Haftanın grafik romanı- Dante’nin Cehennemi: Yok başka bir cehennem yaşıyoruz işte!

İtalyan edebiyatının zamanlar üstü isimlerinden Dante Alighieri, yazımına 1308’de başladığı başyapıtı ‘İlahi Komedya’yı (‘Divina Commedia’) 1321’de, ölümünden kısa bir süre önce tamamlamıştı. Söz konusu eser ölüm sonrası bir gezintidir ve öykünün ana karakteri şairin bizatihi kendisidir; dolaştığı Cehennem, Araf ve Cennet’te karşılaştıkları da kendisi tarafından okura aktarılır.

‘Rönenans’a doğru adım adım ilerlenen bir dönemde kaleme alınan bu çalışmada Hristiyan öğretisinin öbür dünyaya ilişkin tasvirleri ön plandadır ve dinlerin insanlara anlattığı, aktardığı, her faninin başına geleceğini iddia ettiği, ödül, mükâfat ve cezaların ön planda olduğu unsurlar kıyıya vurur. Ana karakter Dante’nin, sevdalısı Beatrice’e kavuşmadan önce çıktığı bu kurgusal yolculukta kendisine şair Vergilius eşlik eder.

Pandemiyle doğan bir eser…

1951 doğumlu Fransız ikiz çizer ve sinemacı Brizzi Kardeşler (Paul ve Geatan), bu klasik metne el atmış ve ‘İlahi Komedya’nın ilk bölümü olan ‘Cehennem’i bir çizgi roman şaheserine dönüştürmüş. Ülkelerinde tanındıktan sonra Amerika’ya da açılan, birçok tanınmış animasyonda görev alan, yine kimi önemli edebiyat yapıtlarının çizgi roman versiyonlarına imza atan ikili, pandemi dönemi sırasında da külliyatlarına ‘Dante’nin Cehennem’i’ni (‘L’Enfer de Dante’) katmışlar.

Çalışmalarının sergilendiği Daniel Maghen Galerisi’nin yöneticilerinden, yakın arkadaşları Olivier Souille’nin ortaya attığı ama onların başlarda akıllarına pek yatmadığı bir fikrin ifadesi olan bu kitap, zaman içinde kıvamını bulmuş. Covid salgını sırasında eve kapandıklarında üzerinde uzun süre düşünme fırsatı doğmuş ve nihayetinde ete kemiğe bürünerek Ocak 2023’de basılmış. İşte bu müstesna eser, aynı yılın sonlarına doğru bizde de kitapevi vitrinlerini süslüyor. Karakarga Yayınları tarafından çıkarılan ve Sebla Kutsal’ın çevirisiyle dilimize kazandırılan yapıtta yaratıcılarının kitabın girişinde de vurguladığı gibi orijinal metnin özüne sadık kalınarak sadeleştirilmeye gidilmiş ve Dante’nin, Vergilius yârenliğinde çıktığı yolculuk görselleştirilmiş.

Cehennem içinde cehennem…

Brizzi Kardeşler’in sağlam, etkileyici ve çoğu tablo tadındaki desenleri eşliğinde çıkılan bu yolculukta Aristoteles, Socrates, Platon, Diyojen gibi felsefecilerin yanı sıra Minos, Kerberos, Minotaurus, Antheus, Lucifer gibi yaratıklarla da karşılaşılıyor. Cehennemin içindeki cehennem, ‘Acılar Vadisi’, insanların gözyaşlarından oluşan ırmaklar, hain ve düzenbazları cezalandıran Nessos, her şeye sahip olmayı takıntı haline getirenler ve karşılığında kocaman taş bloklarını taşıyanlar vs vs. Bu uzun ve meşakkatli yolculuk sırasında Dante böylesi durakların varlığına bizatihi kendi gözleriyle tanık oluyor. Önüne çıkan tehlikelerden ise Vergilius’un çabaları ve tanınırlığıyla kurtuluyor.

Eski bir tartışmayı hatırlarken…

Benim çocukluğumda özellikle çizgi romanlar insanlara sadece okuma zevki ve alışkanlığı kazandırmaz, bir anlamda bugün sinemaya yöneltilen işlevi de karşılardı. O da şuydu; ağır, okunması zor görünen metinler çizgi sayesinde daha anlaşılır, bilinir kılınır ve daha çok insana ulaşırdı. Bu duruma ilişkin itirazlar da vardı elbette; böylesi bir dönüşüm edebiyattan uzaklaşmaya, kolaya kaçmaya neden oluyor, okura sunulan o metnin yaratacağı hayal dünyası fırsatı ortadan kalkıyor türü gerekçeler eşliğinde…

Bu eleştirilerin elbette haklı yanı vardı, günümüzde ise teknolojinin bütün nimetlerine kullanan sinema, varoluşundan beri her daim hazır senaryo olarak gördüğü edebiyat yapıtlarının kapısını çalıyor, o metinleri bazen orijinal halleriyle bazen de projeyi inşa edenlerin yeniden yorumlamalarıyla izliyoruz.

Brizzi’lerin onuru!

Sonuç itibariyle Brizzi’lerin kitabı vesilesiyle biraz da bu eski tartışmayı hatırladım. Ama okuma sevdasını büyük oranda çizgi romanlara borçlu biri sıfatıyla (ki bazı klasikleri 70’lerde Milliyet Çocuk’ta yayımlanan çizgi versiyonlarıyla okumuştum) geçmişime elbette ihanet edemem (!), bu tür hamlelerin hep yanında olmayı bir borç bilirim. ‘Dante’nin Cehennemi’nin çizgi versiyonu her okur için bir kazançtır hele ki o çarpıcı desenleriyle çok çok özel bir çalışmadır, naçizane öneririm…

Haftanın grafik romanı: Uyumsuz bir hayatın koridorlarında…