Türk edebiyatının büyük kaybı: Selim İleri öldü

Selim İleri, herhalde çağdaş Türk edebiyatının en verimli yazarlarından biriydi, dün hayatını kaybetti.

75 yıllık ömrüne 11 öykü kitabı, 26 roman, 29 ayrı deneme kitabı, iki tiyatro oyunu, bir şiir kitabı, 20 film senaryosu, 5 ayrı anı kitabı sığdırdı. Bunların yanısıra söyleşilerden oluşan 3 ayrı kitap daha var.

Bir süre önce beyin kanaması geçiren Selim İleri, buna rağmen hayattan kopmamış, TV programlarına çıkmış, söyleşiler vermeye devam etmişti. Dün ölüm haberi geldi.

Selim İleri için yarın (10 Ocak) önce AKM’de bir anma töreni düzenlenecek, ardından yazarın cenazesi Vaniköy Camiinde kılınacak cenaze namazının ardından toprağa verilecek.

Selim İleri, edebiyata daha lise sıralarında, şans eseri onun edebiyat öğretmenliğini yapan Türk edebiyatının iki büyük ismi, Vedat Günyol ve Rauf Mutluay sayesinde başladı.

İlk olarak öyküler yazan İleri’nin öyküleri dönemin önemli dergisi Yeni Ufuklar’da yayınlandı. Derginin yazarları arasında Cemil Meriç, Ferid Edgü, Nermi Uygur, Orhan Şaik Gökyay gibi isimler vardı.

1949 doğumlu olan yazarın ilk öykü kitabı 1968 yılında Cumartesi Yalnızlığı/Güz Notları adıyla yayınlandı.

Onunkisi şehirli bir edebiyattı, şehirli orta sınıfların hikayelerini, onların modern ile muhafazkar arasındaki sıkışmalarını anlatıyordu.

1970’lerin başında yönetmen Halit Refiğ’in teşvikiyle sinemaya adım attı ve senaryolar da yazmaya başladı. 1971’de Cennetin Kapısı’nın senaryosunu yazdı. 1973’te ilk romanı Destan Gönüller’i yazdı ve yayımladı.

İleri’ye esas ününü 1976’da yayınlanan ve 1977’de Türk Dil Kurumu Ödülünü kazandıran romanı Her Gece Bodrum getirdi. Bu romanı Selim İleri, Türk edebiyatının büyük ismi, “kaptan” lakaplı Attila İlhan’ın teşvikiyle yazdığını anlatırdı.

İleri’nin ilk uzun öyküsü “Son Yaz Akşamı” 1983’te yayımlandı. 1983 yılında yayımlanan bir diğer kitabı olan “Annem İçin” adlı anı kitabında, annesinin yazarlık yaşamı üzerindeki büyük etkisini dile getirdi. Annesinin ölümüne kadar 8 yıl süren alzheimer hastalığı, yazarın yazarlık anlayışını değiştirdi.

1981’de yazdığı “Kırık Bir Aşk Hikâyesi” senaryonun filme çevrilmesiyle 1982’de Sinema Yazarlar Birliği tarafından yılın en iyi senaryosu ödülüne layık görüldü. Ardından “Seni Kalbime Göndüm” ve “Göl” filmlerinin senaryolarını yazdı.

Halit Ziya Uşaklıgil’in Aşk-ı Memnu’nun son sözünü romanına isim verdiği “Yaşarken ve Ölürken”, Milliyet Sanat tarafından yılın romanı seçildi. Aynı yıl “Aşkı-Memnû ya da Uzun Bir Kışın Siyah Günleri” adında bir inceleme kitabı yayımladı.

“Çağdaşlık Sorunları”, “Düşünce ve Duyarlık” (1982), “Seni Çok Özledim” (1986), “O Yakamoz Söner” (1987), “Perisi Kaçmış Yazılar” (1996) gibi kitaplarında Türk edebiyatındaki sorunlara eleştirel gözle yaklaştı. 1983’te “Ölünceye Kadar Seninim” ve 1984’te “Yalancı Şafak” romanları yayımlandı fakat yeterli ilgiyi görmedi. 1985’te “Saz Caz Düğün Varyete” kitabını yayımladı.

Asker kaçağı olan İleri, bedelli askerlik çıkacağı söylentileri üzerine gerekli parayı toplamak için Hürriyet’te “Hayal ve Istırap” isimli romanını tefrika ettirdi. 1987’de bedelli askerliğin çıkmasıyla 3 ay askere gitti. Askerlik dönüşü senaryosunu yazdığı ve yönettiği “Hiçbir Gece”, sinemalarda gösterilmedi ve Antalya Film Festivali’nde ön jüri tarafından geri çevrildi.

1990’larda İleri, tiyatro oyunları yazdı. Cahide Sonku’nun hayatından uyarlama olan “Cahide, Ölüm ve Elmas “yazarın yazdığı ilk oyundur. Sonraki oyunu olan “Allahaısmarladık Cumhuriyet”, 1997’de hem Afife Jale hem de Avni Dilligil ödüllerini aldı.

İleri, 1998 sahnelenen “Mihri Müşfik: Ölü Bir Kelebek” oyunuyla Devlet Sanatçısı unvanını aldı. Türkiye Yazarlar Birliği Roman Ödülü’nü aldığı “Mavi Kanatlarınla Yalnız Benim Olsaydın”ı 1991’de yayımladı.

1999’da Türkiye Gazeteciler Cemiyeti ‘televizyon’ alanında Kültür-Sanat Ödülü verdi. Radyo çalışmaları dolayısıyla aynı yıl Dialog Medya Ödülü’nü aldı.

İleri’nin Nahit Sırrı Örik’in Kıskanmak (1946) adlı romanından yola çıkarak yazdığı “Cemil Şevket Bey/Aynalı Dolaba İki El Revolver” 1997’de yayımlanırken, 1999’da “Ada, Her Yalnızlık Gibi”, 2000’de “Solmaz Hanım, Kimsesiz Okurlar İçin” ve 2001 yılında “Bu Yaz, Ayrılığın İlk Yazı Olacak”ı yayımlandı ve roman 2002’de Orhan Kemal Roman Ödülü kazandı.

2006 yılında “Fotoğrafı Sana Gönderiyorum” adlı kitabı ile öyküye geri döndü. 2007’de “Hepsi Alev”, “Kapalı İktisat” ve “İstanbul Lale ile Sümbül” kitapları yayımlandı.

İleri ayrıca, 2003’te ‘Uzak, Hep Uzak’ adlı deneme kitabıyla Sedat Simavi Edebiyat Ödülü’nü, 2005’te ‘İstanbul’un Sandık Odası’ adlı kitabıyla TYB’nin Hatıra-Gezi alanındaki ödülünü, 2012’deyse Aydın Doğan Ödülü’nü aldı. Aynı yıl Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü’ne layık görüldü. İleri, 2021’de de Erdal Öz Edebiyat Ödülü’nü aldı.

İleri’nin 75 yıllık ömrüne sığdırdığı eserlerinin listesi şöyle:

Öykü

Cumartesi Yalnızlığı (1968, Adam)
Pastırma Yazı (1971, Bilgi)
Dostlukların Son Günü (1975, Bilgi)
Bir Denizin Eteklerinde (1980, Altın)
Dostlukların Son Günü (1975, Bilgi) (1978 Sait Faik Hikâye Ödülü)
İlk Gençlik Çağına Öyküler I-II-III (Derleyen) (1980, Kültür Bakanlığı)
Eski Defterlerde Solmuş Çiçekler… (1982, Adam)
Son Yaz Akşamı (1983, Altın)
Kötülük, (1992, Remzi)
Fotoğrafı Sana Gönderiyorum (2006, Doğan)
Yağmur Akşamları (2011, Everest)

Roman

Destan Gönüller (1973, Hürriyet)
Her Gece Bodrum (1976, Bilgi) (1977 TDK Roman Ödülü)
Ölüm İlişkileri (1979, Bilgi)
Cehennem Kraliçesi (1980, Altın)
Bir Akşam Alacası (1980, Altın)
Yaşarken ve Ölürken (1981, Altın)
Ölünceye Kadar Seninim (1983, Altın)
Yalancı Şafak (1984, Altın)
Saz Caz Düğün Varyete (1984, Altın)
Hayal ve Istırap (1986, Altın)
Kafes (1987, Özgür Yayın)
Mavi Kanatlarınla Yalnız Benim Olsaydın (1991, Can)
Kırık Deniz Kabukları (1993, Can)
Gramafon Hala Çalıyor (1995, YKY)
Cahide – Ölüm ve Elmas (1995, YKY)
Cemil Şevket Bey – Aynalı Dolaba İki El Revoler (1997, Oğlak)
Ada, Her Yalnızlık Gibi (1999, Oğlak)
Solmaz Hanım, Kimsesiz Okurlar İçin (2000, Oğlak)
Bu Yaz, Ayrılığın İlk Yazı Olacak (2001, Doğan)
Yarın Yapayalnız (2004, Doğan)
İstanbul Lâle İle Sümbül (2007, Doğan)
Hepsi Alev (2007, Doğan)
Daha Dün (2008, Doğan)
Bu Yalan Tango (2010, Everest)
Mel’un – Bir Us Yarılması (2013, Everest)
Sona Ermek (2017, Everest)

Deneme

Çağdaşlık Sorunu (1978, Günebakan)
Aşk-ı Memnu Ya Da Uzun Bir Kışın Siyah Günleri (1981, Yazko)
Düşünce Duyarlık (1982, Adam)
Kamelyasız Kadınlar (1983, Yazko)
İstanbul Yalnızlığı (1989, İstanbul Kütüphanesi)
Peride Celal’e Armağan (1996, Oğlak)
Perisi Kaçmış Yazılar (1996, İyi Şeyler)
Sepya Mürekkebiyle Yazıldı (1997, Oğlak)
Kurtuluş Savaşı ve Edebiyatımız (1998, Oğlak)
İstanbul Yıldızlar Altında (1999, Oğlak)
Kırık İnceliklerin Şairi – Behçet Necatigil (1999, Kaf)
Ay Hala Güzel (1999, Kaf)
Biten (İki) Yüzyıl (2000, Oğlak)
Evimizin Tek Istakozu (2000, Oğlak)
İstanbul Seni Unutmadım (2001, Oğlak)
Oburcuğun Edebiyat Kitabı (2002, Doğan)
Rüyamdaki Sofralar (2003, Doğan)
Uzak, Hep Uzak (2003, Doğan)
İstanbul’un Sandık Odası (2004, Doğan)
Kar Yağıyor Hayatıma (2005, Doğan)
Cengiz Tacer – Denizden Yana, Çölden Yana (2005, Milli Reassürans)
İstanbul Hatıralar Kolonyası (2006, Doğan)
İstanbul’un Tramvayları Dan Dan (2008, Doğan)
İstanbul İlk Romanımda Leylak (2009, Everest)
Oburcuk Mutfakta (2010, Everest)
Yaşadığım İstanbul (2012, Everest)
İstanbul Mayısta Bir Akşamdı (2014, Everest)
Edebiyatımızın Sevdiğim Romanlar Kılavuzu (2015, Everest)
İstanbul Bu Gece Yine Sensiz (2016, Everest)

Anı

Annem İçin (1983, Ada)
Hatırlıyorum (1984, Altın)
Seni Çok Özledim (1986, Özgür Yayın)
O Yakamoz Söner (1987, Ada)
Anılar; Issız ve Yağmurlu (2002, Doğan)

Oyun

Allahasmarladık Cumhuriyet
Ölü Bir Kelebek – Toplu Oyunlar (1998, Oğlak)

Şiir

Ay Işığı (1986, Özgür Yayın)

Söyleşi

Attila İlhan, Nam-ı Diğer Kaptan (2002, İş Bankası)
Şimdi Seni Konuşuyorduk (2007, Doğan)
O Aşk Dinmedi (Ayşe Sarısayın ile) (2017, Everest)

Senaryoları

2007 – Kilit (Sinema Filmi)
1999 – Kerem (TV Filmi)
1994 – Bir Aşk Uğruna (TV Dizisi)
1992 – Yedikuleli Mihriban (TV Dizisi)
1992 – Her Gece Bodrum (Sinema Filmi)
1990 – Yalancı Şafak (TV Dizisi)
1990 – Bir Yalnız Melek (Sinema Filmi)
1989 – Hiçbir Gece (Sinema Filmi)
1987 – Afife Jale (Sinema Filmi)
1982 – Seni Kalbime Gömdüm (Sinema Filmi)
1982 – Göl (Sinema Filmi)
1981 – Kırık Bir Aşk Hikâyesi (Sinema Filmi), diyaloglarını yazdı
1978 – Seninle Son Defa (Sinema Filmi)
1975 – Çapkın Hırsız (Sinema Filmi)
1974 – Askerin Dönüşü (Sinema Filmi)
1973 – Cennetin Kapısı (Sinema Filmi)
1973 – Bir Demet Menekşe (Sinema Filmi)
1972 – Yaralı Kurt (Sinema Filmi)
1972 – Kadın Yapar (Sinema Filmi)
1972 – Günahsızlar (Sinema Filmi)