Sigaracıdan bir yılda 100 milyon dolar vergi geliri vaadi

Türkiye sigara tekelleri için önemli ve büyük bir pazar. Hükümetin vergi gelirini artırmak için uyguladığı politikaya bir de üreticilerin maliyet artışlarını gerekçe göstererek yaptığı zamlar eklenince sigara fiyatları süreki artıyor. Ancak buna rağmen Türklerin sigara tiryakiliği hız kesmiyor, yetişkin nüfus içinde sigara tüketenlerin oranı da yıllardır duymuyor.

Ancak son yıllarda sigara üreticileri “alternatif ürünler” olarak adlandırdıkları ve tütün yanmadığı için toksik madde çıkarmadan tiryakilerin nikotin ihtiyacını karşıladığını öne sürdükleri başka ürünlere yöneldiler. Halk ise bu alternatif ürünleri “elektronik sigara” olarak adlandırıyor.

Bu ürünlerin tüketimi de sigaraya göre daha az zararlı oldukları düşünüldüğünden hızla yayılıyor. Dünyada bugün yaygın kullanımı olan iki tür elektronik sigara var. Birincisi tütünün ısıtıldığı, ikincisi ise Türkiye’de puf bar olarak adlandırılan likit elektronik sigara. Tiryakilerin nikotin ihtiyaçlarını karşılayabilecekleri diğer bir kaynak da ülkemizde pek yaygın olmayan ve ağıza alıp kullanılan nikotin kesecikleri.

Yasak ama her yerde bulmak mümkün

Türkiye’de bu üç ürünün de alımı ve satımı yasak. Ancak sokakta özellikle ilk ikisini bulmak çok kolay. Hele içinde ne olduğu bilinmeyen sıvılarla doldurulabilen, binlerce “fırt” çekilebilen, aromalı, özendirici ambalajlı ve okul önlerindeki çocukların bile erişebildiği Puff Bar kullanıcı yaşını giderek düşürüyor. İnternetten sipariş verdiğiniz de bu ürünlerin 10 dakika içinde adresinize gelmesi de mümkün. Çünkü ülkeye her geçen gün artan bir kaçak giriş var. Bu tür ürünlere yönelik talep özellikle son yıllarda ağırlıklı olarak Çin ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’den savaştan önce de Ukrayna’dan kaçak girişler artmış.

Dünyanın önde gelen sigara üreticileri bu konuda regülasyonların getirilmesinden ve sıkı bir denetim düzeninin kurulmasından sonra alternatif ürünleri Türkiye’de üretmek ya da satmak istiyorlar. Ancak hükümetten bugüne kadar hep “kırmızı kart” gördüler. Son dönemde kaçak girişlerin artmasını da gerekçe göstererek ikna çabalarını yoğunlaştırdılar. Üst düzey yöneticilerini Türkiye’ye gönderiyorlar, faaliyetlerini gözden geçiriyorlar ve pazar değerlendirmesi için hem İstanbul’da hem de Ankara’da görüşmeler yapıyorlar.

British American Tobacco’nun (BAT) Türkiye’nin de içinde bulunduğu 13 ülkeyi kapsayan Güneydoğu Avrupa Bölgesi’nin Direktörü Jorge Araya da şirketinin faaliyetlerini gözden geçirmek için Türkiye’deydi. Türkiye’ye defalarca geldiği söyleyen Araya her seferinde sokaklarda regülasyon olmadan denetimsiz satılan “alternatif ürünler” gördüğünü vurguluyor.

Araya’ya göre BAT’nin toplam satışlarında yeni kategori ürünlerin oranı yüzde 12’ye ulaşmış.

Türkiye’nin en büyük özelleştirmelerinden birinin kendi yatırımları içerisinde bulunduğunu belirten Araya, Türkiye’yi dünyanın en canlı pazar ve ekonomilerinden biri olarak gördüklerini söylüyor. Araya’ya göre kendi sektörleri ile ilgili regülasyon hem ekonomi hem de sağlık açısından önemli. Bunun nedeni ise bugün dünyada nüfusun yüzde 22,3’üne denk gelen 1,3 milyar kişinin ütün mamulleri kullanması. “’Elimizdeki verilere göre Türkiye’de bu oran yetişkinlerde yüzde 36. Türkiye bir taraftan bu oranları düşürmeye çalışırken, diğer taraftan denetimsiz ve içeriği tam olarak bilinmeyen kaçak yeni nesil ürünlerle mücadele ediyor. Kaçak satılan alternatif ürünleri oranı da hayli yüksek” diyor.

Jorge Araya, sigaranın zararları nedeniyle milyarlarca dolar tazminat ödemiş bir sektörün içinden kişi olarak yeni kategori ya da alternatif ürünlerin daha az risk oranıyla sigara tüketimine karşı bir alternatif olarak Avrupa ülkelerinde kabul gördüğünü anlatıyor. BAT’nin toplam satışları içerinde alternatif ya da yeni kategori ürünlerin oranı yüzde 12’ye ulaşmış. “Bugün 24 milyon kişi yeni kategori ürünler kullanıyor. Bu sayının 2030’da 50 milyona çıkacağı öngörülüyor” diyor.

İngiltere ve Kanada başta olmak üzere farklı ülkelerde bugüne kadar yapılan 80’in üzerinde klinik araştırmanın yeni kategori ürünlerin geleneksel tütün ürünleriyle kıyaslandığında yüzde 90’ın üzerinde daha az risk taşıdığını ortaya koyduğunu söylüyor. Araya’ya göre Japonya, Amerika ve İngiltere başta olmak üzere birçok gelişmiş ülke, yeni kategori ürünlerin kullanımını ‘kontroller ve düzenlemeler çerçevesinde’ destekliyor ve bu sayede toplum sağlığı üzerindeki sigara bağımlılığının etkilerini azaltmaya çalışıyor.

‘Çin’den gelen ve içeriği bilinmeyen ürünler satılıyor’

Türkiye’de ise bu ürünlerin kullanımında önemli bir artış gördüklerini belirten Araya, “Ne yazık ki pazar regüle edilmediğinden, denetimlere rağmen özellikle Çin’den gelen ve içeriği bilinmeyen ürünler yoğun bir şekilde satılıyor. Ürünler yasal olmasa da artık her yerde bulmak mümkün. Bunların toplum sağlığını ciddi şekilde tehdit edebilecek içerikleresahip olup olmadığını bilmiyoruz. Ayrıca herhangi bir yaş hassasiyeti olmadığı gibi, hiçbir kurala da tabii değiller. Bu durum insan ciddi bir tehdit oluştururken, ekonomik açıdan milyonlarca dolarlık vergi kaybına neden oluyor. Türk yetkililerin kaçağı önlemek için çok yoğun çalışmaları ve önlemleri var. Ancak yine de bir düzenleme ihtiyacı kaçınılmaz. Çözüm ise lisanslı ve denetime tabi satışa izin verilmesi.” diyor.

Araya, regüle edilmiş pazarlara en iyi örnek olarak  İsveç ve İngiltere’yi gösteriyor.  Hem gençleri korumak, hem sağlık, hem de vergilendirme standardı bakımından doğru regülasyonun önemli olduğunu belirten Araya “Örneğin İsveç, yeni kategori ürünleri doğru bir şekilde regüle ederek sigara kullanımını yüzde 5’lere indirmiş bir ülke. Latin Amerika ve Kanada’da da benzer süreçlerden geçildi. Regülasyonla birlikte yeni kategoride kaçak ürünlerin önüne geçildi. Türkiye’de de bu dönüşümün daha fazla vakit kaybetmeden başlatılması gerekiyor.”

Araya  yeni kategori ürünlerde regülasyonlarla birlikte ilk günden itibaren 100 milyon doları aşkın vergi kaybını engellemenin mümkün olacağını, 5 yıl içinde de bu rakamın 2 milyar dolaramilyar dolara ulaşabileceğini söylüyor. Yani vergi geliri konusunda ağzında bal damlıyor.

BAT’den ilk etapta 200 milyon dolar yatırım vaadi

Türkiye’nin BAT için bölgenin en stratejik ülkelerinin başında geldiğini söyleyen Araya, “Samsun’daki fabrikamız bugün BAT dünyasının en büyük 4’üncü üretim tesisi konumunda. Yeni kategori ürünlere yönelik düzenlemeler hayata geçtiği takdirde, bu fabrikanın büyük bir istihdam ve ihracat potansiyeli bulunuyor. Böyle bir dönüşüm için BAT olarak ilk etapta 200 milyon dolar civarında yatırım yapmaya ve ek istihdam sağlamaya hazırız. Bu yatırımlarla birlikte mevcut ihracat hacmimizin de en az ikiye katlanacağını öngörüyoruz. Tüm bu yatırım ve ihracat potansiyeli için devlet yetkililerine teklifimizi ilettik, bu teklif halen geçerli.” diyor.

İngiltere’de elektronik sigara yasağı yolda, Türkiye’de ise çocuklar bile kullanıyor