Hem sanat eseri, hem mekanik bir şaheser: Astronomik saatler asırlara meydan okuyor

Saf güzellik ile teknik dehanın buluşması… Tarihleri 12’nci yüzyıla kadar uzanan astronomik saatler, bulundukları şehirle özdeşleşmelerinin yanı sıra hem sanat tarihi hem de mühendislik ve teknik üstünlük açısından dünyanın en önemli değerleri arasında.

Şehirlerin ikonik değerleri

Astronomik saatler yüzyıllardır ait oldukları şehirlerin en simgesel yapıları arasında. Bir saray ya da kale kadar görkemliler ve birçoğu o kadar ikonik ki bulunduğu şehrin adı geçtiğinde bu saatler hemen akla geliyor. Örneğin Prag Astronomik Saati’nin fotoğrafını çekmek için sabahın erken saatlerinde önünde olmanız şart yoksa aşırı kalabalık bunu imkansız kılıyor. İlk defa MÖ 4000’lerde Mısır’da güneş saatinin kullanılmasından asırlar sonra görkemli kulelerin üzerine ya da katedrallere yerleştirilen astronomik saatlerin bugün ülkelerin en ikonik değerlerinden olabileceğini kim öngörebilirdi ki?

Sıradan bir saatin çok ötesinde

Astronomik saat Güneş, Ay, Zodyak Takımyıldızı ve bazen de büyük gezegenlerin göreceli konumları ya da hareketleri gibi astronomik bilgileri göstermek için özel mekanizma ve kadranlara sahip bir saat yani sadece günün saatini göstermekle kalmıyor. Astronomik bir saatin kalbine ‘usturlap’ veya astronomik verileri içeren saat çemberi deniyor. Usturlap, astronomi ölçümlerinde kullanılmış tarihi bir ölçüm cihazı aslında. Güneş, Ay, gezegen ve yıldızların konumlarını belirliyor. Her astronomik saatin özelliği ise elbette tasarımcısına özgü.

Prag Astronomik Saati (Prag / Çekya)

Prag’ın Eski Şehir Meydanı’nda hayranlıkla izleyeceğiniz bu saatten gözlerinizi alamayacağınız garanti. Çekçe ‘Praxsky orloj’ olarak anılan Prag Astronomik Saati, 1410 yılında yapılmış ve Prag’taki Eski Şehir Meydanı’nda bulunan Eski Belediye Binası’nın güney duvarını süslüyor. Dünyanın en eski üçüncü astronomik saati. Yapımında saat ustaları Mikulas ve Hanus’un adı geçiyor. Astronomik kadranı ayın hareketi, ayın evresi ve güneşin gün içindeki konumu dahil 21 farklı fonksiyona sahip. İnsanları uzak durmaları konusunda uyaran ‘Ölüm’, ‘Kibir’, ‘Şehvet’ ve ‘Açgözlülük’ü temsil eden dört figür saat kadranının iki yanında yer alıyor. Elinde aynayla kendisine bakan figür kibiri, altın torbası tutan figür açgözlülüğü, iskelet figürü ölümü, elinde mandolin bulunan figür ise sefahate düşkünlüğü ve şehveti sembolize ediyor. Her saat başı ön yüzün üzerindeki iki kepenkli pencere açılıyor ve 12 Havari’nin boyalı heykelleri yanlarından geçiyor. Ana plakadaki mavi ve kırmızı renklerin her biri gün doğumu, gün batımı gibi olayları göstermenin yanı sıra çeşitli coğrafi bilgileri de içeriyor. Dünyanın konumu ise kadranın tam ortasında bulunuyor.

Strazburg Astronomik Saati (Strazburg / Fransa)

19’uncu yüzyılın bir mühendislik harikası… Güzeller güzeli Strazburg’daki Cathedrale Notre-Dame’da bulunan saat Güneş ve Ay tutulmalarını gösteriyor. Sanatçılar, matematikçiler ve teknisyenlerin birlikte çalıştıkları saatteki mekanizma 1842 yılında yapılmış. Saat üç kısımdan oluşuyor. Alt kısım astronomik göstergeler veriyor. Yerel güneş saati altın ibrelerle, yasal saat ise gümüş ibrelerle gösteriliyor. Saatin merkez kısmında Güneş ve Ay’ın konumlarıyla Paskalya ve diğer bayramların tarihi gösteriliyor. Önde yıldızların konumunu gösteren bir gök küresi var. Üst kısımda ise İsa’nın önünde geçit töreni yapan 12 havari bulunuyor.

Gros-Horloge Astronomik Saati (Rouen, Normandiya / Fransa)

14’üncü yüzyıla ait bu astronomik saat, Rue du Gros-Horloge’yi geçen bir Rönesans kemerine yerleştirilmiş. Mekanizması Fransa’daki en eski mekanizmalardan biri. 2.50 metre çapındaki saatin yapımı, Jourdain del Leche tarafından başlatılmış ve Jean de Felain tarafından bitirilmiş. Saati gösteren ibrenin sonunda duran kuzu Rouen’in simgesi. Saatin üzerindeki her gün bir Roma tanrısını temsil ediyor.

Beauvais Astronomik Saati (Beauvais / Fransa)

Beauvais Katedrali’nin içinde bulunan ve 19’uncu yüzyıldan kalan saat, Lucien Auguste Verite tarafından yapılmış. Güneş ve Ay’ın doğuşu, Ay ve Güneş’in evreleri, gündönümü ve gelgitleri ölçüyor. Ortada ise İsa’nın 12 havarisi ile birlikte saat ve dakikalar gösteriliyor.

Lyon Astronomik Saati (Lyon / Fransa)

Avrupa’nın en eski saatlerinden biri. 9 metre uzunluğundaki saat Lyon’daki Saint-Jean Katedrali’ne yerleştirilmiş. Ay’ın, Güneş’in ve Dünya’nın yanı sıra yıldızların tarihini ve konumunu gösteriyor. Saatin ilk belgesel kanıtı 1383’ten kalsa da bu belge 1562’de yok edilmiş. 1661’de Guillaume Nourrisson tarafından yeniden inşa edilmiş. 1954’teki son restorasyon, saatin 66 yıllık sonsuz takvimini sıfırlamış. Fransız Devrimi sırasında, armalar ve zambak çiçekleri gibi kraliyet ailesine gönderme yapan tüm süslemeler saatten çıkarılmış.

Zytglogge (Bern / İsviçre)

13’üncü yüzyılın başında inşa edilen Zytglogge şehre bir nöbetçi kulesi, hapishane, saat kulesi, kent merkezi ve sivil anıt olarak hizmet vermiş. Bern’in en tanınmış sembollerinden biri ve şehrin en eski anıtı olarak hayranlıkla izliyorsunuz. Astronomik saati ise 15’inci yüzyıla ait. Bu saat, 1405 yılından bu yana Bern Almancası’nda ‘zaman çanı’ olarak anılıyor. Büyük bir çekiçle vurulan büyük zil her saat başı çaldığında, ona vurmak için kolunu hareket ettiren yaldızlı figürü görebilirsiniz. Bu figür Yunanlılar’da zamanın kişileştirilmiş hali olan Kronos. Astronomik saatin üzerindeki friz, klasik antik çağlardan kalma beş tanrıyı gösteriyor ve her biri hem haftanın bir gününü hem de bir gezegeni temsil ediyor.

Cremona Astronomik Saati (Cremona / İtalya)

Gerçek bir sanat eseri ve mekanik şaheser…. Kuzey İtalya’daki Cremona Katedrali’nin Orta Çağ’da inşa edilen, dünyanın üçüncü büyük tuğla çan kulesi Torrazzo’daki saat, 8.20 metrelik çapıyla dünyanın en büyük astronomik saati. Baba-oğul Francesco ve Giovan Battista Divizioli tarafından 1583-1588 yıllar arasında inşa edilen saatin kadranı Zodyak sembolleriyle dolu gökyüzünü temsil ediyor. Dış parçaların etrafındaki halkalar 24 saatlik zamanı, iç daire ise içinde bulunulan ayı gösteriyor. Saat aynı zamanda mevsimleri ve Ay’ın evrelerini gösteriyor.

Wells Katedrali Saati (Wells / Birleşik Krallık)

Saatin çalışır durumda olduğuna dair kesin tarih olarak ilk kayıt 1392. Kadran, Güneş ve Ay’ın merkezi sabit bir Dünya etrafında döndüğü evrenin görünümünü temsil ediyor ve Kopernik öncesi evrenin felsefi modelini göstermesi açısından benzersiz. Yıldızlardan oluşan bir arka planda, Güneş bir daire içinde hareket ediyor. I’den XII’ye kadar Romen rakamlarıyla işaretlenen 24 saatlik analog kadranıyla zamanı gösteriyor. Dakikalar iç halkada daha küçük bir yıldızla gösteriliyor. İç daire Ay’ı gösteriyor. Kadranın ortasındaki top ise Dünya’yı temsil ediyor.

Padua Astronomik Saati (Padua / İtalya)

Piazza Dei Signori’deki Orta Çağ’dan kalma Torre dell’Orologio saat kulesinin üzerinde yer alan Padua’nın astronomik saati, 1344 yılında Jacopo Dondi tarafından tasarlanmış. Kadran Ay’ın şu andaki evresini, gezegenlerin hareketini ve Güneş’in Zodyak’taki durumunu gösteriyor. Kule 1390 yılında yıkılmış ama 1428’de yeniden inşa edilmiş, saat de Novello Dondi dall’Orologio tarafından öncekinin tasarımlarını takip ederek yeniden yapılmış. 2010 yılındaki büyük onarım çalışmasının ardından şu an hala çalışıyor.

Gdansk Astronomik Saati (Gdansk / Polonya)

St. Mary Kilisesi’nin içindeki Gdansk Astronomik Saati, 15’inci yüzyılda Alman saat ustası Hans Düringer tarafından inşa edilmiş ve neredeyse tamamı ahşaptan yapılmış. Gdansk’ta ahşap yapılar kentin önemli bir özelliği. Saat, 2. Dünya Savaşı’nda ağır hasar görmüş ama 1945’te savaşın sona ermesinin ardından büyük ölçüde restore edilmiş.

Stara Bystrica Astronomik Saati (Stara Bystrica / Slovakya)

Dünyanın en yeni astronomik saati. Slovakya’daki küçük bir köydeki ana meydanın üzerinde yükselen saat 2009 yılında inşa edilmiş. Modern teknolojinin nimetlerinden yararlanan saatin en doğru astronomik saat olduğu söyleniyor. Tarihi Slovakya figürlerinin bronz büstleri nişlerin içine yerleştirilmiş ve Slovak azizlerini temsil eden küçük heykeller günlük bir geçiş töreni düzenliyor. Usturlap, Ay’ın gökyüzündeki konumunu, Ay’ın evrelerini ve Güneş’in zodyaktaki konumunu gösteriyor. Ayrıca ekvatoru, Yengeç Dönencesi’ni, Oğlak Dönencesi’ni ve yerel meridyenleri işaretleyen altın kenarlarla bölünmüş.