Facebook’ta ünlülerin sahtesinin rol aldığı yatırım dolandırıcılığının sonu gelmiyor

Sosyal medya, küçük birikimlerinden kısa süre içinde büyük getiriler elde etmek için her fırsatı değerlendirmeye kararlı küçük yatırımcılar için de tehlikeli bir alan haline geldi. Özellikle 2023’te başta Facebook olmak üzere sosyal medya kanallarında “yatırım fırsatı” adı altında  küçük yatırımcıyı hedef alan reklamlar görünmeye başladı. Dolandırıcılar reklamlarda kimi kez kamu ve özel sektöre ait büyük şirketlerin isimlerini kullandı, kimi kez de başta Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Türkiye’nin en önemli savunma sanayi şirketlerinden Baykar’ın Yönetim Kurulu Başkanı Selçuk Bayraktar, Yıldız Holding onursal başkanı Murat Ülker olmak üzere ünlülerin sesini ve görüntüsünü.

Nitekim Baykar bir sosyal medya paylaşımıyla Yönetim Kurulu Başkanı Selçuk Bayraktar’ın fotoğraflarının kullanıldığı ilanların açıkça bir dolandırıcılık girişimi olduğunu belirterek hukuki süreç başlatıldığını duyurmuştu.

Zorunlu Açıklama❗

Baykar Yönetim Kurulu Başkanı @Selcuk Bayraktar’ın fotoğrafları kullanılarak yayınlanan “yatırım fırsatı”, “ek gelir” gibi başlıklı ilanlar açıkça dolandırıcılık girişimidir.

Tarafımızca hukuki süreç başlatılmış olup, itibar edilmemesini önemle rica ederiz. pic.twitter.com/wnipSMpDaz

— BAYKAR (@BaykarTech) March 1, 2023

Dolandırıcı reklamlarda en çok adı geçen kuruluşlardan Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı’nın (TPAO) Genel Müdürü Melih Han Bilgin geçen yılın sonlarında “Kurumumuzun hiçbir şekilde belirtilen bir yatırım planlaması veya vatandaşlarımızın doğrudan katkıda bulunacağı bir yatırım çalışması asla ve asla mevcut değildir. Vatandaşlarımızın bu haberlere kesinlikle itibar etmemesi önemlidir” demişti.  Bilgin bu yıl (2023) içinde TPAO’nun sosyal medya platformlarıyla yürüttüğü çalışmalar sonucunda yaklaşık 50 bin aldatıcı reklamın sosyal medya kanallarından kaldırıldığını belirtmiş ve sosyal medyada dolandırıcılık girişiminde bulunan 450 hesabın kapatıldığını, TPAO ile elektronik posta aracılığıyla iletişime geçen 200 vatandaşın da anında bilgilendirildiğini ifade etmişti.

Türkiye Petrolleri altın ve gümüş ticaretine başlamış

Boru Hatları ile Petrol Taşıma AŞ (BOTAŞ) da aynı dönemlerde benzer dolandırıcılık girişimlerine itibar edilmemesi gerektiği açıklayarak şu görüşleri dile getirmişti:

“Son günlerde bazı internet siteleri ve sosyal medya hesapları üzerinden, başta Cumhurbaşkanımız sayın Recep Tayyip Erdoğan olmak üzere, eski ve yeni üst düzey bürokrat ve yöneticilerin ses ve görüntüleri ile birlikte kuruluşumuzun adı, logosu ve görselleri kullanılarak ‘yatırım fırsatı’ adı altında BOTAŞ hisselerinin satışa çıkarıldığı yönünde gerçeği yansıtmayan dolandırıcılık girişimleriyle karşılaşılmaktadır. Yapay zeka marifetiyle birçok haber kanalı ile resmi kurumun internet sayfalarının birebir kopyası oluşturularak ve inandırıcılığı artırmak amacıyla kuruluşumuz üst düzey yöneticilerinin isim ve görsellerinin de kullanıldığı bu içerikler tamamen gerçek dışıdır.

Bir başka Facebook reklamında da Türkiye Petrolleri yani TP (TPAO değil) sahip olduğu mobil aplikasyonla “altın ve gümüş alım satım dönemi”ni başlattığı duyuruyor ve vatandaşları TPMobil aplikasyonunu indirerek işlem yapmaya davet ediyordu. Bunun da bir dolandırıcılık girişimi olduğu çok açıktı.

Sosyal medyadaki reklamlarla gerçekleştirilen dolandırıcılıklarda Türkiye’de vatandaşın ne kadar zarara uğradığına ilişkin bir veri yok. Ancak bu tür dolandırıcılık girişimlerinin Türkiye ile sınırlı olduğunu da söylemek mümkün değil.

Finansal okuryazarlığın Türkiye’ye göre hayli yüksek olduğu gelişmiş ülkelerde de bunun ilginç örneklerine rastlanıyor.  The Wall Street Journal gazetesinde yayınlanan

“Sahte Bir Bill Ackman, Facebook’ta Yatırımcıları Milyonlarca Dolar Dolandırıyor” başlıklı haberde finans dünyasının önemli isimlerinin fotoğraflarının yer aldığı sosyal medya reklamlarıyla ABD’de küçük yatırımcıların nasıl kandırıldığı anlatılıyor:”

90’dan fazla sahte reklam tespit ettiler

Yönetimi altındaki 18 milyar dolarla dünyanın 20’inci büyük hedge fonu olan Pershing Square Capital Management’in kurucusu Bill Ackman, Bill Ackman’a karşı kaybedeceği bir savaş veriyor. Milyarder hedge fon yöneticisi gibi davranan sahtekarlar Facebook’ta kısa yoldan para kazanmayı hedefleyen talihsiz yatırımcıları borsa dolandırıcılığı yaparak soymaya çalışıyor ve gerçek Ackman tüm çabasına rağmen onları durdurmakta çaresiz kalıyor.

Ackman’ın Pershing Square Capital Management şirketi Facebook’ta kendisini taklit eden 90’dan fazla farklı reklam tespit etti. Sözcü Fran McGill reklamların birçoğunun şirketin Facebook’a bildirmesinden sonra bile haftalarca platformda kaldığını söyledi. Facebook’un kaldırmakta pek de aceleci davranmadığı reklamlardan biri yıllık yüzde 125, bir diğeri bir hafta içinde yüzde 25 getiri vaat ediyor ve kurbanlara “bu üç hisse senedini elinizde tutun ve milyoner olun” diyordu. Her biri kaldırılır kaldırılmaz diğerleri ortaya çıktı.

McGill “Bu çok büyük bir sorun ve tüm sosyal medya şirketlerinin insanların bu şekilde dolandırılmasını önlemek için daha fazlasını yapması gerekiyor” diyor.

Sosyal medyada taklidiyle karşılaşan tek milyarder Ackman değil. Cathie Wood’un portföyünde toplam 8 milyar dolarlık hisse bulunan yatırım fonlarını yönettiği şirketi ARK Investment Management kendisini taklit eden binlerce reklam tespit etti. Fidelity Investments’tan Peter Lynch, Bridgewater Associates’ten Ray Dalio ve New York Mets beyzbol takımının sahibi hedge-fon yöneticisi Steve Cohen’in sahte versiyonları da geçtiğimiz aylarda aynı dolandırıcılığın değişik biçimlerinde rol aldı.

Reklamlar kurbanları WhatsApp gruplarına katılmaya ikna ederek yatırımın ortakları olan ünlülerden hisse senedi tüyoları alarak kısa zamanda büyük paralar kazanacaklarına ikna ediyor. Gerçekte bunlar klasik küçük yatırımcıyı hisse senedinin değer kazanacağına inandırıp satın aldırdıktan sonra malın boşaltıldığı operasyonların sosyal medya destekli yeni bir biçimi. Küçük yatırımcılar bu dolandırıcılıklar nedeniyle milyonlarca dolar zarar etti.

Atlanta’da bir inşaat şirketi sahibi olan ve kendisine satın alması söylenen kuruşluk hisse senetlerinin (değeri bir doların altındaki) değeri düştüğünde 45.000 dolar kaybeden Peter Bourget “Sofistike ve iyi organize olmuşlardı, ancak yine de herhangi bir dolandırıcılığa kanmak utanç verici” diyor.

Düzenleyici kurumlar da endişeli ve alarm veriyorlar. ABD menkul kıymetler piyasasında yatırımcıyı korumak amacıyla kurulan FINRA, 11 Ocak’ta yayınladığı uyarıda “dolandırıcı yatırım grupları tarafından sosyal medya üzerinden yapılan tavsiyelerden kaynaklanan yatırımcı şikayetlerinde son zamanlarda önemli bir artış görüldüğünü” belirtti.

ABD’de aldatıcı ve yanıltıcı ticari uygulamaları denetleyen Federal Ticaret Komisyonu(FTC) bildirilen dolandırıcılık kayıplarının 2019 ile 2023 yılları arasında üç kat artarak 2,7 milyar dolara ulaştığını açıkladı. Buna bir de FTC’ye bildirilmeyenler eklendiği zaman rakam daha da büyüyor.  FTC avukatlarından Christopher Brown’a bu eğilim giderek yaygınlaşıyor ve zararlı hale geliyor.

DOLANDIRICI REKLAMLARIN FATURASI HER GEÇEN GÜN KABARIYOR

Meta Eylül 2021’de yaptığı açıklamada güvenlik ve emniyet konularında çalışan dış yükleniciler de dahil olmak üzere 40.000 kişiye sahip olduğunu ve Facebook’un sahte hesapları engellemek için yapay zeka kullandığını söyledi. Ancak bazı uzmanlar Meta’da birkaç kez işten çıkarmalar olduğu için bu tür çabaların azalmaya başladığını söylüyor.

Dokuz dolandırıcılık mağdurundan oluşan bir grup 28 Şubat’ta Facebook’a bir mektup göndererek, Ocak ve Şubat aylarında Ackman, Cohen ve Wood’un dolandırıcılık amaçlı sahte reklamlarını 21 kez Facebook’a bildirdiklerini belirtti. Mektupta Meta’nın sahte hesapları engellemek için yapay zeka kullandığını ifade ettiği Facebook destek bölümünün tüm şikayetlere reklamın “şirket standartlarına aykırı olmadığı” yanıtını verdiği belirtildi.

Cathie Wood’un şirketi ARK doğrulanmış bir hesaba sahip olmanın Facebook’u sahte reklamları daha hızlı bir şekilde kaldırmaya teşvik edeceği umuduyla Aralık ayında patronları için “Doğrulanmış Meta” hesabı açtırdı.

Meta sözcüsü yaptığı açıklamada “Dolandırıcılar her buldukları platformu kullanıyor ve yaptırımlandan kaçmak için değişiklere sürekli uyum sağlıyorlar. Eğitimli uygulama ve inceleme ekiplerimize büyük yatırımlar yapıyoruz, dolandırıcılık faaliyetlerini tespit etmek için özel tespit araçlarımız var ve insanları dolandırmak için tanınmış kişileri kullanan reklamları yasaklıyoruz” dedi.

Facebook’a göre şirket politikaları sahte hesapların ve dolandırıcı reklamların bildirilmesini teşvik ediyor. Bu sayede de geçen yıl ikinci çeyrekte 1,1 milyar spam içeriği, yüzde 95,3’ü proaktif davranılarak bildirilmeden önce kaldırılmış.

Sahte reklamların mükemmeliyet düzeyi farklı olsa da aynı formül ve bazen de benzer bir dil kullanılarak yatırımcılardan bir WhatsApp grubuna katılmaları ve ekiplerinin sözde bir üyesiyle temasa geçmeleri isteniyor. Ackman, Wood ve Dalio için verilen reklamlarda temasa geçilecek kişi olarak aynı isim kullanılmış.

Bazı reklamlarda CNBC’nin sabah 06.00’dan akşam 21.00’e kadar yayınlanan ”Squawk Box” adlı iş dünyası programında eski Fidelity Magellan Fonu’nun efsanevi yöneticisi Peter  Lynch’in “bize katılın ve gelirinizi ikiye katlama ve finansal özgürlüğe daha kolay ulaşma fırsatını yakalayın” dediği gibi sahte videolar yer alıyor.

Facebook’ta 17 Ocak’ta yayınlanan sahte Steve Cohen reklamının başlığı “Steve’in Servet Paylaşımı” idi ve ünlü fon yöneticisi “Geçen ay grupta paylaştığım bir hisse senedi yüzde yüzde 45 değer kazandı” diye övünüyordu. Wood’un Facebook’taki sahte reklamları da bazen bir hafta, bazen de bir ay içinde yüzde 45’lik bir kazancı duyuruyordu.

Wood ve Dalio’nun yer aldığı sahte reklamlar da seçtikleri hisse senetlerinin bir haftada yüzde 87 getiri sağladığından bahsediyor ve gelecekteki başarılarını tahmin etmek için aynı ateşli dili kullanıyordu: Dalio’nun reklamında “Bu şirketlerin en iyileri 2024 yılında nükleer güç benzeri bir büyüme gösterecek” deniyor.

Gerçek hayatta Wood’un amiral gemisi ARK Innovation fonu gerçekten de 2020’de yüzde 53 ve 2023’te de yüzde 68 gibi çok yüksek getiriler elde etti. Ancak aynı zamanda 2021 yüzde 23 ve 2022’de de yüzde 67 gibi ciddi düşüşler de yaşadı. Bridgewater’ın Amiral Gemisi hiç de nükleer gibi davranmadı. Yatırımcısına 2022’de yüzde 9,4 kazandırdıktan sonra 2023’te yüzde 7,6 kaybettirdi ve Dalio, Bridgewater’ın kontrolünü 2022 sonunda hisselerini çoğunu elinden çıkartarak yeni bir yatırımcı grubuna bıraktı.

Cohen’in Point72 Asset Management adlı varlık yönetim şirketinde çalışanlar, sahte paylaşımları kaldırmanın zorluğu konusunda  hayal kırıklığına uğradılar. 17 Ocak tarihli gönderi Facebook’ta bir aydan uzun süre yayında kaldı ve kaldırıldıktan kısa bir süre sonra bir başkası ortaya çıktı.

Daha önce Google ve Facebook’a satılan iki reklam teknolojisi start-up’ını kuran risk sermayesi yatırımcısı Matt Burton’a göre dolandırıcıların Facebook’u seçmesinin nedeni üyelerinin genellikle Instagram veya TikTok’takilerden daha yaşlı ve dolayısıyla daha zengin ve daha az sofistike olmaları. Burton dahası, “Facebook’un bu gibi reklamlara tıklamış kişiler için benzer kitle hedeflemesi var” diyor.

Dolandırıcılık sistemi nasıl çalışıyor?

Cathie Wood dolandırıcılığı reklamlarının kurbanlarından bazıları, yatırım geçmişlerini soran bir Facebook sayfasına ve ardından genellikle Red Sea Fortune Investment adlı ayrı bir hayali şirkette Wood’un ortakları olduğunu iddia eden iki hayali kişi tarafından yönetilen bir dizi WhatsApp grubuna yönlendirildi.

Kurbanlar daha sonra özel hisse senedi tüyoları almak için bir “VIP odasına” katılmaya davet ediliyor. Bir kurban, Ava Evans adını kullanan sahte asistanın kahvaltılarının ve çiçeklerinin fotoğraflarını paylaştığını,  her işlemde daha fazla yatırım yapması için onu teşvik ederken kişisel sorular sorduğunu söyledi.

Cathie Wood’un şirketi ARK bu tür dolandırıcılıklar hakkında bir uyarı yayınladı ve operasyon direktörü William Scherer ocak ayında LinkedIn’de taklit edildiğine dair bir bildirim yaparak “Benden geliyormuş gibi görünen tüm WhatsApp mesajları dolandırıcılıktır” dedi.

İnşaat şirketi sahibi Bourget 2022’de olduğu gibi “piyasa çökmezse paranıza yüzde 5 ya da yüzde 10 kazandırabiliriz” diyen geleneksel bankalar ve borsa danışmanları kendisini hayal kırıklığına uğrattığı için geçen sonbaharda Cathie Wood’un bir Facebook reklamına tıkladıktan sonra gruba katıldığını söylüyor.

Bourget, WhatsApp grubu mesajlarının “ilk başta kulağa çok meşru geldiğini ve güven kazanmak için çok çaba sarf ettiklerini, bunun bir yatırım kulübünün parçası olduğunu ve derinlemesine piyasa analizleri yaptıklarını düşündüğünü” söyledi. Gruptaki dolandırıcılardan bazıları kurbanları grubun tavsiye ettiği hisselere yatırım yaparak  paralarını ikiye katlamaları için emeklilik hesaplarını bozmaya, evlerini ipotek ettirmeye, arkadaşlarından borç almaya teşvik etmiş.

Hong Kong Borsası’ndaki kuruşluk hisse senetlerinde (Penny stocks- Fiyatı 1 dolardan az olan hisseler) birikimlerinin yarısını kaybetti. Zararının yüzde 80’inin karşılanacağı sözünü aldığı için grup liderleriyle temasını sürdürdü. Ancak bunun daha fazla para koymasını gerektirdiğini öğrenince teklifi kabul etmedi.

Hong Kong’daki hisse senedi zararları belirgin bir doldur- boşalt operasyonundan kaynaklanıyordu. Bu tür borsa dolandırıcılığında failler kurbanların alım yapmasını sağlayarak kuruşluk hisse senedinin fiyatını yükseltir ardından da ellerindeki malı boşaltarak kârı ceplerine koyar. Hong Kong’ta da olan buydu. Dolandırıcılara inananlar bir kez daha yanmış ve ellerinde beş para etmeyen hisselerle kalakalmışlardı.

 1,3 milyon dolar kaybeden Nashville’li bir çifti temsil eden yatırımcı avukatı Josh Kons geriye dönüp bakıldığında WhatsApp grubunun yaklaşık 30 üyesinin bir avuçtan fazlasının gerçek insan olmadığının açıkça görüldüğünü söylüyor. Gerisinin grup liderini öven ve hisse senedi seçimlerinin kârlı olduğunu söyleyen sahte kişiler olduğu anlaşılıyor.

Kons “Operasyonları yönetenlerin ne kadar sofistike olduklarına hayret ettim” diyor. Kons’un Nashville’deki müşterileri Ekim ve Kasım aylarında beş Amerikan hisse senedi seçiminden dördünde kâr etmiş, ardından Aralık başında bir Hong Kong hisse senedinde dört günde yüzde 15 kazanç sağlamış.

Ancak operasyona güvenleri artıp yatırımın hacmini büyütmeye karar verince aralık ayının sonuna doğru Hong Kong Borsası’nda kuruşluk iki hisse senedi daha satın almaları istendi. Söyleneni yaptılar ancak satın aldıkları DreamEast Group ve Super Strong Holdings aynı gün içinde sırasıyla yüzde 90 ve yüzde 98  değer kaybettiler. Birikimlerinin çoğunu kaybettiler, daha düşüm maaşa razı olarak erken emeklilik başvurusu yaptılar ve önceki işlerine geri dönmeyi düşünüyorlar.

Sonunda birkaç yatırımcı sosyal medya platformu Reddit’te biraraya gelerek mağdur grubu oluşturdu. Grubun şu anda, 3,2 milyon dolarlık toplam kayıplarının bir kısmını geri almayı uman 29 üyesi bulunuyor.

FINRA’nın mali istihbarat biriminin kıdemli müdürü Blake Snyder bir sözcü aracılığıyla yaptığı açıklamada “bu faaliyetin büyük bir kısmının FIRA’nın yetki alanı dışındaki ve Amerika Birleşik Devletleri dışında bulunan kişiler tarafından gerçekleştirildiğine inanıyoruz” dedi.

Platformların sorumluluğu yok mu?

Medya avukatı Kai Falkenberg, Facebook ve diğer sosyal medya ağlarının bu tür bir dolandırıcılıktan sorumlu tutulup tutulamayacağının belirsiz olduğunu söyledi. Mahkemeler son zamanlarda, başkaları tarafından oluşturulan aldatıcı içerik için web platformlarını sorumluluktan muaf tutan 1996 tarihli federal yasanın, bir ünlünün benzerliğinin izinsiz kullanımı için geçerli olup olmadığı konusunda bölünmüş durumda.

İletişim Ahlak Yasası’nın 230. Bölümü reklamlar da dahil olmak üzere oluşturmadıkları ya da geliştirmedikleri içerikten kaynaklanan talepler için platformlara dokunulmazlık sağlıyor. Ancak Falkenberg dokunulmazlığın taklit edilen ünlüler tarafından aleniyet haklarının ihlali için açılabilecek fikri mülkiyet talepleri için geçerli olmadığını söyledi.

Hartford, Conn.’da yaşayan ve 1,3 milyon dolar kaybeden Nashville’li bir çifti temsil eden yatırımcı avukatı Josh Kons geriye dönüp bakıldığında WhatsApp grubunun yaklaşık 30 üyesinin bir avuçtan fazlasının gerçek insan olmadığının açıkça görüldüğünü söylüyor. Gerisinin grup liderini öven ve hisse senedi seçimlerinin kârlı olduğunu söyleyen sahte kişiler olduğu anlaşılıyor.

Kons “Operasyonları yönetenlerin ne kadar sofistike olduklarına hayret ettim” diyor. Kons’un Nashville’deki müşterileri Ekim ve Kasım aylarında beş Amerikan hisse senedi seçiminden dördünde kâr etmiş, ardından Aralık başında bir Hong Kong hisse senedinde dört günde yüzde 15 kazanç sağlamışlar.

 

Ancak operasyona güvenleri artıp yatırımın hacmini büyütmeye karar verince aralık ayının sonuna doğru Hong Kong Borsası’nda kuruşluk iki hisse senedi daha satın almaları istendi. Söyleneni yaptılar ancak satın aldıkları DreamEast Group ve Super Strong Holdings aynı gün içinde sırasıyla yüzde 90 ve yüzde 98  değer kaybettiler. Birikimlerinin çoğunu kaybettiler, daha düşük maaşa razı olarak erken emeklilik başvurusu yaptılar ve önceki işlerine geri dönmeyi düşünüyorlar.”

Google ile Facebook’un yıllar önce bulduğu ama piyasaya çıkartmaya korktuğu korkunç teknoloji