Devlet bin liralık 5 bin liralık banknot basmayınca çözümü bankalar sundu, kredi kartı limitleri patladı

Geçmiş yüksek enflasyon dönemlerinde piyasadaki kağıt paralar da hemen enflasyona uyum gösterirdi. Cebimizde 20 milyon liralık banknotlar taşıdık uzun yıllar boyunca.

Aslında Türkiye kısa sayılmayacak, geçici kabul edilemeyecek bir süreden beri, 2018’den beri yeniden yüksek enflasyon yaşıyor ama bu kez Merkez Bankası ile iktidar tamamen farklı davrandı. Piyasaya daha yüksek küpürlü banknotlar sürülmedi ve birden bire kayıt para eskisi kadar anlamlı olmaktan çıktı. Hele küçük küfürlü, mesela 5 lira, 10 lira, 20 lira gibi banknotlar neredeyse piyasadan tamamen kalktı. Artık en yaygın banknot 200 lira. Ama o bile çoğu zaman anlamsız. Basit bir pazar alışverişi için bile tomarla para taşımak gerekiyor.

Gündelik alışverişte bile kağıt para kullanımının anlamının azalması, daha büyük alışverişlerde, örneğin giyim kuşam veya beyaz eşya alımı gibi şeylerde kağıt parayı tamamen ortadan kaldırdı.

Onun yerini de kredi kartları ve banka kartları aldı. Bu aslında kasıtlı yapılan bir davranıştı. Devlet, kayıt dışı ekonomiyi kredi kartı ve banka kartı kullanımını yaygınlaştırarak bir ölçüde daha fazla kayda aldı, bunun sonuçlarını Maliye’nin KDV tahsilatlarının yükselmesinde görebiliyoruz. Artık KDV’den kaçınmak eskisi kadar kolay değil.

Merkez Bankası yüksek küfürlü, örneğin bin liralık, 5 bin, 10 bin, 20 bin liralık banknotlar çıkartmayınca iş bankalara kaldı. Türkiye’nin bankaları, bu alanda doğan boşluğu doldurmak için müşterilerinin kredi kartı limitlerini hızla yükseltmeye başladı.

Enflasyona uyumlu olarak para arzının bir ölçüde artması beklenir. Türkiye’de bu para arzı artışının bir bölümünü bankalar yaptı, Merkez Bankası değil.

Birkaç gün önce Türkiye’nin önemli bankalarından QNB’den üç ekonomistin yaptığı bir hesaba göre bugün cebimizde taşıdığımız kredi kartlarının limitlerinin toplamı 12.6 trilyon lirayı buldu. Bu yılın sonunda Türkiye 60 trilyon lira civarında gayrı safi yurt içi hasıla bekliyor. Yani kredi kartlarının toplam limiti GSYH’nin yüzde 21’inden fazla.

Ama neyse ki, vatandaş bu limitin tamamını kullanmıyor. QNB ekonomistlerinin Türkiye Bankalar Birliği Risk Merkezi aylık raporlarından bireysel kredi kartları için  yaptığı analize göre kullanılmayan kredi kartı limitinin GSYH’ye oranı da yüzde 16,7’ye ulaştı. Bu 2024 sonunda yüzde 13,2 seviyesindeydi.

Kolaylıkla tüketime dönüşme potansiyeli taşıyan bu serbest limit büyüklüğü, özellikle faizlerin gerilemesiyle beraber iç talebin hızlanmasında etkili olabileceğine dikkat çeken QNB ekonomistleri ayrıca geçmiş deneyimlerin piyasalarda risk iştahının zayıfladığı dönemlerde bu limitlerin ve döviz alımlarında da kullanılabildiğini gösterdiğine dikkat çekti.

Toplam limitte artış ekimde yüzde 5,8’e çıktı

QNB ekonomistleri Erkin Işık, Deniz Çiçek ve Şakir Oktay Gür Türkiye Bankalar Birliği Risk Merkezi’nde aylık olarak verilen ancak zaman serisi halinde yayımlanmayan kredi kartı limitlerine ilişkin verileri en yüksek frekansta derleyerek inceledi.

İnceleme sonucu yapılan analizde kredi kartlarının toplam limitinin Ekim 2025 itibariyle 12.6 trilyon TL gibi oldukça yüksek bir seviyeye ulaştığı belirtilerek toplam limitin son yıllarda artış eğiliminde olmakla birlikte, ekimdeki yüzde 5,8’lik artışın hem mayıs-eylül dönemindeki ortalama yüzde 4,6’lık artışın hem de 2024 yılı ortalaması olan yüzde 5,2’nin üzerinde gerçekleştiğine dikkat çekildi.

Limit kullanım oranı geriliyor

Analize göre limit artış hızının yüksek seyretmesi ve hızlanması, finansal koşulları gevşeten bir unsur olarak değerlendirilebilir. Kredi kartı limitlerindeki bu hızlı artışa karşın, kullanım tutarındaki artış daha sınırlı kaldı.

Limit kullanımı mayıs-ağustos döneminde ortalama yüzde 5,6 artarken, bu oran eylül ayında yüzde 2,3’e, ekim ayında ise yüzde 1,9’a geriledi. Bu gelişmeye paralel olarak limit kullanım oranı da 2024 sonundaki yüzde 24 ve bu yıl ağustos ayındaki yüzde 23 seviyelerinden düşerek yüzde 21’e indi. Söz konusu oran 2021-2022 döneminde yüzde 35 seviyelerindeydi ve sonrasında limitlerdeki hızlı artışla birlikte geriledi.

Çok yüksek limitli segmentte yoğunlaştı

Limit artışlarının daha çok yüksek limit segmentinde yoğunlaşmasının, kullanım tarafındaki yavaşlamayı kısmen açıkladığına işaret edilen analize göre 1 milyon TL üzeri limitli kartların oranı nisan ayındaki yüzde 29’dan ekim ayında yüzde 37’ye yükseldi.

Bu segmentteki limit doluluk oranı ise aynı dönemde yüzde 25’ten yüzde 22’ye geriledi. Buna karşılık, 100-150 bin TL limitli kartlardaki doluluk oranı nisan ayına göre 3 puan artarak ekim ayında yüzde 26’ya ulaştı.

Daha düşük limitli kredi kartlarında da doluluk oranları aynı dönemde yaklaşık 1 puan arttı. Ekim ayı itibarıyla 12.6 trilyon TL düzeyindeki toplam limitin 2.7 trilyon TL’lik kısmının kullanıldığı 9.9 trilyon TL’lik bölümünün ise kullanılmaya hazır durumda olduğuna işaret edilen analizde bu kullanılmayan limit tutarının, 2024 sonundaki 5.9 trilyon TL’ye kıyasla belirgin bir artış gösterdiği vurgulandı.

Analize göre artışın bir bölümü enflasyon ve ekonomik büyüme ile açıklanabilmekle birlikte, GSYH’ye oranla boş limit tutarı da 2024 sonundaki yüzde 13,2 seviyesinden ekim ayında yüzde 16,7’ye yükselmiştir. Aynı oran 2022 yılında yalnızca yüzde 5,4 düzeyindeydi. QNB ekonomistleri serbest limit büyüklüğüne ilişkin “Kolaylıkla tüketime dönüşme potansiyeli taşıyan bu serbest limit büyüklüğü, özellikle faizlerin gerilemesiyle beraber iç talebin hızlanmasında etkili olabilir. Ayrıca geçmiş deneyimler, piyasalarda risk iştahının zayıfladığı dönemlerde bu limitlerin altın ve alımlarında da kullanılabildiğini göstermektedir” yorumunu yaptı.

Yine de risk büyüyor

Türkiye Bankalar Birliği (TBB) Risk Merkezi verilerine göre, bireysel kredi kartları ve kredili mevduat hesaplarında (KMH) hesaplarında riskin yükseldiği görüldü.

TBB Risk Merkezi raporlarından derlenen verilere göre, kredi kartlarında tasfiye olunacak kredi kartı oranı 2024 yılı başında 1,5 seviyesindeyken, 2025 Ekim’de bu oran 4,4’e çıktı. Oran, 2024’ün sonunda 3,1’e çıkarken, 2025 yılı boyunca da yükselişini sürdürdü.

Ek hesaplarda da yük artıyor

Kredili mevduat hesaplarında da (KMH) 2024 Ocak ayında 2,2 olan oran 2025 Ekim’de 4,3’e yükseldi.

Son yıllarda oranlarından bağımsız belirlenen, kredi kartı ve KMH faizlerinde uzun süredir yüksek seyir sürerken, yaz döneminde bu yana faiz indirimlerine de yönelinmişti.

2024 Nisan’dan 2025 Temmuz’a dek KMH işlemlerinde uygulanacak azami akdi faiz oranı yüzde 5 seviyesinde olurken, Ağustos 2025’te yüzde 4,75’e, Ekim 2025’te de 4,5’e inmişti. Ancak faiz indirimlerine karşın tasfiye olunacak KMH oranının yükseldiği görüldü.