Macar profesörün ‘Sihirli Küpler’i 50 yaşında

Macar mimar ve profesör Erno Rubik ‘Sihirli Küp’ adını verdiği oyuncağı (ya da üç boyutlu bulmaca mı demeli) başka bir konuyla ilgili çalışırken “kazara” mı icat etti? Bu oyuncak bir projenin mi parçasıydı? Yoksa uzaylılar mı yaptı! Dünyanın en ikonik bulmacasının 50 yıllık yolculuğu ilginç dönüm noktalarıyla dolu.

Erno Rubik bir profesör, işi öğretmek. 1974’te öğrencilerinin üç boyutlu geometrik kavramları daha iyi anlamaları için ‘3D Küp’ adını verdiği bir tasarım yaptı. İlk küp toplam 27 küçük küpten oluşuyordu.

Yaptığı işin orijinalliğini fark etmekte gecikmedi ve hemen ertesi yıl mekanizmayı gösteren bir prototiple patentini adlı. 1977’de Budapeşte’deki oyuncak mağazaları tasarımı ‘Sihirli Küp’ adıyla satmaya başladı.

O zaman komünist rejimle yönetilen Macaristan’da ihracat kolay değildi. Profesör Rubik çareyi uluslararası oyuncak fuarlarında aradı. Nitekim 1979’da Almanya’daki Nürnberg Oyuncak Fuarı’nda bir girişimci ‘Sihirli Küp’ü gördü ve potansiyelini fark etti.

Tom Kremer adlı bu girişimci sayesinde 1980’de dünya genelinde piyasaya sürüldü. Mucidinin adını alması yine bu döneme rastlar: Böylece dünya onu Rubik Küp (Rubik’s Cube) olarak tanıdı. Tasarım milyonlar mertebesinde satış rakamına ulaştı, birçok kurum tarafından ‘Yılın Oyuncağı’ seçildi.

1981’de 13 yaşındaki Patrick Bossert küpü çözmeyi öğreten ‘You Can Do the Cube’ (Küpü Yapabilirsin) adlı bir kitap yazdı. Kitap yalnızca çok satanlar listesine girmedi, küpün satışlarını da artırdı.

En pahalı Rubik Küp: 2.5 milyon dolar

Rubik Küp artık bir rekabet sembolüydü. 1982’de ilk dünya şampiyonası Macaristan’da düzenlendi. Yarışmayı, küpü 22.95 saniyede çözen Amerikalı genç Minh Thai kazandı​.

En pahalı Rubik Küp’ün bugün dolar cinsinden değeri 2.5 milyon dolar. Nasıl mı? 1995’te mücevher markası Diamond Cutters International oyuncağın 20’nci yılı şerefine ‘Masterpiece Cube’ adlı bir tasarım yaptı. 18 ayar sarı altından yapılan küpte yakut, zümrüt, safir ve beyaz elmas kullanıldı. Guinness tarafından “Dünyanın en pahalı oyuncağı” olarak onaylanan tasarım sadece bir süs eşyası değil, gerçekten oynayabilirsiniz. Tabii bu nadide parçayı çeşitli etkinliklerde sergileyen markadan izin alabilirseniz!

Dünya rekoru: 3.13 saniye

2003’te Ron van Bruchem ve Tyson Mao Dünya Küp Birliği’ni (World Cube Association – WCA) kurdu. Bu kuruluş, hız küpçülüğü yarışmalarını düzenliyor, dünya rekorlarını tescil ediyor.

Güncel Rubik Küp dünya rekoru, Amerikalı hız küpçüsü Max Park’a ait. Max Park, 11 Haziran 2023’te Kaliforniya, ABD’de düzenlenen Pride in Long Beach etkinliğinde Rubik Küp’ü 3.13 saniyede çözerek bu rekoru kırdı. Bu performansıyla, 2018 yılında Çinli Yusheng Du’nun 3.47 saniyelik önceki rekorunu geçti​.

Heykelini de Erno Rubik tasarladı

Bu kadar ünlü bir objenin sanatta ve popüler kültürde büyük bir alanı kaplaması kaçınılmaz. Rubik Küp’ün doğum yeri Budapeşte’deki Graphisoft Park’ta bir heykeli var. 2010’da Erno Rubik tarafından tasarlanan heykeli üç boyutlu hale getiren Robert Nemeth.

Michigan Üniversitesi’nde dünyanın el çözülebilen en büyük RubikKüp’ü ise 680 kilogramlık ağırlığıyla hem zihinsel hem fiziksel anlamda mücadele azmi gerektiriyor.

Sanat eserinlerinde, hatıra objelerinde Simpson’lardan Wall-E’ye, Spider Man’den Despicable Me’ye onlarca filmde görünen Rubik Küp’ün örtük biçimde adını taşıyan bir film bile var: The Cube (Küp).

Bilim kurgu / korku türündeki  The Cube kendilerini devasa ve karmaşık bir küp yapının içinde bulan altı yabancının hikayesini anlatıyor. Bu küp, birbirine bağlı ve sürekli değişen odalardan oluşuyor. Her oda, çeşitli ölümcül tuzaklarla dolu.

Grup, kaçış yolunu bulmak ve hayatta kalmak için birlikte çalışmak zorunda. Zamanla küpün matematiksel ve mekansal özelliklerini keşfediyorlar.

Bu yıl Rubik Küp’ün 50’nci yaşı çeşitli etkinliklerle kutlanıyor. Yılın ilk ayında Rubik Erno’nun da telekonferansla katıldığı bir etkinliğin hikayesini New York Times’tan okuyabilirsiniz.

Ya da, bu yazı Rubik Küp oynama konusunda iştahınızı kabarttıysa ancak elinizin altında bir tane yoksa Rubik Küp simülatörüne girip hemen denemelere başlayabilirsiniz.