insanların sayısı 2020 yılında 7,38 milyondu ve sayının 2050 yılına kadar 11 milyonu bulması bekleniyor. 2020’deki nüfus sayımına göre ülkedeki toplam hanelerin neredeyse yüzde 38’i yalnız yaşayanlardan oluşuyor. Sağlık Bakanı Keizo Takemi geçen ay “Toplumumuzda yalnız ölenlerin sayısının artacağı artık kesin” dedi, “Bu sorunu kökünden ele almamız çok önemli.”

Tokiwadaira sakinleri seferber oldu

Tokiwadaira’da yaşayanların yüzde 54’ünün 64 yaşın üstünde olduğu ve yedi bin sakininden bininin yalnız yaşadığı sanılıyor. Kodokuşi ölümlerinin artması da yerel halkı harekete geçirmiş. Site sakinlerinin oluşturduğu dernek 2004 yılında “yalnız ölüme son” diye bir kampanya başlatarak acil yardım hattı kurmuş. Sitenin bu yıl yeni bir buluşu var: Daire sakininin hareket ettiğini gösteren sensörlerle donatılmış izleme cihazı. Bir de gönüllü devriyeler var tabii. Bu devriyeler balkonda kuruduğu halde toplanmamış çamaşır, sabah akşam kapalı perdeler, alınmamış posta ve gazeteler ile sabah akşam açık ışıklar gibi normalde rastlanmayacak işaretler arıyor.

Dernek Tokiwadaira’da kodokuşi’ye kurban giden kişilerin görüntülerini saklıyor. Site sakinlerine toplumdan izole yaşanırsa neler olacağını hatırlatmak için. Aiko “Bu fotoğrafları ziyarete gelen sosyal yardım görevlilerine ve gönüllülere gösterdiğimde çok üzülüyorlar. Onlara bunun ölüm gerçeği olduğunu söylüyorum. Üstelik Tokyo’dan hiç de uzak olmayan bir yerde yaşanıyor” diyor.

Yürütülen kampanya yalnız ölümleri tamamen sonlandırmadı elbette. Aiko yılda böyle birkaç olay yaşandığını söylüyor. Ama artık haftalarca, aylarca ve hatta yıllarca bulunmayı bekleyen cesetlere daha az rastlanıyor hiç değilse…

Asya’yı Pasifik’te savaş değil düşük doğum oranı bitirecek