Ekonomi görece genç bir bilim belki ama bu bilimsel disiplin içinde özellikle son 100 yıla varan sürede o kadar çok akademik çalışma yapılıyor ki, pek çok alanda çok hızlı bir ilerleme kaydedildi, bugün dahil ekonomi bilimi ilerlemeye devam ediyor.

Devam ediyor da ne yapıyor? 

Bir yandan bu dünyada yaşayan herkesin içine dahil olduğu ekonomik ortamlar var. Bu anlamda hepimiz ister istemez ekonomi biliminin konusu ve bu bilimin yapıcısıyız; çünkü iktisat ilmi aynı zamanda gerçek hayattan da feyz alıyor.

Bir yanda büyük karar vericiler var. Devletler örneğin veya şirketler. Bunların davranışları da hem kendilerini hem de biz tek tek bireyleri etkiliyor, değiştiriyor.

İktisat bilimi, işte bu karşılıklı etkileşimlere bakıp bazı ekonomik kanunlar bulma iddiasında.

Muhtemelen hiçbir zaman bütün ekonomik ilişkiler birer ‘kanun’a indirgenemeyecek, her zaman bir belirsizlik alanı kalacak ama bazı konularda bu bilim dalının net bazı neden-sonuç ilişkilerini ortaya koyduğunu herkes kabul ediyor.

Türkiye’de Tayyip Erdoğan, 2018’de başkanlık sisteminin başkanı seçildiğinden beri bazıları fazlasıyla yerleşik olan bu net iktisat kanunlarından bir bölümüyle açıktan kavga halinde.

Bu kavga 2021 yılının ikinci yarısında Merkez Bankası’nın politika faizini indirmesiyle teoriden pratik düzeyine de geçti. Oysa iktisatın ‘imkansız üçlü’ kuralı, defalarca denenmiş ve artık kanun olarak literatüre geçmiş bir şey. Türkiye’de Tayyip Erdoğan neredeyse bir ‘doğa kanunu’ seviyesindeki bu kuralla kavga ediyor.

Kuralı hatırlayalım: Sermaye hareketlerinin serbest olduğu bir ülkenin Merkez Bankası, aynı anda hem döviz kurlarının seviyesini kontrol edip hem de para miktarını belirleyemez. Bu üç unsurdan en fazla ikisini kontrol edebilir.

Türkiye, sermaye hareketlerinin serbest olduğu bir ülke. Yani buraya yurt dışından paranızla gelip yatırım yapmanız da serbest, paranızı alıp yurt dışına yatırıma götürmek de. Bu kural, çeşitli kısıtlamalar olmasına rağmen değişmedi.

Kalan iki unsurdan, yani paranın miktarını belirleme (faiz) ve döviz kurundan birini tercih etmeliydi Merkez Bankası. Ki geleneksel olarak Merkez Bankaları burada kur seviyesiyle uğraşmak yerine faiz belirlerler. Bizim bankamız da işe böyle başladı, faizi indirdi.

Faiz inip TL bollaşınca para, kurun artacağı beklentisiyle dövize ve yurt dışına yöneldi. Türkiye’de para piyasasında yabancı yatırımcı kalmadığı gibi döviz kuru da patladı. Döviz kurundaki patlamayı enflasyon izledi. O zaman hükümet panikledi, Merkez Bankası imkansıza yönelip döviz kurunu da kontrola yöneldi. Kur korumalı mevduat ve arka kapıdan döviz satışıyla bunda zaman zaman bunda başarılı da oldu, ama işte bugün dolar kuru 27 lira artık. 

Oysa Merkez Bankası’nın kendi hesapladığı reel efektif döviz kuru endeksine bakacak olursanız, dolar kurunun 16-17 lira civarında olması gerekiyor. Aradaki fark, temelde Türkiye’nin bilim dışı kalmaya devam edeceğine dair algıdan kaynaklanıyor

Şimdi gelen yeni ekonomi yönetimi ‘rasyonel’ olmaktan söz ediyor ama onların bu sözlerinin samimiyeti ve inandırıcılığı tartışılıyor. İşte son olarak İstanbul’da yabancı yatırımcılarla buluştu yeni ekonomi yönetimi. Yabancı bankalar onların samimiyetine veya söylediklerini yapabileceklerine ikna olmadı.

Neden olmadı? Mesele faizin seviyesi değil. Mesele, 2018’de bu bilim dışı politikaları hayata geçirip bütün Türkiye’ye büyük bedel ödeten siyasi otoritenin çıkıp ‘Ben hatalıydım, yanlış politika uyguladım, bilimle savaştım, şimdi hatamı anladım ve bilimin emrettiğine geri dönüyorum’ dememiş olması.

Bu sözler, daha doğrusu bu özeleştiri bizzat Tayyip Erdoğan’dan gelmedikçe, Merkez Bankası faizi kaça yükseltirse yükseltsin yerli yabancı ekonomik aktörler açısından inandırıcılık sorunu yaşanacak.

Burada bir psikolojik eşik olduğuna kuşku yok. Tayyip Erdoğan defalarca kamuoyu önünde savunduğu, dini bazı ilkelere ve kendi kişisel inançlarına da bağladığı faiz politikasından kamuoyu önünde özür dileyerek ayrılamaz, bunu beklemek yanlış olur.

Ama Erdoğan çıkıp, ‘Faizler ekonomi biliminin gereğince belirlenecektir, bunun için uzman bir heyeti Merkez Bankası’nda görevlendirdik’ diyebilir.

Yoksa Mehmet Şimşek istediği kadar ‘Erdoğan benim arkamda’ desin, güvenirliği bir yere kadar. Erdoğan kişilerin değil bilimin arkasında olduğunu gösterirse, uygulayıcı kişilerin gücü çok daha fazla artacaktır.

Bugün Ankara’da Cumhurbaşkanlığı Kabinesi toplantısı var. Gelen haberlere bakılacak olursa gündemdeki en önemli maddelerden biri, yasa dışı göçmenlerle mücadele, onu hemen yasal statüsü olan Suriyelilerin hiç değilse 1 milyonunun Suriye’ye geri gönderilmesi izliyor.

Yasadışı göçmenlerle mücadele zaten sürekli yapılması gereken bir şey. Şimdilerde İstanbul’da yeniden hareketlenen bu mücadele Türkiye açısından ucuz bir şey de değil. Çünkü sokakta yakaladığınız diyelim Afgan’ı ülkesine geri gönderebilmeniz gerekiyor, gönderene kadar bir yerde tutmalısınız. Bunların hepsi para.

Herhalde bir yandan sınır güvenliğinin arttırılması ve insan kaçakçılarıyla mücadele gerekiyor ki, bu göçmenler daha Türkiye’ye giremeden durdurulsun. Tabii bir de girmeyi başaranların yakalanıp gönderilmesi gerek. Bu iki konuda da çok başarılı olduğumuz söylenemez.

Ama esas mesele, artık Türkiye’de yerleşik durumda olan ve çoğu da berbat ötesi şartlarda yaşayan Suriyeli ‘yasal’ göçmenlerin geri gönderilmesi. ‘Yasal’ dediğime bakmayın, buradaki yasallık onların kayıt altında ve ‘Geçici koruma statüsü’nde olmalarından geliyor. Adı ‘Geçici’ ama 10 yıldır Türkiye’de yaşayanlar, doğanlar, büyüyenler var.

Onların gönüllü olarak geri dönmesi, Suriye’nin güvenli bir ülke olmasına ve onlara bir gelecek vaat etmesine bağlı. İşte sınırda Türkiye’nin kontrol ettiği bölgelerde briket evler vs yapıldı ama dönüşler burada yapılan kapasiteyle sınırlı ister istemez.

Türkiye 900 kilometreyi aşam sınır boyunca göçmenleri yerleştirmek için projeler hazırladı ama uluslararası toplumdan ne moral ne de maddi destek bulabildi.

Şimdi çare, Suriye’deki Esad rejimiyle uzlaşmak ve o rejimden vakti zamanında öldürmekle tehdit edip kovaladığı eski vatandaşlarını geri almasını sağlamak.

Bu yasadışı göçmenler ve Suriyeliler konusu, artık Türk iç politikasında kaçınılmaz bir faktör. Anlaşılan Tayyip Erdoğan yerel seçim öncesinde bu konuda bir ilerleme sağlamak ve seçime eli daha rahat girmek istiyor.

İşte bu nedenle Tayyip Erdoğan, Beşar Esad’la buluşup görüşmeye can atıyor. Ama Esad’ın son derece sert ve Erdoğan’ı siyaseten çok zorlayacak şartları var. O yüzden Rusya lideri Vladimir Putin’in yardımını istiyor Erdoğan.