Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı Gelir Dağılımı İstatistikleri 2023 verileri Türkiye’de “en üsttekiler”in dışında tüm gelir gruplarının toplam gelirden aldığı payın 2013’ten bu yana sürekli düştüğünü gösteriyor.
Gelir Dağılımı İstatistiklerinin hesaplandığı Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması sonuçlarına ilişkin gelir bilgileri bir önceki takvim yılını referans alıyor. Gelir hesaplamalarında hanehalkı gelirleri büyüklüğü ve kompozisyonu dikkate alınarak eşdeğer hanehalkı kullanılabilir fert gelirine dönüştürülüyor. TÜİK’in Gelir Dağılımı İstatistikleri 2023’teki gelir bilgileri bu nedenle 2022 yılına ait.
En üsttekilerin keyfi yerinde
Son yapılan araştırmanın sonuçlarına göre en yüksek eşdeğer hanehalkı kullanılabilir fert gelirine sahip yüzde 20’lik grubun toplam gelirden aldığı pay 2022’de bir önceki yıla göre 1,8 puan artarak yüzde 49,8’e çıkarken en düşük gelire sahip yüzde 20’lik grubun aldığı pay 0,1 puan azalarak yüzde 5,9 oldu.
Hanehalkı kullanılabilir gelire göre sıralı yüzde 10’luk gruplar itibarıyla yıllık hanehalkı kullanılabilir gelirin dağılımında da ‘en tepedekiler’le en diptekilerin arasındaki farkın iyice açıldığı görülüyor. En tepedeki yüzde 10’luk grup 2012 yılının toplam gelirinden yüzde 28,9 pay alırken, bu oran 2022 yılı toplam gelirinde yüzde 34.6’ya çıktı. En dipteki yüzde 10’un 2012’de yüzde 2,3 olan payı ise yüzde 2,1’e geriledi.
Gelirin yüzde 46.7’si en zenginlerin servetine aktı, 10 kişiden 6’sı için tatil imkansız
“En üsttekiler”in toplam gelirden aldığı payın TÜİK araştırmasında ilk referans yılı olan 2013’ten bu yana sürekli arttığı görülüyor. 2013- 2022 döneminde en üsttekilerin toplam gelirden aldığı pay sürekli artarak 2022 yılında zirve yapmış. Ancak aynı olumlu gelişmeyi diğer gelir gruplarının toplam gelirden aldığı payda görmek mümkün değil. Uygulanan ekonomi politikaları nedeniyle bu gelir gruplarının tümünde bir gerileme görülüyor.
Orta direk bel veriyor
2022’de 2021’e göre toplam gelirden aldıkları paydaki en büyük düşüş “orta direk” olarak nitelendirilebilecek ikinci ve üçüncü yüzde 20’lik gruplarda görüldü. İkinci yüzde 20’lik grubun 2022’de toplam gelirden aldığı pay bir önceki yıla göre 0,5 puan gerileyerek yüzde 9,8’e düştü. Üçüncü yüzde 20’lik grup ise 2022 yılında 0.7 puan gibi yüksek oranlı bir düşüşle toplam gelirden yüzde 14’lük pay almaya razı oldu.
Gelir dağılımı eşitsizliği ölçütlerinden olan Gini katsayısı da durumun vahametini gösteriyor.
Gini katsayısı 0’a yaklaştıkça bir toplumda gelir daha adaletli dağılıyor, 0’dan uzaklaştıkça ise gelir dağılımı da adaletsizleşiyor. Türkiye’de gelir dağılımının giderek adaletsizleştiği olgusu TÜİK’in Gini katsayısı hesabına da yansıyor.
Daha önceki yıllarda eşdeğer hanehalkı kullanılabilir fert geliri üzerinden hesaplanan Gini katsayısı yapılan sosyal transferlerin gelir dağılımı üzerindeki etkisini görmek amacıyla tüm sosyal yardımlar hariç ve emekli ve dul-yetim maaşı dahil diğer tüm sosyal transferler hariç tutularak iki farklı yöntemle de ayrıca hesaplandı.
Ancak iki farklı yöntemle yapılan hesaplamada da sonuç iç açıcı çıkmadı. TÜİK’in en son araştırmasının sonuçlarına göre Gini katsayısı bir önceki yıla göre 0,018 puan artış a 0,433 olarak tahmin edildi. Tüm sosyal transferler hariç tutulduğunda Gini katsayısı 0,520, emekli ve dul yetim maaşı dahil diğer tüm sosyal transfer gelirleri hariç tutulduğunda ise 0,445 olarak tahmin edildi. Son 10 yıla ait Gini katsayılarının 2 yıl (2018 ve 2020) hariç hep arttığı yani gelir dağılımının daha da bozulduğu görülüyor.
Görüldüğü gibi kömür yardımı vs gibi sosyal yardımlar olmasa gelir dağılımı adaletsizliği çok daha fazla büyüyor. Bu yardımların varlığı ise en yoksul kesimleri sadece bir ölçüde koruyabiliyor.
Gelir eşitsizliğinin en büyük olduğu 10 ülkeden biriyiz
Türkiye söz konusu Gini katsayısı verileriyle dünyada gelir eşitsizliğinin en fazla olduğu 10 ülke arasında yer almakla birlikte gelişmiş ve gelişmekte ülkeler arasında ön sıralarda yer alıyor.
Toplumun en yüksek gelir elde eden yüzde 20’sinin elde ettiği payın en düşük gelir elde eden yüzde 20’sinin elde ettiği paya oranı şeklinde hesaplanan P80/P20 oranı 7,9’dan 8,4’e, gelirden en fazla pay alan yüzde 10’unun elde ettiği gelirin en az pay alan yüzde 10’unun elde ettiği gelire oranı şeklinde hesaplanan P90/P10 oranı ise 14,2’den 15,0’a yükseldi.
Türkiye’de yıllık ortalama hanehalkı kullanılabilir geliri 2023 yılı anket sonuçlarına göre yüzde 70,7 artarak 167 bin 983 TL oldu. Yani iki çocuk ve ebeveynlerden oluşan bir hane 2022 yılında bir yılı her ayı yaklaşık 14 bin TL ile geçirmeyi başardı. Yıllık ortalama eşdeğer hanehalkı kullanılabilir fert geliri bir önceki yıla göre yüzde 72,3 artarak 48 bin 642 TL’den 83 bin 808 TL’ye yükseldi. En yüksek yıllık ortalama eşdeğer hanehalkı kullanılabilir fert geliri tek kişilik hanelerde oldu.
Yıllık ortalama eşdeğer hanehalkı kullanılabilir fert gelirlerinde en yüksek gelir, geçen yıla göre 37 bin 522 TL artarak 100 bin 076 TL ile tek kişilik hanehalklarının oldu. Çekirdek aile bulunmayan birden fazla kişiden oluşan hanehalklarının yıllık ortalama eşdeğer hanehalkı kullanılabilir fert geliri 99 bin 916 TL iken tek çekirdek aileden oluşan hanehalklarında bu değer 85 bin 758 TL oldu. En düşük yıllık ortalama eşdeğer kullanılabilir hanehalkı fert gelirine sahip hanehalkı tipi ise 66 bin 001 TL ile en az bir çekirdek aile ve diğer kişilerden oluşan hanehalkları oldu.
SSK ve Bağ-Kur emekli zammı 49,25’e yükseltildi, memuru yakaladı
Sosyal transferlerin payı azaldı
TÜİK’in araştırmasının sonuçlarına göre 2022 yılında toplam gelir içerisinde en yüksek payı, yüzde 48,5 ile bir önceki yıla göre 2,3 puan artan maaş ve ücret geliri aldı. İkinci sırayı yüzde 22,1 ile önceki yıla göre 1,1 puan artan müteşebbis geliri alırken üçüncü sırayı ise emekli maaşları gibi kalemlerdeki yetersiz artış nedeniyle yüzde 17,6 ile önceki yıla göre 2,6 puanlık azalış gösteren sosyal transfer geliri oluşturdu. Tarım gelirinin müteşebbis geliri içindeki payı yüzde 20,5 olurken emekli ve dul-yetim aylıklarının sosyal transferler içindeki payı ise yüzde 88,4 olarak gerçekleşti.
Yüksek öğrenimliler kazançlı çıktı ancak gelirleri az arttı
Yıllık ortalama esas iş gelirleri sırasıyla yükseköğretim mezunlarında 157 bin 851 TL, lise ve dengi okul mezunlarında 114 bin 374 TL, lise altı eğitimlilerde 89 bin 012 TL, bir okul bitirmeyenlerde 63 bin 425 TL ve okur-yazar olmayan fertlerde 45 bin 637 TL olarak hesaplandı. Geçen yıla göre yıllık ortalama esas iş gelirinde en yüksek artış yüzde 89,7 ile lise altı eğitimli, en düşük artış ise yüzde 79,6 ile okur-yazar olmayan fertlerde oldu.
En yüksek iş geliri hizmet sektöründe
Esas iş gelirleri sektörel ayrımda incelendiğinde; en yüksek yıllık ortalama gelirin 121 bin 013 TL ile hizmet sektöründe, en düşük yıllık ortalama gelirin ise 92 bin 632 TL ile tarım sektöründe olduğu görüldü. Bir önceki yıla göre yıllık ortalama esas iş gelirinde en yüksek artış yüzde 100,9 ile tarım sektöründe gözlenirken bunu yüzde 86,7 ile sanayi sektörü izledi. Diğer taraftan hizmet sektöründe yüzde 83,2, inşaat sektöründe ise yüzde 74,3 artış gözlendi.
En düşük gelir Doğu Anadolu’da
6 Şubat depremleri nedeniyle 2023 yılında TR63 (Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye) bölgesinde 2022 yılı gelirleri için alan çalışması yapılamadı. Bu nedenle İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS) ayrımında verilen bölgesel sonuçlar 25 bölgeyi kapsıyor.
Araştırma sonuçlarına göre Türkiye’de yıllık ortalama eşdeğer hanehalkı kullanılabilir fert geliri 2023 yılında 83 bin 808 TL iken İBBS 2. Düzey bölgeleri itibarıyla en yüksek olduğu bölge 114 bin 634 TL ile TR10 (İstanbul) bölgesi oldu. Bu bölgeyi 108 bin 036 TL ile TR51 (Ankara) bölgesi ve 101 bin 372 TL ile TR21 (Tekirdağ, Edirne, Kırklareli) bölgesi izledi. En düşük yıllık ortalama eşdeğer hanehalkı kullanılabilir fert geliri ise 39 bin 173 TL ile TRB2 (Van, Muş, Bitlis, Hakkari) bölgesinde gerçekleşti.
Gelir dağılımının tüm bölgelerde bozulduğuna dikkat çeken Prof. Dr. Hakan Kara tek istisnayı şu sosyal medya paylaşımıyla gösterdi:
Gelir eşitsizliğinin en az olduğu bölge Batı Karadeniz
Son yapılan araştırmaya göre P80/P20 oranı Türkiye’de 8,4 iken bu değerin en düşük olduğu İBBS 2. Düzey bölgesi 5,3 ile TR81 (Zonguldak, Karabük, Bartın). Bu bölgeyi 5,4 ile TR42 (Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova) ve 5,5 ile TRB2 (Van, Muş, Bitlis, Hakkari) bölgeleri izledi. P80/P20 oranının en yüksek olduğu İBBS 2. Düzey bölgeleri ise 9,4 ile TRA2 (Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan), 8,4 ile TR10 (İstanbul) ve TR51 (Ankara) oldu.
Fakirsin sen fakir kal
Eşdeğer hanehalkı kullanılabilir fert gelirine göre sıralı yüzde 10’luk gelir grupları itibarıyla fertlerin bir önceki yıla göre yüzdelik geçişleri incelendiğinde bir önceki yılda birinci yüzde 10’luk grupta olan fertlerin 2023 yılında yüzde 49,2’sinin, son yüzde 10’luk grupta olan fertlerin ise yüzde 66,5’inin gelir grubu değişmedi. Ayrıca 2022 yılında birinci yüzde 10’luk grupta olan fertlerin yüzde 29,9’unun 2023 yılında gelir grubu birden fazla yükseldi. Son yüzde 10’luk grupta olan fertlerin ise yüzde 13,1’inin gelir grubu birden fazla düştü.
En zenginin geliri en yoksulun 31 katı
DİSK Araştırma Merkezi (DİSK-AR) ,TÜİK’in açıklamasının ardından 2022 yılındaki gelir gruplarına, işteki duruma ve cinsiyete göre gelir eşitsizliğinin yer aldığı bir rapor yayınladı. Raporda, TÜİK Gelir Dağılımı İstatistikleri’ne göre 2022 itibarıyla Türkiye’de 4,3 milyonluk en zengin yüzde 5’lik gelir grubunun hane halkı kullanılabilir gelirinin, 4,3 milyonluk en yoksul yüzde 5’lik gelir grubunun hane halkı fert gelirinin 31 katı düzeyinde olduğu belirtildi.
Türkiye gelir eşitsizliğinde Avrupa birincisi
DİSK- AR raporunda gelir adaletsizliği konusunda da şu görüşlere yer verildi:
“Gelir eşitsizliği ölçüm yöntemlerinden biri olan Gini katsayısı, bir ülkedeki gelir dağılımı konusunda önemli bir göstergedir. Gini katsayısı ülkelerdeki gelir dağılımını ölçmek için kullanılan yöntemlerden biridir. Gini katsayısı 0 ile 1 arasında bir değer olup katsayı 1’e yaklaştıkça gelir dağılımı bozulmakta, 0’a yaklaştıkça gelir dağılımı iyileşmektedir. 0 mutlak eşitlik anlamına gelirken (herkesin pay alması) 1 ise mutlak gelir eşitsizliği anlamına gelmektedir (bütün gelirin tek kişi tarafından elde edilmesi). Gini katsayısı genellikle 0,200 ile 0,500 arasında seyretmektedir. 2022 yılında Gini katsayısı 0,433 olarak gerçekleşti. Böylece Gini katsayısı son 12 yılın en yüksek düzeyine yükseldi.
Türkiye, AB ülkeleri ile karşılaştırıldığında gelir eşitsizliği en fazla ülkedir. Avrupa Birliği (AB) İstatistik Ofisi (Eurostat) tarafından yayımlanan verilere göre AB-27 üye ülke ortalamasında Gini katsayısı 2022 itibarıyla 0,296’dır. AB ülkeleri içinde Gini katsayısı en düşük ülke 0,212 ile Slovakya’dır. AB ülkeleri içinde gelir eşitsizliği en fazla olan ilk beş ülke Türkiye (0,433), Bulgaristan (0,384), Litvanya (0,362), Letonya (0,343), İtalya (0,327). Türkiye, 2022’de 0,433 Gini katsayısıyla gelir eşitsizliğinde birinci sırada yer almaktadır. 9 TL’den 102 bin 821 TL’ye yükseldi. Yevmiyelilerin ortalama fert geliri aynı dönemde 3.289 TL’den 53.334 TL’ye ve kendi hesabına çalışanlarınki 7 bin 2 TL’den 115 bin 622 TL’ye yükseldi. Böylece 2005 ve 2022 arasında ortalama hanehalkı fert geliri yevmiyelilerde yüzde 984 ve kendi hesabına çalışanlarda yüzde 1053 oranında artış gösterdi.
Kişi başı gelirde en zengin il Kocaeli, en fakir Van
Kadının yine adı yok
Ortalama hanehalkı fert gelirlerine cinsiyete göre bakıldığında kadınlar ve erkeklerin arasında ciddi farklar olduğu görülmektedir. 2005 yılında kadınların ortalama hanehalkı fert geliri ortalama fert gelirinden yüzde 26,3 daha azdı, erkeklerinki ise yüzde 6,2 daha fazlaydı. 2022 yılına gelindiğinde erkeklerin ortalama fert geliri toplam ortalama gelirin yüzde 8’i üzerindeyken kadınlarınki halen ortalamanın yüzde 21,2 altındadır. Kadınlar ortalama gelirlerin altında gelir elde ederken erkeklerin gelirleri ortalama gelirlerin üzerindedir.
Kadın ve erkeklerin gelirleri arasındaki fark, gelirlerin birbirine oranlanmasıyla da görülebilir. 2005 yılında erkeklerin ortalama hanehalkı fert geliri kadınlarınkinden yüzde 44,1 oranında fazlaydı. Erkekler ve kadınların ortalama fert gelirleri 2016 yılına kadar yaklaşma eğilimi gösterse de bundan sonra hızla artarak 2022 yılında yüzde 37,1 olarak gerçekleşti.
İşteki duruma göre erkek ve kadınların fert gelirleri arasındaki fark çok daha çarpıcı. 2022 yılında yevmiyeli çalışan erkekler kadınlardan yüzde 78,5 oranında fazla gelir elde ettiler. Bu oran işverenlerde yüzde 45,3, kendi hesabına çalışanlarda yüzde 24,9 ve ücretlilerde yüzde 21,9 olarak hesaplandı.”
Oyunlar ve Bulmacalar