Tutuklama kararına rağmen: Batı’nın dışladığı Putin Moğolistan’da kırmızı halıyla karşılandı

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin (UCM) geçen yıl mart ayında hakkında çıkardığı tutuklama kararından bu yana ilk kez mahkemeye taraf bir ülkeyi ziyaret ediyor. Bu ülke Moğolistan.

Konunun detaylarına girmeden önce UCM’nin Putin hakkında çıkardığı tutuklama kararını bir hatırlayalım: Putin ve çocuk haklarından sorumlu komiseri Maria Alekseyevna Lvova-Belova, Ukraynalı çocukları yasalara aykırı bir şekilde alıkoyarak Rusya’ya getirmekle suçlanıyor. Buna göre UCM’ye taraf ülkeler, topraklarına adım atar atmaz Putin’i tutuklamakla yükümlü.

UCM Putin’in ziyaretinden önce Moğolistan’ı bu yönde uyardı uyarmasına ama kurumun yetkilileri de böyle bir senaryonun mümkün olmasına ihtimal vermiyordu. Zira Moğolistan yakıt konusunda büyük ölçüde Rusya’ya bağımlı. Hem zaten Putin tutuklanacağını bilse Moğolistan topraklarına adım atamazdı.

Kremlin sözcüsü Dmitri Peskov cuma günkü açıklamasında “Endişemiz yok, Moğolistanlı dostlarımızla iletişimimiz harika” diyerek “ziyaretin tüm yönlerinin kapsamlı bir şekilde hazırlandığını” söyledi. Havaalanında askeri törenle karşılanan Putin’in geceyi başkent Ulan Batur’da geçirmesi de Rus liderin Moğolistan’da keyfinin yerinde olduğunu gösteriyor.

🇺🇦Zelensky: *Orders Mongolia to arrest Putin*

🇲🇳Mongolia: *Welcomes Putin with red carpet and a guard of honour* pic.twitter.com/00qQ03vZ5d

— Aussie Cossack (@aussiecossack) September 2, 2024

Batı artık ‘iki kere düşünmeli’

Bu ziyaretin Moğolistan Cumhurbaşkanı Uhnaagiyn Hürelsüh’ün daveti üstüne Putin’e gittiğini vurgulamak da gerekiyor. UCM kararına rağmen Moğolistan’ın böyle bir davette bulunması, Rusya’nın güneydeki komşusu üstünde stratejik hakimiyetini koruduğunun bir hatırlatıcısı.

Berlin merkezli Carnegie Rusya Avrasya Merkezi Başkanı Alexander Gabuev, New York Times’a “Putin sembolik bir zafer kazandı şüphesiz” diye değerlendiriyor. Gabuev’e göre Moğolistan için bu ziyaret, Rusya ile ilişkilerini sürdürmenin UCM’ye taraf olmaktan daha ağır bastığını da gösteriyor. Analist, Rusya’ya düşmanlık besleyenlerin “Putin parya, dışlanmış ve UCM’ye taraf tüm ülkeler gereğini yapar” demeden önce artık “iki kez düşünmek zorunda kalacağını” da sözlerine ekliyor.

Rusya ve Çin arasında sıkışmış, denize de kıyısı olmayan Moğolistan, kendisinden çok daha güçlü iki komşusu arasında denge politikası yürütmeye çalışıyor. Buna Ukrayna’daki savaşa tarafsız kalmak da dahil. Bununla birlikte Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken ve İngiltere Dışişleri Bakanı David Cameron gibi üst düzey Batılı siyasetçileri ağırlayarak Batı’ya da göz kırpmasına rağmen ekonomik olarak yanıbaşındaki komşularına mecbur.

Moğolistan’ın Rusya ile kopamayan bağları

Moğolistan, Rusya ile 3370 kilometrelik bir sınırı paylaşıyor. Yakıtının yüzde 95’ini karşılamak için de yine komşusuna güveniyor. Yine de bu ziyarette Moğolistan üstünden Avrupa’ya giden Rus doğalgazının Çin’e yönlendirilmesine yardımcı olacak Sibirya’nın Gücü 2 doğalgaz boru hattıyla ilgili bir açıklama yapılması beklenmiyor. Moğolistan parlamentosu geçen ay boru hattının inşasının önümüzdeki dört yılda bütçeye dahil edilmemesi yönünde oy kullanmıştı.

Bir zamanlar Moğolistan’ın Ulusal Güvenlik Konseyi’nde çalışmış bağımsız analist Munkhnaran Bayarlkhagva, “Ulan Batur Moskova ile öngörebileceği ilişkiler kurmayı ve hasar kontrolü yapmayı tercih ediyor. Ne de olsa coğrafya kaderdir” diyor.

İktidardaki Moğolistan Halk Partisi ve Rusya arasındaki ilişkiler Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) zamanına dayanıyor. Kızıl Ordu’nun Moğolistan’da sosyalist bir devlet kurulmasına yardımcı olduğu dönemde iki taraf arasında ilişki kurulmuştu. Moğolistan’da 90’lardaki demokratik devrimden sonra bile Halk Partisi ve Rusya arasındaki bağlar kopmadı. Zaten Rusya’nın ziyaretinin sebebi de Sovyet ve Moğol ordularının Halhin Gol Muharebesi’nde Japon kuvvetlerini yenilgiye uğratmalarının 85’inci yıldönümünü anmak olarak gösteriliyor.

Moğolistan’ın en büyük günlük gazetelerinden Unuudar’a konuşan Putin, “Kızıl Ordu’nun 10 binden fazla askeri ve komutanı, Moğolistan’ın özgürlüğü ve bağımsızlığı için savaşta canlarını verdi” diyerek Rusya’yı “Moğolistan’ın koruyucusu” olarak resmetti.

Güney Afrika örneği ışığında: UCM ne yapabilir?

UCM’nin herhangi bir yaptırım mekanizması yok. Mahkemenin kurucu anlaşması olan Roma Tüzüğü’ne imza atan ülkelerin hakkında tutuklama kararı çıkarılan kişileri usulen gözaltına alması gerekiyor. Bu durumda UCM’nin Moğolistan’a yapabileceği en fazla şey kınamak olabilir. Rusya UCM’ye taraf ülkelerden biri değil ve mahkemenin kararlarını kabul etmiyor.

Geçmişte UCM’ye taraf ülkelerin hakkında tutuklama kararı çıkarılmış kişileri tutuklamayı reddettiği örnekleri baz alarak Putin’i ağırlamanın kendileri için bir sorun teşkil etmeyeceğini düşünmüş olabilir. Mesela Güney Afrika, Darfur’da soykırım ve savaş suçu işlediği gerekçesiyle UCM tarafından aranan devrik Sudan diktatörü Ömer El Beşir’i Johannesburg ziyareti sırasında tutuklamayı reddetmişti. Bu arada geçen yıl Güney Afrika’da düzenlenen BRICS toplantısına Putin’in katılıp katılmayacağı tartışma yaratmış, Batılı ülkeler Güney Afrika’yı Putin’i tutuklaması için baskı altına almaya çalışmıştı. Nihayetinde Putin’in bu ziyareti gerçekleşmedi.

New York Times’ın haberine göre Moğol hükümeti, Batılı diplomatlara Putin’in Moğolistan ziyaretinin gerekçelerini açıkladı. Bu sebepler arasında Moğolistan’ın geçen kış yaşadığı kıtlığın bir daha yaşanmasını önlemek için Rusya’dan daha fazla yakıt ve elektrik tedarik edilmesi ihtiyacının baş göstermesi de vardı. New York Times’a konuşan kaynağa göre, büyükelçiler Moğol yetkililerden Putin’e Ukrayna savaşının propagandasını yapacak bir platform tanımamalarını istedi.

Moğolistan belki bu konuda diplomatik bir sorun yaşamayacak ama insan hakları gözlemcileri tarafından kınandı bile. İnsan Hakları İzleme Örgütü’nün uluslararası adaletten sorumlu kıdemli danışmanı Maria Elena Vignoli “UCM firarisi Putin’i ağırlamak, Rus güçlerinin işlediği suçlardan mağdur olanlara hakaret etmekle kalmayacak, ne kadar güçlü olursa olsun hiç kimsenin hukukun üstünde olmadığı düşüncesini de baltalayacaktır” dedi.

Putin, tutuklama kararına rağmen UCM’ye taraf Moğolistan’a gidecek