Büyük Ana: Kadim dünyadan modern zamanlara dişilin simgeleri ve toprak ana

Toprak hemen hemen tüm kadim anlatıların mayasıdır. Üretme (doğurma) vasfıyla zamanla oluşacak bütün simgelere ilham verir. Somuttur fakat ondaki somutluk bir sis dalgası gibi yayıla yayıla kaybolur sonra da efsanelerden mite, mitlerden arketiplere değin bir yığın açılıma uğrar. Jung’un en ünlü öğrencilerinden Erich Neumann, ‘Büyük Ana’da ‘Dişilin İmge ve Simgeleri’ üzerinden dolaylı şekilde toprağa bağlanıyor. Fakat hem yolunu açmak hem de temellendirmek için arketip kavramına odaklanıyor ilkin. Özellikle tek başına arketip ile ilgilenenler açısından oldukça oylumlu bir bölüm içeriyor ‘Büyük Ana’. E. Neumann inceden inceye arketipi masaya yatırıyor.

Kadın = beden= kap= dünya

Neumann’a göre ‘ilk-arketip’in en önemli özelliği hem olumlu hem olumsuz olmasıdır. Bu sebepten ‘ana’ ve ‘büyük’ kelimelerinin bir araya gelmesi kavramsal bileşimi değil, duygusal esintiler taşıyan simgelerdir. İnsan hayatı başlangıçta bilinçdışıyla belirlendiği için de benlik iradi karar veremez ve içgüdüler devrede kalır. Dil, kurucu vasfını burada da gösterir. Çünkü ‘arketipik bir içeriğin söylediği her şey en başta ve daima mecazdır’. Öyleyse ‘simge işaret eder, ima eder ve kışkırtır’. Büyük Ana, bu sayede kalıptan kalıba formdan forma kavuşur hepten.

Büyük Dişil ve Büyük Ana’nın kaynağı nedir? Antropolojik ve psikolojik bileşenler nasıl iç içe geçer? Dişil hem temel hem de dönüştürücü karakteriyle kendisini nasıl icat eder? Psikolojik-enerjik yapısıyla psikeyi ana erkil olarak niteliyor Neumann. Dönüştürücü karakter ise bedenin fonksiyonlarıyla açığa çıkar ona göre. Doğurma kabiliyeti en baskın olanıdır elbette. Buradan ‘kap’, içine alma fikrine gidecek, temel sembolizmi ‘kadın = beden= kap= dünya’ diye sembolize edecektir yazar. Toprak bu yüzden öne çıkacaktır. İlk kaplar topraktır ve sembolik değeri yüksektir hep. Daha ileri gidip gizemli alana kayıyor Neumann. Bir dizi felsefi ve psikolojik yorumlarla meseleyi kazıyor.

Taş çağında 55 kadın figürüne karşı beş erkek figürü

Yapı olarak iki ana bölüm ve ara başlıklardan oluşuyor ‘Büyük Ana’. Neumann, Kadim Tanrıça’nın doğuşundan başlayarak çarpıcı detaylar veriyor. Mesela Taş çağında 55 kadın figürüne karşı beş erkek figürüne rastlanıyor. Bu figürlerdeki kalça vurgusu ayrıca dikkat çekiyor. Resimler, çizimler, kalıtlar yüceltmenin ekseninde biçimleniyor.

Olumlu bir karakter olan Büyük Ana, zamanla olumsuz şekle de bürünüyor. Sadece hayal gücünün değil yaşama şekillerinin evrimi de rol oynuyor bunda.

Erich Neumann’ın kitabının en ilgi çekici bölümlerinden birini görseller oluşturuyor. Kadim dünyadan modern zamanlara kadar form ve algı değişim/ dönüşümlerini izlemek açısından yazılanlar kadar öğretici bu bölüm. Ölü Ağacı, Kötü Huylar Ağacı, Güneş Ağacı yan yana okunabilirken, Ephesoslu Diana ile Antik Mısır’daki İbis ile Horos imge yarışına giriyorlar. Mağara resimlerinden bu yana kadının simgeleşmesi bugün topraktan ve arketipten soyulmuş gözükse bile kadın yaşamın kaynağı olmayı sürdürüyor. Büyük olanın analık vasfı hiç kaybolmuyor.