Rilke’nin Duino Ağıtları’nı Cem Yavuz kavrayışıyla okumak

Dilimize en çok çevrilen eserlerden birisi ‘Duino Ağıtları’. Her çeviri dil içi olduğu kadar kültürel bağlamlarla örülmüş öneriler demek. Hele ‘Duino Ağıtları’ gibi çok bileşenli metinler söz konusu olduğunda çevirilerin ucu hep başka denemelere açık kalacaktır. Göndermeleri yanında çok katlı duyarlık yapısı ister istemez notları ve açıklamaları da gerekli kılıyor. Metnin şiirselliği bir yana kültürel arkeolojisi gerektiriyor bunu. Cem Yavuz da son ‘Duino Ağıtları’ çevirmeni olarak hem kendisinden önceki çevirileri elekten geçiriyor hem de kendi tasarruflarını sunuyor. Bu bağlamda Yavuz’un sunuş yazısı ve açıklama ve yorumlarının rehberliğinde okumak gerekiyor. Bu notlar, çevirmenin hangi bilgi ve kavrayıştan geldiğini göstermekle kalmıyor okura el uzatıyor.

“Ne çocukluk azalıyor ne de gelecek…” der Rilke, ‘Dokuzuncu Ağıt’ın sonunda. Bu mısranın duyuş rezervleri bir yana içerdiği poetik özün felsefeyle kurduğu yakın temas önemli. Duyuşa kaynak olan çocukluk geleceğin çekimiyle köpürtülürken insanın aradalıktaki muhteşem şaşkınlığı dile dökülmüş oluyor.

Sonuçta bir çeviriyi okuduğumuzda hem metinle temas kurabilmemiz hem de çevrilen dilin şiirle gelen lezzetine yaklaşmamız gerekir. Cem Yavuz nazik uyarılarla, kimi tasarruflarının ve Rilke’nin duyuşlarının yanlış anlamalara varmasının önüne geçmek istiyor. Özellikle Hristiyanlığa ve metafiziğe dair dikkatlerine bakmakta yarar var. Bu bağlamda şiirin meşhur girişindeki melek ve kat, makam vs kelimeleri çevirinin bütünlüğü içinde süzülmeli. Ben şiirsel bağlamda ‘kat’ı daha önde tutanlardanım. Şair ve okur benin şiirsel özgürlüğü adına.

Ruhsal bir rehberlik duyuşuyla yazılmış şiirler

“Hep yeniden yeniden başla, asla erişilemeyecek övgüye;” gibi mısralar hayli fazla ‘Duino Ağıtları’nda. Çünkü ruhsal bir rehberlik duyuşuyla yazılmış şiirler bunlar ve acıyı bir çıkmaz değil imkan diye de getirir. Ölüm, her ne kadar çok dipli ve baskın bir yoğunluk taşısa da o bile hayatın içinden seslenilir: “Tuhaf elbette, artık mukim olmamak yeryüzünde.” Dikkat edilirse Cem Yavuz, ‘mukim’ kelimesini tercih ediyor. Mısra “Tuhaf elbette artık yaşamamak yeryüzünde” diye de kurulabilirdi. Fakat mukimliğin çağrışım değeri hem felsefe, hem merafizik hem de şiirsel yükle meyvelenmiştir.

Bir erken uyarı metnidir aynı zamanda Rilke’nin yazdığı. “Yaşayanlar ise hep yanılıp durur haddinden fazla keskin ayrımlar yaparak.” Oysa uyarmak ister insanı, uyarmak bir de “kim ürpererek oturmamıştır ki kalbinin perdesi önünde” mısraı belki de bundandır. Ve bir de tabiata karşı engin teslimiyet içinde esaslı bir şükran içerir. Ve yaşamaktaki yüksek gerilim “uzaktır çünkü insana en yakın gelecek bile” mısraıyla zirveye oturtuluyor.