CEO’lara fısıldayan danışmanlık şirketlerinin sonu mu geliyor?

Uzun yıllardır şirketlerin stratejilerine yön vererek güçlerine güç katan dev danışmanlık şirketlerinin tahtı sallanmaya başladı. Enflasyon ve ekonomik belirsizlik gösterişli projeleri azaltırken, birleşme ve satın almaların sayısının da azalması danışmanlık şirketlerine olan gereksinimi azaltıyor. The Economist dergisi son sayısında geçen yıl büyümesi yavaşlayan danışmanlık sektörünü masaya yatıran bir makale kaleme aldı. Aynen yayınlıyoruz:

Mart ayında isimsiz bir not kısa bir süre internette dolaştı. McKinsey’in eski ortakları olduklarını iddia eden yazarlar, son yıllarda “kontrolsüz ve yönetilmeyen büyüme” peşinde koştuğu için ünlü strateji danışmanlığını “stratejik odak eksikliği” nedeniyle eleştiriyordu. McKinsey’cilere özgü bir alçakgönüllülükle, “gerçek büyüklükteki bir kuruluşun” kaybolma riski altında olduğu uyarısında bulundular.

Kısa sürede yayından kaldırılan not, McKinsey’deki hoşnutsuzlukların son halkası. Ocak ayında şirketin yönetici ortağı Bob Sternfels ilk tur oylamada kıdemli ortakların çoğunluğundan yeniden seçilmek için destek alamayınca, üst düzey görev için şirket içi bir yarışa girmek zorunda kaldı. Nihayetinde Sternfels galip gelse de, bu olay şirket içinde yaşanan sorunların ipuçlarını veriyordu.

Kısa bir süre önce danışmanlık sektörü yıkılmaz görünüyordu. Müşteriler işlerini dijitalleştirme, tedarik zincirlerini çeşitlendirme ve çevresel, sosyal ve yönetişim kimliklerini güçlendirmek için artan çağrılara yanıt verme çabalarını hızlandırdıkça, özellikle çaresizliğin arttığı pandemi sırasında ücretler roket gibi yükseldi. Strateji danışmanları üçlüsü (Bain, BCG ve McKinsey), “dört büyük” muhasebe devi (Deloitte, EY, KPMG ve PWC) ve Accenture (aynı zamanda dünyanın en büyük dış kaynak sağlayıcısı) dahil olmak üzere sektörün en önemli firmalarının danışmanlık gelirleri 2021’de yüzde 20, 2022’de ise yüzde 13 oranında arttı.

2023’te sektörün büyümesi geriledi

Ancak o tarihten bu yana bu “sekiz büyük” için büyüme durgun seyrediyor ve sektör gözlemcisi Kennedy Research Reports’un tahminlerine ve The Economist’in şirket dosyalarına dayanarak yaptığı hesaplamalara göre 2023’te gelirleri sadece yüzde 5 civarında arttı. Enflasyon ve ekonomik belirsizlikle boğuşan müşteriler gösterişli projelerini azalttı. Birleşme ve satın almaların azlığı, durum tespiti ve şirket entegrasyonları konusunda destek talebinde düşüşe yol açtı.

Bu durum danışmanlık şirketleri için baş ağrısına neden oldu. Müşterilerden gelen sınırsız talepler karşısında yarınlar yokmuş gibi personel işe aldılar. McKinsey’in gelirleri 2019’dan bu yana üçte bir oranında arttı ama çalışan sayısını yüzde 50 artarak 45 bine ulaştı. Startup’larda ve özel sermaye şirketlerinde iş fırsatları azaldıkça daha az danışman kendi isteğiyle ayrıldı ve pandemi sırasında yıpranma oranlarındaki artışı tersine çevirdi.

Şimdi yarın büyük bir intikamla burada.

İşten çıkarmalar artıyor

Bain ve Deloitte bazı mezunlara işe başlama tarihlerini ertelemeleri için para ödedi. Bazı firmalardaki acemi danışmanlar çok az iş olduğundan ve bu durumun kariyer beklentilerini düşürdüğünden şikayet ediyor. İşten çıkarmalar yaygınlaştı. Dört büyük firmanın tamamı danışmanlık ekiplerinde kesintiye gitti. Geçen yıl sekiz şirket arasında tek halka açık olan Accenture 19 bin kişiyi işten çıkaracağını açıkladı. 21 Mart’ta şubat ayına kadar olan üç aylık dönemdeki danışmanlık gelirlerinin bir önceki çeyrekteki yatay seyrin ardından yıllık bazda yüzde 3 oranında daraldığını bildirdi.

Danışmanlık sektörü dotcom çöküşü ve küresel mali kriz de dahil olmak üzere daha önce de dalgalı sulardan geçmeyi başarmıştı. Ancak bu kez toparlanması üç konu nedeniyle karmaşık olacak. Bunlardan ilki jeopolitik. Tümü Batı’da yerleşik olan danışmanlık devleri on yıllardır süren küreselleşme sürecinden faydalanarak dünyanın her köşesine yayıldı. Danışmanlık gelirlerine göre grubun en büyüğü olan Deloitte’un 150’den fazla ülke ve bölgede ofisi bulunuyor.

Bu durum şimdi firmaları garip noktalara yerleştiriyor. Geçen ay McKinsey’in kurucuları arasında yer aldığı bir düşünce kuruluşu olan Urban China Initiative’in 2015 yılında Çin hükümetine ekonominin yabancı know-how’a bağımlılığını azaltmayı ve Çin’i elektrikli araçlardan yapay zekaya kadar birçok sektörde ön plana çıkarmayı amaçlayan “Made in China 2025” planının şekillenmesine yardımcı olan tavsiyelerde bulunduğu ortaya çıktı.

McKinsey raporu kendisinin yazdığını reddetse de bazı Amerikalı milletvekilleri firmanın Amerikan hükümet sözleşmelerinden men edilmesini talep etti. Eylül 2023’e kadar olan 12 aylık dönemde federal hükümet McKinsey’e 100 milyon dolardan fazla ücret ödedi.

Şimdi Çin de yabancı danışmanları kendi pazarından çıkarmaya başlıyor. Geçen yıl küresel bir hukuk firması olan Dentons Çinli bir firma olan Dacheng ile olan işbirliğine, yeni siber güvenlik ve veri koruma kurallarının kombinasyonu çalışamaz hale getirmesine tepki olarak son verdi.

Çin henüz kendi içinde bir danışmanlık devi yaratamamış olsa da, yabancıların hayatını zorlaştırmaya başladı bile. Bain’in Şanghay ofisinde çalışan personel bir yıl önce bilinmeyen nedenlerle Çinli yetkililer tarafından sorgulanmıştı. 22 Mart’ta Çin hükümetinin PWC’nin gelirlerini hileli bir şekilde şişirmekle suçlanan iflas etmiş Çinli emlak geliştiricisi Evergrande’deki denetim çalışmalarını incelediği bildirildi. Bu durum PWC’nin ülkedeki danışmanlık işlerini olumsuz etkileyebilir.

Sorunlara neden olan sadece Batı’nın Çin ile olan ilişkisi değil. Şubat ayında BCG, McKinsey ve daha küçük bir danışmanlık şirketi olan Teneo’nun patronları ile bir anlaşma uzmanı olan Michael Klein, Suudi Arabistan’ın Kamu Yatırım Fonu için yaptıkları çalışmaların ayrıntılarını teslim etmedikleri için Washington’da bir kongre komitesi önüne çıkarıldılar. Komite Suudi Arabistan’ın golf gibi spor dallarına yaptığı yatırımlar yoluyla Amerika’da “yumuşak güç” oluşturma çabalarını soruşturuyor.

McKinsey ve BCG Suudi Arabistan’daki çalışanlarının ülkenin egemen varlık fonu için yaptıkları çalışmaların ayrıntılarını ifşa etmeleri halinde hapse atılabileceklerini söyledi. Basra Körfezi petrol zengini devletlerin ekonomilerini çeşitlendirmeye çalışırken danışmanlık hizmetlerine ağırlık vermesiyle son zamanlarda danışmanlar için nadir görülen parlak bir nokta oldu.

Eleştirmenler tarafından “uyanmış kapitalizm” olarak kınanan çevresel sosyal yönetişime (ÇSY) yönelik azalan heves sektörün toparlanması için ikinci bir tehdit oluşturuyor. Son yıllarda danışmanlık devleri özellikle karbonsuzlaştırma konusunda ÇSY tekliflerini geliştirmek için büyük harcamalar yaptı. McKinsey 2021 yılında üç sürdürülebilirlik danışmanlığını satın aldı. 2022’de Accenture beş tane satın aldı. Şimdiye kadar bu yatırımlar karşılığını veriyor gibi görünüyor. 2022’de çevre danışmanlığı Quantis’i satın alan BCG’nin patronu Christoph Schweizer sürdürülebilirliğin geçen yıl firmasının en hızlı büyüyen çalışma alanlarından biri olduğunu söylüyor.

Bu büyümenin aynı hızda devam edip etmeyeceği çok net değil. Amerika’da Florida ve Teksas gibi Cumhuriyetçiler tarafından yönetilen eyaletler dünyanın en büyük varlık yöneticisi BlackRock’ın yatırım yaparken ÇSY’yi göz önünde bulundurmasını protesto etmek amacıyla bu şirkete yatırdıkları fonları geri çekti.

Bir başka sektör analisti olan Source Global Research tarafından ocak ayında yapılan ankete katılan danışmanlık müşterileri sürdürülebilirlik projelerini 2023 yılı öncelikleri listesinde dördüncü sıradan onuncu sıraya indirdi. Bazı danışmanlık devleri bazı müşterilerin iklim konusundaki hırslarını dizginlediklerini kabul ediyor. Bunlardan birine göre bunun nedeni kısmen müşterilerinin ortaya çıkan primi ödemeye daha dirençli olmaları.

Teknolojik değişim de zorluyor

Büyük sekizliyi bekleyen üçüncü ve en çetin zorluk ise teknolojik değişim. Müşterileri uzun yıllar boyunca gıcırdayan eski sistemleri modernize etmek için danışmanlık firmalarından yardım istedi. Ancak giderek artan bir şekilde danışmanların kendileri de son yıllarda dijital yıkımla boğuşuyor.

Büyük bir satın alma şirketinin patronu, anlaşmayı yapanların hedef şirketi değerlendirmek için gereken analizlerin bir kısmı için pahalı danışmanlar yerine yazılım araçlarına ve veri sağlayıcılara yöneldiğini söylüyor. Bir şirketin harcama alışkanlıklarına ilişkin verileri derlemek ve kategorize etmek gibi, bir zamanlar danışman ordularının saatler harcadığı diğer görevler artık tek bir düğmeye basılarak yapılabiliyor.

Danışmanlar boş durmuyor. Örneğin Bain, web kazıma programları gibi şık araçlar kullanarak şirketler hakkında durum tespiti yapma yöntemini yeniden tasarladı. Firmalar ayrıca yapay zekanın bir adım önünde olmak için de yarışıyor. Geçen ağustos ayında McKinsey danışmanların işlerini hızlandırmak için kullanabilecekleri, kendi çerçeve ve diğer fikri mülkiyet külliyatı üzerinde eğitilmiş Chatgpt benzeri bir bot olan Lilli’yi piyasaya sürdü. Diğerleri de aynı yolu izledi.

Müşteriler arasında bu tür “üretken” yapay zeka konusunda yaşanan heyecan danışmanlar için de fırsatlar yaratıyor. Schweizer BCG’nin müşterilerle bu teknoloji etrafında yüzlerce proje tamamladığını söylüyor.

Accenture son altı ay içinde 1,1 milyar dolar değerinde yaratıcı yapay zeka işi aldı. Bu işlerin çoğu, yapay zeka sistemlerini geliştiren teknoloji şirketleriyle işbirliği içinde gerçekleşiyor. Accenture Microsoft ile birlikte çalışıyor. Mart ayında danışmanlık firması McKinsey’in de işbirliği yaptığı bir yapay zeka model üreticisi olan Cohere ile bir ortaklık kurduğunu duyurdu. Bain’in Chatgpt’in üreticisi OpenAI ile bir ittifakı var. bcg’nin bir başka yapay zeka firması olan Anthropic ile bir işbirliği var.

Bu tür ortaklıklar danışmanlar için hoş bir büyüme kaynağı gibi görünüyor. Ancak zaman içinde, özellikle de başarılı olurlarsa ayak bağı haline gelebilirler. Kurumsal müşteriler sohbet robotları konusunda ne kadar rahat olurlarsa, doğrudan Silikon Vadisi’ndeki üreticilerine gitmeleri de o kadar hızlı olabilir. Bu gerçekleşirse sekiz büyüklerin yapay zekadan elde ettikleri kısa vadeli kazançlar onları ilgisizliğe sürükleyebilir. Bu, tüm strateji beyinlerinin üzerinde düşünmesi gereken bir konu.