İsrail’le temas Libya’yı karıştırdı: Menguş Türkiye’ye mi kaçtı?

İsrail 2020’den bu yana Birleşik Arap Emirlikleri, Bahreyn, Fas ve Sudan ile ilişkilerini ABD’nin aracılık ettiği ‘İbrahim Anlaşmaları’ yoluyla normalleştirmeye çalışıyor. Bu çerçevede son dönemde en çok konuşulan konu Suudi Arabistan ile yapılan müzakereler olsa da bu haftaya İsrail’i tanımayan Libya ile yapılan görüşmeler damga vurdu.

İsrail Dışişleri Bakanı Eli Cohen, geçen hafta Libyalı mevkidaşı Necla Menguş ile Roma’da kapalı kapılar ardından görüştüğünü açıkladı. Bunun üzerine Libya’nın geçici Başbakanı Abdulhamid Dibeybe, İsrail ile herhangi bir diplomatik ilişkileri olmamasına rağmen Cohen ile görüşen Menguş’u görevden aldı.

İsrail, dışişleri bakanlarının iki ülke arasındaki işbirliğini görüştüklerini söylerken, Libya Dışişleri Bakanlığı Menguş’un İsrail temsilcileriyle görüşmeyi reddetse de İtalya Dışişleri Bakanlığı’nda gerçekleşen bir toplantı sırasında ‘hazırlıksız, sıradan bir karşılaşma’ yaşandığını bildirdi.

Libya’dan yapılan açıklamada söz konusu görüşmenin ‘herhangi bir tartışma, anlaşma ya da istişareyi’ içermediği belirtilirken, bakanlığın İsrail ile normalleşmeyi ‘kati ve mutlak bir şekilde reddettiği’ ifade edildi. Halbuki İsrail tarafı, Libya’nın iddiasının aksine ilişkilerin ‘taşıdığı potansiyel üzerine konuşulduğunu’ söyledi.

Görüşmenin İtalya Dışişleri Bakanı Antonio Tajani arabuluculuğunda gerçekleştiğini belirten İsrail, insani yardım, tarım ve su yönetimi gibi konularda olası işbirlikleri ve İsrail’in Libya’ya sağlayabileceği yardımların ele alındığını aktardı. Cohen ayrıca Menguş ile Libya’daki Yahudi mirasının korunmasının önemi hakkında konuştuğunu da ifade etti.

Halkın İsrail ile normalleşmek istememesinin sebebi Filistin’de yaşanan şiddet olaylarının ve işgal faaliyetlerinin devam etmesi. Bu yıl içerisinde şimdiye kadar 200’den fazla Filistinli, hem ordu hem de İsrailli yerleşimcilerin baskınlarında hayatını kaybetti. Ülkede İsrail’in işgal faaliyetlerine tepki olarak 1957 yılında ‘İsrail’i Boykot Kanunu’ adıyla bilinen bir yasa çıkarıldı ve İsrail ile gerçek ya da tüzel anlaşma yapılması yasaklandı. Yasaya uymayanlara 3 ila 10 yıl hapis cezası veriliyor.

ليبيا.. متظاهرون يحرقون العلم الإسرائيلي في مدينة الزاوية، احتجاجاً على لقاء وزيرة الخارجية الليبية بنظيرها الإسرائيلي في #روما#ليبيا pic.twitter.com/E28C7IjPP1

— عربي بوست (@arabic_post) August 27, 2023

Libya’nın düze çıkamayan siyaseti

Libya’nın dış politikası, ülkede yıllardır devam eden çatışmalar ve Trablus yönetiminin attığı her adımın meşruiyeti konusunda yaşanan sert iç bölünmeler nedeniyle karmaşık bir hal aldı. Devrik lider Muammer Kaddafi’den sonra Libyalıların umudu demokratik bir rejimin inşa edilmesi ve sürdürülebilir yönetimin kurulmasıydı. Ancak istenen istikrar bir türlü sağlanamadı, hükümet uzun bir süre kurulamadı. 2021 yılı başlarında Birleşmiş Milletler destekli barış süreciyle Ulusal Birlik Hükümeti kuruldu ancak ne kadar meşru aldığı, 2022 yılının başlarından bu yana sorgulanıyor.

Ulusal Birlik Hükümeti’nin Türkiye ile yaptığı ‘Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılması Anlaşması’ da dahil olmak üzere birçok dış politika hamlesi parlamento tarafından reddedilerek itirazlara uğradı. Hükümetin Türkiye ile yaptığı anlaşma iki ülkenin Akdeniz’de belirlenen sınırlar içinde doğal kaynaklarda hak talep edebilecekleri anlamına geliyordu. Ne var ki Yunanistan bu anlaşmanın kendi çıkarlarına ters düştüğünü belirterek tepki göstermişti.

Libya sokakları karıştı, Menguş Türkiye’de ‘kaçtı’

İsrail ile yapılan görüşmeler de dolayısıyla parlamentonun tepkisini çekti ve Başkanlık Konseyi, pazar günü bir bildiri yayınlayarak Dibeybe’den yaşananlara açıklık getirmesini istedi. Libya siyasetinde rol oynayan Yüksek Devlet Konseyi, toplantıya ilişkin haberler karşısında ‘şaşkınlığını’ dile getirerek, sorumluların ‘hesap vermesi gerektiğini’ söyledi.

Dibeybe pazar akşamı, Menguş’un ‘geçici olarak görevden alındığını’ ve Adalet Bakanı öncülüğündeki bir komisyon tarafından ‘idari soruşturmaya’ tabi tutulacağını bildirdi. Dibeybe, Menguş’un yerine mevcut Fençlik Bakanı Fethullah el Zani’yi geçici olarak atadığını duyurdu.

Trablus sokaklarında İsrail ile normalleşmeye karşı olduklarını göstermek için binlerce kişi sokağa döküldü. Protestolar diğer kentlere yayılırken, protestocular sokakları kapattı, arabalara zarar verdi ve Filistin bayrağı salladı. Protestocuların bir kısmı Trablus’taki Dışişleri Bakanlığı önünde eylem yaparken, bir kısmı da Dibeybr’nin istifasını isteyerek Trablus’taki evini ateşe verdi.

Alwasat Libya’nın haberinde Menguş’un İç Güvenlik Teşkilatı’nın yardımıyla Libya hükümetine ait bir özel uçağa binerek Trablus’tan İstanbul’a geldiği iddia edildi. Ancak Libya İç Güvenlik Teşkilatı, iddiaları yalanlayarak Menguş’un Libya topraklarından ayrılmasına izin verilmediğini bildirdi. Bununla birlikte güvenlik teşkilatı haricinde pek çok resmi kaynak Menguş’un ülkeden ayrıldığını doğruladı. Teşkilat ise ‘güvenlik kameralarının gerçeği kanıtlayacağını’ söylüyor.

Lapid’den İsrail hükümetine sert eleştiri

Öte yandan İsrail’de şu anda muhalefette yer alan Yeş Atid’in Lideri Yair Lapid, İsrail-Libya görüşmesinin basına bizzat İsrail Dışişleri Bakanlığı tarafından sızdırılmasının ‘sorumsuzca bir hareket’ olduğunu belirtti.

“Bu sabah dünya, İsrail-Libya dışişleri bakanları toplantısının sorumsuzca sızdırıldığını görüyor ve kendilerine şunu soruyor: İsrail, dış ilişkiler yürütebileceğimiz bir ülke mi? Bu, güvenebileceğiniz bir ülke mi?” diyerek Cohen’in dış politika konusunda yeterli deneyimi olduğunu söyledi.

Yaşanan olayı, ‘amatörce, sorumsuzca ve ciddi bir muhakeme hatası’ olarak nitelendiren Lapid, “Bu ulusal bir rezaletin yaşandığı ve manşet çıkarmak uğruna insan hayatının riske atıldığı bir sabahtır” vurgusunda bulundu.

İsrail’in ifşasına ABD de öfkelendi

İsrailli haber kuruluşu Walla’nın haberine göre ABD’nin de teşvikinin olduğu görüşmenin ifşa edilmesine öfkelendi. Walla’ya konuşan ABD’li yetkililer, ifşanın Biden yönetiminin dış politika öncelikleri arasında yer alan İsrail’i Arap ülkeleriyle normalleştirme çabalarının zora girdiğini söyledi.

ABD’li bir yetkili, “Libya müzakere kanalını kapattı, diğer ülkelerle normalleşmeyi teşvik etmek çabalarımız da zorlaştı” dedi.

Yetkililer, Libya ve İsrail arasındaki normalleşme konusunun ilk olarak Dibeybe ve CIA Yöneticisi William Burns arasında Trablus’ta ocak ayında görüşüldüğünü belirtiyor.

‘Kırmızı Pazartesi’den farkı yok: ABD, Suudi sınır güçlerinin Etiyopyalı göçmenleri öldürdüğünü önceden biliyormuş