Serpilme: Hayat daima bir mutlu sona ulaşma çabası mıdır?

“Varış noktam artık bir yer değil, daha ziyade bir görme biçimi.” Marcel Proust
Yaşamaya değer bir hayat nedir? İnsan nasıl mutlu olur? Ben kimim? İşim, eğitimim, ailem, sahip olduklarım, maaşım, servetim, yeteneklerim ve egom, bana tatminkâr bir hayat sağlıyor mu? Bir şeylere sahip olmak beni mutlu bir sona ulaştırır mı? Hayat daima bir mutlu sona ulaşma çabası mıdır?

Avustralyalı gazeteci ve yazar Antonia Case işini bırakıp, teknolojiden elini eteğini çekerek bavulunda sadece kitaplarıyla bir dünya turuna çıkar. Bu soruların yanıtlarını aramak üzere Buenos Aires’ten Paris’e, Barselona’dan Byron Körfezi’ne yolculuk eder. Filozofların, bilgelerin ve psikologların rehberliğinde, yaşamaya değer bir hayatın nasıl olacağını araştırır.

Antonia Case, Aristoteles’in mutluluk anlayışı ‘eudaiomonia’ kelimesini oldukça sık vurguluyor. Türkçeye ‘serpilme’ olarak çevrilebilecek ‘eudaiomonia’, iyi anlamına gelen ‘eu’ ve tanrısallık veya ruh anlamına gelen ‘daimon’ sözcüklerinden oluşmaktadır. Serpilmek, maddi boyutun ötesine geçmektir. İnsanın ‘ulaştım’ diyebileceği sonsuz mutluluk fazıdır. Kendi iyiliği için arzu edilen en yüksek insani iyi olma halidir. Ama bu hal, “Herhangi bir faaliyetle bağlantılı değildir, daha ziyade bir varoluştur. Bu bir süreç, gelişim ve ilerlemeyle ilgilidir. Bir son değil, aslında hiçbir zaman varılamayacak bir yere yolculuk etmek için bir araçtır.”

Antonia Case, Van Gogh’un hayatındaki ‘serpilme’ dönemini örnek gösteriyor. Van Gogh, 26 yaşına geldiğinde aralarında sanat simsarlığı, öğretmenlik, kitap satıcılığı gibi işlerin de olduğu onlarca iş denemiş bir adamdır. Daha sonra Belçika’da çok yoksul bir köyde papaz olarak çalışmaya başlar. Ama sürekli hayattan ne istediğini sorgular. Bir gün Fransız ressam Jules Brenton’un yaşadığı Courrieres kasabasına yürüyerek gitmeye karar verir. Yetmiş kilometre boyunca yağmur ve dondurucu soğukta yürür, geceleri samanlıklarda geçirir. Sonunda ressamın atölyesine ulaştığında içeri girmeye cesaret edemez. Usta ressamla tanışmasına artık gerek yoktur çünkü kendisinin ne olacağına karar vermiştir. O gün yeni bir benliğe uyanmıştır. Hasır şapkasını takıp piposunu alarak resim yapmak üzere tek başına uzun yürüyüşlere çıkar. Her ne kadar eskiden papaz olduğu köyde artık onunla alay etseler de o artık ne yapmak istediğine karar vermiştir.

Hannah Arendt modern çağın emeği öylesine yücelttiğine inanıyordu ki artık ona göre bir ’emek toplumu’ haline gelmiştik. Daha yüksek ve daha anlamlı faaliyetler etkin bir şekilde takip edilmiyor çünkü ya çalışıyoruz ya da diğer insanların emeğinin meyvelerini tüketiyoruz, diğer bir deyişle boş zamanımızı. Dünya Fabrikası’ndaki yaşam budur. 1800’lerde Toprak Ana, Dünya Fabrikası haline geldiğinde ‘çalışmaya’ bir şeyler oldu. Çalışma kendin için çalışmaktan başkası için çalışmaya dönüştü. Bugün çoğu birey Dünya Fabrikası’nın kölesi olarak doğuyor. Çalışanlar, zanaatkârların zamanındaki gibi tek yaratıcı olmak yerine, makineleşmiş bir bütünün parçaları haline dönüşüyorlar. Ucuz ve kullan-at işçilere dönüştük.

Biz çalışmanın yüceltildiği modern dünyada bir an bile boş durmayıp, çarkın dişlilerine dönüşmüşken, ilginç bir şekilde eski Yunan’da,

“Yunan filozoflar için çalışmak değil, aylaklık erdemdi. Yaşamın amacı boş zamanı öğrenme, sanat ve siyaset gibi gerekçeler üzerinden kendini geliştirmek için kullanmaktı. Boş zamanın Yunancası skhole, yani school (okul) boş zaman demektir, tartışmak ve öğrenmek için ayrılan zamandır.”

Antonia Case’in, insan zihninde yeni pencereler açan filozoflardan alıntılarla zenginleştirdiği bu eser, okuru bir içsel yolculuğa çıkarıyor, düşünülmeyeni ve sorgulanmayanı akla getiriyor. ‘Serpilme’, sıradan bir kişisel gelişim kitabı değil, derinlikli bir varoluş rehberi.